Есептелетін және таңдау өрістерін құру

 

 

11.11 тақырыбы Домендерді, триггерлерді қолдану

 

 

Дәріс  мақсаты:  Мәліметтер  қоры  қосымшасымен  жұмыс жасауда қолданылатын компонентенттерге шолу жасау.

 

Кілттік  сөздер:  визуалды  компоненттер,  визуалды  емесе компоненттер,  есеп беру, навигациялық әдіс, реляциялық әдіс, Table, Query.

 

Мәліметтер  қоры  қосымшасымен  жұмыс  жасауда  қолданылатын компоненттер.

 

Мәліметтер базасына қатынау  үшін әрқашан қолданатын бірнеше  негізгі компонент (объектілер) бар. Осы объектілер үш топқа бөлінеді:

• Визуальды емес: TTable, TQuery, TDataSet, TField
• Визуальды : TDBGrid, TDBEdit
• байланыстыратын: TDataSource

 

Delphi жүйесінде мәліметтер  тобы дегеніміз бір немесе  бірнеше кестеден тұратын жазбалар  жиынын  айтамыз.

МҚ-ымен жұмыс  жасауға  арналған  Delphi  компоненттері  визуалды  және визуалды емес  болып  екіге бөлінеді.

Визуалды емес компоненттер кестелердегі мәліметтермен  байланыс орнатуға  арналған. Олар  МҚ  кестесінің    мәліметтері  мен  визуалдыкомпоненттер  арасындағы аралық  түйін  болып  табылады.  Визуалдыкомпоненттер  қосымшаның  интерфейстік  бөлігін  құруға арналған. Олардың көмегімен   қолданушы МҚ кестесіндегі  мәліметтерді көре алады  және өңдейалады.

 

МҚ-мен жұмыс жасауға    арналған  компоненттер   BDE, Data   Access,  Data  Controls,  Decision  Cube  және  Qreport  компоненттер  палитраларының  парақтарында  орналасқан. Олардың  кейбіреулері  клиент-сервер  архитектурасында  жұмыс жасауға арналған.  BDE,  Data  Access-тегі  визуалды  емес,  Data  Controls  парағында мәліметтерді  басқаруға арналған  визуалды  компоненттер  орналасқан.

Midas  парағындағы  визуалды  компоненттер  қашықтықтағы  МҚ-н  басқару үшін  қолданылады.

Qreport парағындағы  компоненттер  есеп беруді құруға  мүмкіндік  береді.  Мәліметтер  қорына  енуді  TDataSet  класы  қамтамасыз  етеді.  Кестедегі МҚ-ның  орнын  DataBaseName  қасиеті  анықтайды.  МҚ-на  амалдар  орындау үшін МҚ-на  енудің екі әдісі қолданылады:

1. Навигациялық әдіс;

2. Реляциялық әдіс.

Енудің навигациялық  әдісі  деп   мәліметтер  тобының әр жеке жазбасын өңдеуді айтады.  Ол  локальді  МҚ-на  немесе  қашықтықтағы  шағын МҚ-на қолданылады.  Енудің  навигациялық  әдісінде  әрбір мәліметтер  тобының ағымдағы  жазбасында  көрінбейтін көрсеткіш болады.  Көрсеткіш реакцияланатын  немесе  жою операциялары  орындалатын жолды көрсетеді.

Енудің  реляциялық  әдісі    жазбалар  тобын өңдеуге негізделген.  Егер  бір жазбаны өңдеу қажет болса да, негізінен жазбалар тобы өңделеді және олар бір жазба ретінде қарастырылады.  Енудің  реляциялық  әдісі SQL  сұранымдарға негізделген.

 

 

Сурет 1 - Мәліметтер қорына ену мүмкіндігінің әрекеттері.

 

Table компоненті, ерекшеліктері

 

Table  компоненті  навигациялық  тәсілмен  жұмыс  жасауға негізделген.  Table  мен  кесте  арасындағы  байланыс  TableName,  DataBase қасиеттері  арқылы орнатылады.

BDE  арқылы  Delphi  жергілікті  кестелерді  көпшілік  қолданады  деген  принцип  орнатады.  Ал,  қолданушыға  жазбаларды  өзгертуге  рұқсат етілмесе,  оның  ReadOnly  қасиетіне  true  мәнін   меншіктету  керек.  Exclusive: boolean типті  қасиеті арқылы кестені қолдану  режимін өзгертуге болады. Егер  ол  true  мәнін  меншіктесе,  онда  кестені  тек  бір   қосымшада  ғана  қолдануға  болады.  Exclusive  қасиетін  өзгерту   үшін  мәліметтер  жиынтығы  жабық,  яғни кестемен байланыспаған  болуы тиіс.

