Мұнай өндіру

 Тұтастай алғанда дүниежүзілік мұнай рыногы жоғары дәрежеде шоғырлану мен монополиялануды сақтайды: 24 ірі мұнай компанияларының үлесіне (12 ірі өндіретін, 12 ірі қайта өңдейтін) дүниежүзілік өндірудің 61% келеді жане 45% мұнайды қайта өңдеу. Басқа мәліметтер бойынша 10 ірі жеке компанияларға 16% мұнай өнімдерінің дүниежүзілік үлесіне келеді сондай мұнай өнімдерінің үлесі үш ірі мұнай гиганттарына тиесілі.

 Бар болжамдарға сәйкес алғанда энергияны жүниежүзілік пайдалану 2020 ж. дейін 1,65 есе өсуі мүмкін. Мұнай өндіру болжам бойынша төмендеуін ескере отырып жане газ қолданудың көлемінің өсуіне өнеркәсібі дамыған елдерде олардың сахтауды күтуге болады жане оларды күшеитудің саяси тұрақсыз аймақ Парсы шығанағынан жеткізуде тәуелді екенін күтуге болады. Бұл байланыста жеткізу көздерінің диверсификациясы Ресейден және каспий аймағындағы ТМД елдерінен, неғұрлым актуальды болып келеді, бірінші кезекте еуропа елдері үшін.

 Табиғи газдың дүниежүзілік энергетикалық баланыста маңызының артуы бұл қалыптасқан тенденция. Жақын 20-30 жылда осы тенденция өткен жылдардың глобальды аспектіде сақталады деп күтуге болады.

 Дүниежүзілік энергетиканың дамуының маңызды тенденциясы, әсіресе дүниежүзінің дамыған елдерінде, электроэнегетикалық секторлардың есебінен табиғи газды қолданудың өсуі болып табылады. Әртүрлі факторлардың әсер етуі салдарынан табиғи газға сұраныс біршама жылдамдықпен өсіп келеді, мұнайға қарағанда. Осыған байланысты газды өндіру мен дүниежүзілік сатуды артыру күтілуде, қазіргі бар аймақтың газ рыногтарының дамуын сондай-ақ трансконтинетальды газ рыногы қалыптаса бастады евразия кеңістігінде. Бұл Ресей үшін едәуір қызығушылық тудырады, оның маңызы өз позициясын сақтау мен нығайту ғана емес, дәстүрлі еуропалық газ экспорты бағытында, сондай-ақ жаңа азиат рыногына шығу, жане Қазақстан үшін.

 World Bank–тің мәліметтері бойынша, 2000 ж. қыркүйекте энергетикалық тауарлардың дүниежүзілік рыногында біртекті емес жағдай қалыптасты. Мұнайдың барлық бағасына, шілдеде қысқа мерзімді төмендеуге түскен, өсуін жалғастыра береді. 2000 ж. 3 – тоқсанда, алынғы мен салыстырғанда орта түскен бағасы 11,5% артты, Brent – тің бағасы 13,8, Дубайға- 10,8 және WTI ( Техас батыс штаты)-10%- ке.

 1994-2000 ж. Қазақстан экономикасына тура шетел инвестициясы 8,9 млрд. АҚШ. дол. құрады, соңғы жылдары мөлшері 1,5-1,7 млрд. жетті.

 1996-2000 ж. Қазақстан экономикасының мұнай өндіруші жане қайта өңдеуші секторларына 6,7 млрд. АҚШ дол. тартылды. Бұл инвестицияның жалпы көлемінің 60% құрайды, Қазақстанның шикізат-миниральды комплекісінде. Республикада инвестицияның негізгікөлемі мұнай газ секторының үлесіне келеді, жане 1999 ж. бірінші жарты жылдығында ол 2,5 млрд. теңгені құрайды. Мұнай газ саласында істейтіндердің жалпы саны 44543 адамды құрайды, 2000 ж. өндірістің кеңейуін ескергенде –50000 адам.

