Мунайга илеспе газдар

 

Кесте 4.3.2 жалғасы
1	2	3	4	5	6	7
8 9	1-4 5-4	F (шығын)	Пропорционалды-интегралды қатынасты  реттейтін пневматикалық қондырғы. Пропорционалдық шектерін келтіру  диапозоны 2-300%. Интегралдау уақыты 0,05-100 мин қатынасты 1:1-ден 10:12-ге дейін. Габариттік өлшемдері 185 121 205мм.	ПР3.31 «Старт» жүйелері	«Газ-прибор» Москва	2
10 11	1-5 5-5	F (шығын)	Мембраналық серіппелі орындаушы  механизм.  Жұмым кеңістігіндегі қысым 0,25. мембраналы орындаушы механизм шығу элементі  механизмінің  толық  жұмыстың жүрісі командалық сигнал  20-100 кПа дейін  өзгереді. -300С + 50 0С дейін. Салыстырмалы ылғалдылық 98 % ке дейін. Габариттік  өлшемдері 470 х 80 мм, массасы 51 кг.	Механизм МПМ тура және кері әрекетті мембраналы орындаушы	«припарпат» праморарматура	2
12 13	2-1 6-1	Р (қысым)	Сильфонды пневматикалық манометр, шығу сигналы 20-100 кПа дейін. Қоректену ауасы 0,14 МПа. Өлшеу шегі 0,5 – 1,8 МПа дейін. Дәлдік  класы 1,5.	МАС –П	Мәскеу қ. «манометр»	2
14 15	2-2 6-2	Р (қысым)	Пропорционалды интегралдық реттейтін  пневматикалық  қондырғы. Пропорционалдық  реттеу диапазоны 2-3000 %, интегралдау  уақыты 0,05 – 100 мин. Атқарушы механизация  не басқа реттеу жүйесінің  элементіне үздіксіз  реттеу әсері. Габаритті өлшемдер 121-х205 х112 мм. Массасы 2,4 кг.	ПР – 3,31 М1 «Старт  жүйесі»	Мәскеу қаласы «Газприбор»	2
16 17	2-3 6-3	Р (қысым)	Пропорционалды-интегралды реттейтін  пневматикалық қондырғы. Қоректену  қысымы 140кПа. Негізгі қателігі 5%. Орындаушы механизмге үздіксіз реттегіш әсер тигізеді.	ПР 3.31 «Старт» жүйесі	«Газ-прибор» Москва	2
18 19	3-1 5-1	Т (темпера тура)	Термоэлектрлік  түрлендіргіш 00 – 6000С – ға дейін температураны өлшеу үшін  арналған. Қорғағыш арматураның материалы 12х18н 10Т болат. Монтажды  бөлігінің  ұзындығы 200 – 2000 мм.	ТХК -775	Луцк қ. Аспап құрылысы зауыты.	2
Кесте 4.3.2 жалғасы
1	2	3	4	5		7
20 21	3-2 5-2	Т (темпера тура)	Көрсетіп өздігінен  жазатын  бір  күрделі патенциометр.  Түрлендіргіш  түрі 2 ДС болғанда (ЭҚК), тез әрекеттілігі 2,5 – 5. Аспап ұшқыш қауіпсіз  болып жасалған.	КСП – 4		2
22 23	3-3 5-3	Т (темпера тура)	Температураны электронды реттегіштер  термо электрлік түрлендіргіштер  мен жұмыс жасайды. Реттеу заңы ПВ, ПД, ПИД. Пропорионалдық диапазоны 0-25 % интегралдау уақыты 0,5 с аз. ХК (L) үшін реттегіштердің  сезгіштік  емес зонасы < 20C. Габариттік  өлшемі 100х100х270 мм, массасы 2 кг.	Ш 4530		2
24	5-4	Т (темпера тура)	Бір айналымды атқарушы механизмді және кастаксыз іске асырылады. Шығу бөлігіндегі айналу моменті 16 – 10000 Н*м. Қоректену 50 Гц жиілікте 220-280 кернеулі токпен  жүреді. Тұтану қуаты 60-740 ВА. Бұл атқарушы механизмдердің  көбісі ДАЦ типті синхромды бір  фазалы конденсаторлы электроқозғалтқыш пен жұмыс істейді.	МЭО бір айналымды атқарушы механизм	Чебоксар қ. «Электро прибор»	1
25	5-5	Т (темпера тура)	Мембраналы серіппелі орныдаушы  механизм. Жұмыс қысымы Р=0,25 МПа. Мембраналы орындаушы механизмнің толық  жұмысының жүрісі командалық сигналы 20-100кПа дейін өзгереді. Қоршаған орта температурасы  -300С÷+500С дейін өзгереді.	МИМ механизмі тура және кері  әрекет мембраналы орындаушы	“Прикорпатпром арматура”	1
26	4-1	L (деңгей)	Пропорционалды-интегралды реттейтін  пневматикалық қондырғы. Габариттік өлшемдері: 121 105 112, массасы 24кг. Интегралдық уақыты 0,05-100 мин.	ПР 3.31 «Старт» жүйесі	«Газ-прибор» Москва	1
27	4-2	L (деңгей)	Пропорционалды пневматикалық  реттегіш  құрылғы. Пропорционалдық  шектерді келтіру диапазоны 2 – 3000 % . Атқарушы механизация не басқа реттеу жүйесін элементіне үздіксіз  реттеу әсері. Габаритті өлшемдері  121х205х1112 мм. Массасы 2 кг.	ПР 2.8 – М1	Мәскеу қаласы «Газприбор»	1