Монополиялық  режим  AddIndex  және  DeleteIndex  әдістерімен индексті анықтауда немесе EmptyTable әдісімен кестені  тазатқанда қажет. Table мәліметтер  жиынтығында  индексті  орнату  арқылы  мынадай  амалдарды орындауға болады:

- жазбаларды сұрыптау;

- жазбаларды іздеу;

- кестелер арасында байланыс  орнату.

Мәліметтер  жиынтығында  ағымды  индексті  IndexName  немесе string  типті  IndexFieldNames қасиеті  арқылы  орнатуға  болады.  Мұндағы IndexName қасиетінде  кесте  құру  барысында  анықталған  индекс  аты көрсетілсе,  IndexFieldNames қасиетінде  –  индекс  құрылған  өрістер  аттары көрсетіледі.

Мысалы:

Table1.IndexName:=’ind_fio’;

Table1.IndexFieldNames:=’Fio’;

немесе

Table1.IndexFieldNames:=’Fio; Post; Gr’;

Мәліметтер жиынтығы режимдері.Мәліметтер жиынтығы әртүрлі режимде болуы  мүмкін.  Ағымды режим  State  қасиетімен анықталады.  Ол қосымша орындалу барысында оқуға ғана ашылады. Мәліметтер жиынтығын басқа режимге ауыстыру арнайы әдістермен орындалады.  Мәліметтер жиынтығы төмендегідей режимде бола алады:

- dsiactive – мәліметтер жиынтығы  жабық, екпінді емес;

- dsbrowse – қарау  режимі,  бұл  режимге  мәліметтер  жиынтығы

мынадай жағдайларда көшеді:

а) dsiactive режимінен Active қасиеті true мәнін қабылдағанда;

б) dsedit режимінен Post немесе Cancel әдістерін шақырғанда;

в) dsinsert режимінің Post немесе Cancel әдістерін қолданғанда;

- dsedit –  ағымды  жазбаны   өңдеу  режимі,  бұл  режимге   мәліметтержиынтығы dsbrowse режимінен  edit шақырғанда ауысады.

- dsinsert –  жаңа  жазба   қосу,  бұл  режимге  мәліметтер  жиынтығы

dsbrowse режимінен insert, insertrecord, append немесе appendrecord әдістерін шақырғанда  ауысады.

- dssetkey – жазбаны іздеу  режимі (шартты қанағаттандыратын).

- dscalefields –  есептелетін   өрістер  есептелу  режимі,  OnCaleFields өңдеу жағдайы қолданылады.

- dsfilter –  жазбаларды  електен  өткізу  орындалады,  бұл  режимге OnFilterRecord жағдайы  орындалған сайын ауысады.

Программа  орындалу  барысында  мәліметтер  жиынтығы  режимін State қасиеті  арқылы  таңдауға  болады,  яғни DataSourse үшін  режим  өзгерген сайын OnStateChange жағдайы орындалады.

 

TQuery компоненті, ерекшеліктері

 

TQuery компоненті  ерекшелігі  реляциялық  мәліметтер  қорымен   жұмыс істеуге  арналған  арнайы  тіл  SQL-ді  пайдалану  болып   табылады.  Бұл  тіл көмегімен  программа SQL-сұраныстарды құрады, оны Tquery мәліметтер қоры процессоры BDE-ге береді. Машинада SQL құрылған  интерпретаторы болады, ол сұраныста  сипатталған іс-әрекеттерді орындайды.

Егер сұраныс BDE көмегімен  құрылған қажет мәліметтерді мәліметтер қорынан  алуды  талап  етсе,  мәліметтер  программаны  іске  қосу  каталогінің уақытша  файлы  түрінде  желілік  кестеге  салынады  да,  Tquery  осы  кестенің үстінен  қарайтын  болады. Уақытша  кестедегі  мәліметтер TdataSource  делдал-компонент  арқылы  визуальді  компоненттерге  беріледі  де,  оларды  TTable компонентінен  алынған  сияқты  көрсетіледі.  Бірақ,  Ttable-ден  айырмашылығы қолданушы  оларды  өзгерте  алады,  себебі  олар  анық  мәліметтердің  тек  көшірмесі  болады.  Мәліметтер  қорында  сақталып  тұрған  информацияларды  өзгерту  үшін  TQuery  BDE-ге  беретін  арнайы  сұраныстар  қалыптасады.  Бұл жағдайда  BDE  жаңаларын  қалыптастырмайды,  және  алдында  құрылған уақытша  кестелерді  пайдаланбайды  да,  тек  сұраныста  орындап,  программаға оның  нәтижесін  хабарлайды.  Демек,  мәліметтер  жүйесінің  жаңартылуы барысында  сұраныстың программалық өзгеруін талап  ету Tquery-дің Ttable-ден өзгешілігін  көрсетеді.

SQL-сұранысқа  кейбір  шектеулер  қойғанда  Tquery  екпінді   мәліметтер жүйесін құруы мүмкін, яғни оған енгізілген BDE өзгертулері  мәліметтер қоры кестесінде TTbale компаненті жасайтындай көрсетіледі.

Желілік  немесе  файл-серверлік  мәліметтер  қорымен  жұмыс  кезінде Tquery-дің мәліметтерге ену жылдамдығы жалпы жағдайда, Ttbale-ге қарағанда  аз  болады,  себебі TQuery өзімен жұмыс  кезінде  уақытша кестелер  құрады.Бір  жағынан  SQL-дің  қуатты  мүмкіндіктері  TQuery  көмегімен  TTbale  көмегімен  алынбайтын  мәліметтер  жүйесін  қамтамасыз  етеді  (мысалға,  мәліметтер жүйесінде  мәліметтер  қорының  бірнеше  кестелерін  біріктіру).Серверлі мәліметтер  қорымен  жұмыс  кезінде  Ttbale-дің  қажеттілігі  төмендейді,  себебі бұл  жағдайда  ол  төменгі  мәліметтер  қорының  барлық  серверлердің  желілік көшірмесі  болатын  уақытша  кесте  құрады,  содан  соң  барып  одан  қажет мәліметтер  қорын  құрады.Үлкен  жергілікті  кестелерді  құруда  уақыттың  көп кетуі  мен күрделі мәліметтер қорын  алуға қатысты Ttable-дің аз мүмкіндіктері  оның клиент-сервер қосымшаларымен жұмыс  істеуін алып тастайды.

 

Бақылау сұрақтары:

 

1. Мәліметтер қорымен  жұмыс жасауға арналған компоненттер  шартты

түрде нешеге бөлінеді?

2. Визуалды компоненттерге  қандай компоненттер кіреді?

3. Визуалды емес компоненттерге  қандай компоненттер кіреді?

4. Мәліметтерге енудің  навигациялық әдісі дегеніміз  не?

5. Мәліметтерге енудің  реляциялық әдісі дегеніміз не?

 

Тақырыбы 11.12  Мәліметтер қорын басқару

 

Дәріс мақсаты: Мәліметтер қорын басқару жүйесінің құрылымын және негізгі қызметтерін анықтау.

Кілттік сөздер: мәліметтер қорын басқару жүйесі, сұраныс, деретер, тілдік

 

 

Мәліметтер қорын  басқару жүйесі

 

Мәліметтер  қорын  басқару  жүйесі  –  көптеген  қолданушылар  мен мәліметтер  қорын  қолдану  және  берілгендерді  енгізу  үшін  негізделген  тілдік жабдықтар мен  программалар кешені.

МҚБЖ  мәліметтер  қорын  қолдануды  басқаратын  бағдарламалық  жабдық болып табылады. Бұл келесі түрде жүзеге асырылады:

1. Қолданушы  арнайы  деректер  тілін  қолдана   отырып  МҚ-ына  сұраныс 

жібереді(мысалы, SQL).

2. МҚБЖ сұранысты қабылдайды  және талдайды.

3. МҚБЖ осы қолданушы  үшін сыртқы сызбаны қарастырады.

4. МҚБЖ сақталынған деректер  қорында қажетті әрекетті орындайды. 

Комплекстік мәліметтер қорын  бірнеше әдістермен құруға болады:

1. Программалаудың алгоритмдік  тілдері – Бейсик, Паскаль.

2. Программалаудың ортасы  көмегімен – Visual Basic, Delphi.

3. Мәліметтер  қорын   басқару  жүйесі  деп  аталатын  арнайы  программалық 

жабдық көмегімен – Access, FoxPro.