 

5 Қоршаған ортаны қорғау  – өндірістің  қалдықтары, ағынды  сулар және ауаның  ластануы

5.1 Қоршаған ортаның  ластануын қалыпқа келтіру

 

Қазіргі кезде қоршаған ортаны қорғауға табиғи ресурстарды сақтауға үлкен көңіл бөлінуді. Мұнайды өндегенде ауа және су қоймалары зиянды қалдықтармен ластануы мүмкін. Табиғаттың мұнай өңдеу өнімдерімен ластануын болдырмау үшін, технологияға едәуір әсер ететін шаралар қолданады.

Қоршаған ортаны қорғауға соңғы жылдары көп көңіл бөлінуде. Қазіргі мұнай өңдеу зауыттарының қуаты жоғары (12-18 млн т/жыл) және технологиялық қондырғылар түрлері  әртүрлі болғандықтан мұнайды өңдеу қоршаған ортаға келтіретін зияны және ағын судың ластануы өсе түсуде.

Көпшілік зауыттарда күкіртті мұнайларды өңдеуді: терең  өңдеуде қайта өңдеу процестерімен  бірге мұнайдың 8-10 %  газ түріндегі  көмірсутектерге айналады,оларды күкіртті сутегінің мөлшері жеткілікті болады. Бұл газдарды күкіртті өңдеу пайдаланады, бірақ оларды Клаус қондырғыларында жаққанда бірақ бөлігі қосоксид SO түрінде атмосфераға кетеді. Дистилятты өнімдер құрамында гидротазалау мен тұрақтандырудан кейін іс жүзінде күкірт болмайды. Ал мұнай қалдықтарының құрамында күкірт мөлшері жеткілікті, сондықтан олар қазан отын есебінде қолданудан қоршаған ортаға көп мөлшері де түтін газында SO болады. Көпшілік қайта өңдеу процесінің өнімділігіндегі күкірт мөлшері (әсіресе күкіртті мұнайлардан алынған алғашқы өңдеу өнімдеріндегіге қарағанда көп жоғары, себебі мұнайдағы күкірттің 40-тан 70% дейін, мөлшері каталитикалық, термиялық крекинг және кокстеу дистилятты немесе қалдық шикізаттарында жиналады.

Қоршаған ортаның көмірсутектер  буларымен ластаудың негізгі  резервуар болады: булану резервуарды  толтыруда және босатуда («үлкен демалу») сырты мен ішкі резервуар температурасының өзгеруінен қақпақтар арқылы («кіші  демалу») демалу орын алып ауа ластанады. Сораптар, компрессорлар және арматуралар тығыз жабылмауы есебінен факелдерде аппараттардың сақтаушы қақпақтары арқылы жоғалуы да болады. Құрылымды өзгертіп өңдеу процестеріне тән жоғары температуралық және кейбір кездерде жоғары қысым режимдері көмірсутектердің және олармен бірге күкіртті сутегінің ауаға тарауына жәрдемдеседі. Мұнда жоғалу алкилдеу, газфракциялау және тағы да басқа төмен температуралы процестерге қарағанда бірнеше есе көп болады.

Ауаның күкіртті сутегімен  және көмірсутектермен ластану дәрежесі қондырғыларда алынатын мұнай өнімдерін суыту күйіне де және бензин фракцияларының тұрақтандырылуынабайланысты. Өнімді суыту температурасына байланысты, әсіресе жеңіл бензинді төмен болған сайын, буланудан жоғалуы соғұрлым аз болатын табиғи нәрсе. Бензинді тұрақтандыру дәрежесі де осындай әсер етеді, себебі бензинде еріген газ көмірсутек буларының қысымын көтереді.

Шығатын мұнай өнімдерін  терең суыту үшін су айналма таза құдық суын да пайдалану ұсынылады. Қазіргі мұнай өңдеу зауыты айналма  сумен қамтамасыз ету жүйесін қолданады. Айналма су аздап буланып азаяды, оның құрамында тұздар мен басқа зиянды заттар концентрациясы осы себептен өседі. Айналма судың жоғалымын орнына  келтіру мен құрамын бір қалыпты ұстап тұру  үшін,  оның   бір бөлігін тазалауға  жебереді,  ал  біразын таза сумен  алмастырады.    

Механикалық тұндырудан физика-химиялық процестен және активті  тұнбамен биохимиялық тазалаумен бітеді. Қазіргі үлкен мұнай өңдеу  зауыттары айналмалы суды пайдалану  деңгейі 96-97% жетеді.

Ауаны қорғау проблемаларының  шешімі ағын сусыз өндіріс жасаумен табылады. Кейбір жаңа зауыттарда ол үшін мынадай шаралар белгіленуде:

1. мұнайы бар аз минералданған ағын суларды биохимиялық тазалаумен бірге өңдеу, сүзу және айналма суды жүйеге қайта беру.
2. Жоғары минералданған ағын суларды буландырумен конденсатты жүйеге қайта беру немесе технологиялық қажеттілікке пайдалану.
3. Зауытты сумен қамтамасыз етуде жауын мен қар суын және тұрмыстық ағын суларды биохимиялық тазалаудан кейін пайдалану.

Жоғары қуатты қондырғыларды пайдалану  ауаны көмірсутектер мен күкіртті сутегі буларымен ластануын азайтады, су шығынынсонымен бірге , ағын су мөлшерін кемітеді, себебі онда резервуар паркі көлемі азаюмен бірге, құбыр ұзындығы, тоңазытқыштар мен арматуралар  саны да қысқарады. 

Мұнай –газ саласындағы  жоғары қысымдар мен температуралар жоғары қасиетті, өрт және жарылыс  қауіпті заттардың орасан зор  мөлшерін өңдейтін кәсіпорындар үлкен  технологиялық және экологиялық  қауіп көзі болып табылады.