Дербес  МҚБЖ  бір  компьютерде  орындалатын  жеке  мәліметтер  қорын құруды қамтамасыз етеді.  Жеке МҚБЖ Paradox, Dbase, FoxPro, Access. Жалпы МҚБЖ  «Клиент  -  Сервер»  архитектурасымен жұмыс істейтін ақпараттық жүйелерді  жүйелерді құруды қамтамасыз етеді.  Мысалы Oracle, Microsoft SQL SERVER, INTERBASE.

МҚБЖ – ның тілдік құрылғыларының құрамына мыналар жатады:

1. Мәліметтерді  сипаттау  тілі  –  мәліметтердің   логикалық  құрылымын сипаттауға  арналған.

2. Мәліметтерді  игеру   тілі  –  мәліметтерді  енгізу,  таңдау,  модификациялау операцияларын  орындайды. 

3. SQL – құрылымды  программалау  сұраулар  тілі,  мәліметтер  құрылымын  басқаруға,  игеруге  және  қашықтықтағы  мәліметтер  қорына  енуге   арналған стандартты құрылғы.

4. Үлгі  бойынша  сұранымдар  тілі  QBE  (Query By Example)    мәліметтер  қорында визуальды сұрауларды  құруға арналған.

 

 

Қазіргі МҚБЖ негізгі  қызметтері

 

Қазіргі МҚБЖ-нің атқаратын  негізгі қызметтері:

1. Мәліметтерді сақтау, алу  және жаңарту;

2. Ақырғы қолданушыларға  жүйелік каталогты жеткізу(аты,  өрістердің типі және өлшемі, имя, байланыс атаулары, шектеулер  және т.б.);

3. Мәліметтердің  бүтіндігін  және  қарама-қайшы  келмеуін  басқару;«Бүтіндік»  терминімен,  әдетте  мәліметтер  қоры  әр  бөлігінде  сақталған мәліметтердің  бір-біріне қарсы келмеуі  түсіндіріледі.  Мысалы: мектепке түсу мерзімі  оны бітіру мерзімінен кеш  болуы мүмкін емес.

4. Мәліметтердің тәуелсіздігін  қолдау;

5. Транзакцияны қолдау (қолданушының  мәліметтер қорын қолдануға және  өзгертуге арналған әрекеттер  жиыны);

6. МҚ-ын қалпына келтіру;

7. МҚ-ын қолдануды басқару;

8. Мәлімет  алмасуды  қолдау(коммуникациялық  бағдарламалық  жабдықтардың интеграциясы);

9. Қосымша қызметтер(экспорттау  – импорттау утилиттері…).

 

Кез-келген  қорда  өзіндік  мәліметтермен  қатар  оның  құрылуы  туралы ақапарат  (яғни  оны  көбіне  құрылымы  деп  атайды)  болады.  Қарапайым жағдайда  құрылым    ақпарат  типін  және  ол  үшін  жадының  талап  етілетін көлемін  көрсетеді.  Құрылым  жайлы  мағлұматтар  мәліметтер  қорын  басқару жүйесіне ішкі тасымалдаушылардағы мәліметтердің  талап етілетін орнын оңай есептеуге  мүмкіндік береді.

 

Бақылау сұрақтары:

 

1. Мәліметтер қорын басқару  жүйесі дегеніміз не?

2. МҚБЖ-ін құруда қандай  бағдарламалау орталары қолданылады?

3. МҚБЖ-нің тілдік құрылғыларының  құрамы қандай?

4. МҚБЖ-нің негізгі қызметтері?

 

Тақырыбы 11.13 Транзакция механизмін ұйымдастыру

 

 

SQLсерверіндегі мәліметтермен  орындалатын барлық операциялар, транзакция контекстінде орындалады.

Транзакция –бұл топтық операция, яғни мәліметтер базасымен әрекеттер жинағы; осы әрекеттер үшін ең негізгісі не барлығы, немесе еш нәрсе ережесі болып табылады.

Егер осы әрекеттер  жинағын орындау кезінде, қандай да бір деңгейде кезекті әрекетті орындау мүмкін болмаса, онда мәліметтер базасының бастапқы күйіне түсіру керек (транзакцияның шегінуін орындау  керек). Осылайша (транзакцияның дұрыс  жоблануы кезінде), мәліметтер базасының амандығы қамтамасыз етіледі. Осы сабақта, SQL мағынасы арқылы транзакцияны қалай бастау керек, басқару керек және аяқтау керектігі жайлы түсіндіріледі.