Қоршаған ортаны қорғау және экологиялық жағдайды жақсарту үшін мұнай мен газ кен орындарын, бұрғылау кешендерімен шеруде, табиғи көмірсутектер мен оларды өңдеу өнімдерін игергенде, дайындағанда, тасымалдағанда және сақтағанда табиғатты қорғаудың шараларының кешенін тиімді іске асыру керек. Экологиялық бағдарламалар аппараттардын алдын  алуға, мұнай және газ қорларын дұрыс пайдалануға, флора мен фаунаны сақтауға және қоршаған табиғи ортаны ластаумен күресу шараларын күшейтуге бағытталу керек.

 

 

5.2 Мұнай өңдеу өндірістерінің қалдықтары

 

Атмосфералық ауаны ластаушылардың ең ірі көзі болып мұнай және мұнай өнімдеріне арналған зауыттың қор жинағыштары саналады. Қалдықтар ыдыстарды мұнай және мұнай өнімдерінен толтыру кезінде және ыдыс терезелері ашық қалғанда, арнайы тыныс алу қақпақтары арқылы сыртқа төгілуден пайда болады. Барометрлік конденсаторлардағы буларды салқындатқыш сумен араластыру кезінде қалдықтар және т.б. атмосфераны күкіртсутекпен ластаушы көздер болып табылады.

Үсті жабық ғимараттарда орналасқан жабдықтардан, яғни, ашық аппараттардан және колонналардан, канализациялық қалдықтардан және науалардан шығатын газдарды тазарту кезінде бөлінетін газ шаңдары да атмосфераның ластаушы көзі болып табылады.

Шикізат және тауар алаңдарындағы  резервуарларының конструкциясын жетілдіру  «резервуарлардың  дем  алуы»  кезінде  мұнай   өнімдерінің   шығынын азайтудың ең тиімді әдісі. Жетілдіру бағыттары: төбесі шатырлы резервуарлар төбесі (жылжымалы) резервуарлармен немесе артық қысымда жұмыс жасайтын резервуарлармен алмастыру; ашық түсті мұнай өнімдері үшін-саңылаусыз резервуарлар газгальдермен байланыстырылады; өндіріске келіп түскен мұнайдан серіктес газдарды аулап алу; изотермиялық сақтау жағдайы бар резервуарларды қолдану; резервуарларды байланыстыратын газ реттегіш жүйесі бар қондырғыны пайдалану.

Қоршаған атмосфералық ауаның ластануын және мұнай өнімдерінің  шығымын төмендету үшін мынадай  шаралар қолданылады: сақтандырғыш қақпақтардағы қалдықтарды азайту; тауарлық резервуарларға дайын өнімді беру және тікелей қоректендіру технологиялық  қондырғысын аралық сыйымдылықтармен ауыстыру насостарды сальниксіз түрлермен алмастыру тығыздағыштармен саңылаусыздандыру немесе насостармен компрессорлар-ды сальникті нығыздағыштардың қарсы қысымдарымен саңылаусыздандыру және толық аулау үшін МӨЗ факельді шаруашылықты жобалау қажет.

Қайта пайдалануға болмайтын  булар мен газдарды ашық жағуға арналған жабдықтар – факел шырағы қоршаған ортаны күкірт, көміртегі және азот оксидтерімен ластау көзі болып саналады. Факел шырағының осындай теріс  әсерін азайту үшін мынадйа шаралар қолданады:

• факел жүйесінде мүмкін болғанша булар мен газдар қалдықтарын азайтады;
• факел жүйесіндегі өнімдерді ұстап қайта өңдеуге жібереді;
• факел шырағындағы жану жағдайын жақсартады;

Күкірт оксидтерін көп  таратушы технологиялық пештердің  түтін құбыры. Күкірт оксиді күкіртті мазутты және күкіртті сутегінен тазаланбаған көмірстуек газын жағуда түзіледі. Күкіртті ангидридпен жақын елді мекендердің ластануын азайту үшін, МӨЗ отын газын күкірттен тазалау қондырғысын салады, өндіріс өзінің қажетіне құрамында күкірті аз мазут дайындайды, түтін құбырының санын және оның биіктігін көбейтеді.

      Жер асты және жер үсті суларын ластанудан сақтау төмендегідей жобада іске асады:

• Құбыр желілерінің технологиялық жүйесі толығымен саңылаусызданады;
• Автоматты жуйе технологиялық процесті сенімді бақылау және бақылаусыз шығындарды болдырмауға мүмкіндік береді;
• Технологиялық жүйенің саңылаусыздығын  пісірлілген   түйісулердің сапасын  физикалық  және  радиографиялық  әдістермен   сенімді  бақылау  арқылы   қамтамаысзы етеміз ;
• Рельефке  мұнай  өнімдерін ағуын  болдырмау үшін, технологиялық   алаңдарды  биіктігі 0,15 м  болатын  бетондық   борт тастарының  жасалған борттық  қондырғылармен  бетондаймыз.  Авариялық жағдайларда  тазаланған  лас суларды  ашық  суқоймаларға  немесе  ауаға лақтыруы   болдырылмайды. 
• Қондырғыда қатты   және сұйық  қалдырықтар  жоқ  деп есептеледі.

 

 

 

5.3 Атмосфералық ауаның күкіртті қосылыстарымен ластануын болдырмау.

 

 Жұмыс орнындағы күкіртті сутектің ШРЕК – 10 мг/м³-тен,  атмосфералық ауаның күкіртсутек мөлшері 0,008 мг/м³-тен аспауы қажет.   Күкіртсутек шығындары газдарды күкірттен тазалау жүйелеріне байланысты             болады. Егер газ фракциялануға дейін тазартылса, онда күкірт-сутек шығымы төмен болады. Газды фракцияланғаннан кейін газды күкіртсіздендіру жағдайында күкіртсутек шығындары елеулі түрде байқалады. Елді мекендегі атмосфералық ауаны ластайтын әрбір зат үшін екі норматив белгіленеді: максималды бір рет және орташа тәуліктік шекті рұқсат етілген концентрация (ШРЕК , ШРЕК ) 5 кестеде ел қоныстанған орындарға мұнай өндеу зауыттарынан шығарылатын зиянды заттардың ШРЕК туралы мәліметтері келтірілген. Газдардан күкіртсутекті бөліп алу үшін келесі концентрлі күкіртсутек алумен қоса жүретін процестер қолданылуда: этаноламин ерітіндісімен сіңіру; салқын метанолмен сіңіру; үш калий фосфаты ерітіндісімен сіңіру; вакуум-карбонатты әдіс және т.б., сонымен қатар элементтік күкірт алу процестерімен; мышьякты-содалы әдіс; сілтілі-гидрохинонды әдіс; ыстық поташтты әдіс, темір гидроксидін қолданатын құрғақ әдіс; активті көмірмен сіңіру.

                                                                                                            Кесте 5.3.1

Елді мекендегі атмосфералық ауада болатын кейбір зиянды заттардың

ШРЕК-сы

Заттар	ШРЕК, мг/м		Заттар	ШРЕК, мг/м
	Максималды бір рет	Орташа тәуліктік		Максималды бір рет	Орташа тәуліктік
Азот оксиді (IV)	0,085	0,04	Стирал	0,004	0,002
Аммиак	0,2	0,4	Толуол	0,6	0,6
Ацетон	0,35	0,35	Сірке қышқылы	0,2	0,06
Бензол	1.5	0.1	Көмірсутек (II) оксиді	5	3
Бензин	5,0	1,50	Фенол	0,01	0,03
Дихлорэтан	3,0	1,0	Формальдегид	0,035	0,012
Изопропилбензол	0,014	0,014	Хлор	0,1	0,03
Метанол	1,0	0,5
Пиридин	0,08	0,08
Күкірт (IV) оксиді	0,5	0,05
Күкіртсутек	0,008	0,008