 Инвестицияның едәуір бөлігін потенциалдың мүмкіндіктерін талап етеді, Каспий теңізінің теіңз кен орындарын игерумен байланысты ашылған. Қазақстандық жане шетелдік экспорттердің бағасы бойынша, капиталдық біріккен шығындары 160 млн. АҚШ дол. құрады, оның 10 млрд. барлаудың жане бағалаудың басты кезеңіне салынды.

 Қазақстанның контиентальды бөлігінің үлкен көмірсутек ресурстары жане Каспий теңізі Шельфі, база құрады, мұнай машинасын жасау, севиздік конпаниялардың дамуы, өндірістік және әлументтік инфрақұрлым, мұнайды қайта өңдеу мен мұнай химияны инвестициялау үшін.

 Болашағы бар бағыттардың бірі мұнай кен орындарындағы серіктес газдарды пайдалану. Электроэнергия жасау үшін немесе технологиялық процесстер де серіктес газдарды қолдану мұнай компаниялардың қосымша статьясы бола алады.

 Біріккен комплекстің дамуы көрініп тұрған қажеттілік және коммуникация жүиелерін қолдану және өндірістік және әлументтік инфрақұрлымның элементтері. Қазірдің өзінде бір қатар машина жасау кәсіпорындары жане таукен өнеркәсібі бір қатар құрал жабдықтар жасап шығаруда жане мұанй газ кәсіпорындарына материалдар. Бұйымдар номенклатурасының одан әрі кеңейуі қаржы ресуртарының бар болуына байланысты, лицензия мен сертификаттар да.

 Қазақстанның сервизткі кәсіпорындарының көпшілігі күрделі қаржы жағдайында тұр, жане оны жабдықтаужаңашыл талаптан артта қалып отыр. Шетелдік инвесторлар біріккен өнеркәсіп салу мүмкіндігін мұқият зерттеу керек және Қазақстан кәсіпорындарының базасында сервистік компания құру.

 Машина жасау кәсіпорнының даму жобасын инвестициялау практикалық кепілдік әлде бір рискіден. Құрлық пен теңізде жобаның масштабы оның ұзақ мерзімді сипаты инвесторларға импортерлардың алдында дауланбайтын артықшылық береді. Бүгінде мұнай ассортиментінің жоғары сапалы құбырларына тұрақты сұраныс тұралы айтуға болады арнайы жабдықтар мен техникалар сенімділіктің жоғары дәрежесінде.

 Басқа жобалармен қатар мұнай өнімдері мен мұнай химияны инвестициялаудың маңызы зор. Бұл салалардың даму ертеңі едәуір кірістің кепілі бола алады. Технологиялық байланысқан мұнай химиялық өндірістерді құру өкімет жағынан да және Қазақстанның жеке капиталы жағынан да біртекті қолдау табады. Көрсетілген жобаның дамуы үшін Қазақстан барлық негізгі жағдайлары бар, соның ішінде жеткілікті квалификация кадырлармен де.

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

1. Промышленность Казахстана на рубеже ХХI века: Стат. Пресс-бюл. Агентства РК по статистике. 2000. № 3. С. 109-1177

2. Семеновиич В. Плюс газификация всей страны // Нефть России. 2000. № 8 С.28-31.

3. Арбатов А.А. Динамика цен  на нефть // Нефть, газ и бизнес. 2000. №3. С.9-11.

4. Каримова З.А., Садиев А.Р. Энергетические  ресурсы мира и Казахстана в 1998 году // Экономика и статистика, 2000. № 2.С. 87- 93.

5.Телегина Е.А. Геополитические  и экономические интересы России в формирований единого энергетического пространства // Нефть, газ и бизнес. 2000. № 3. С. 5-6.

6. Овчинников А.М. Тенденции формирования  мирового рынка газа и проблемы энергетической безопасности // Нефть, газ и бизнес. 2000. №3С. 13-15.

7. Мировая экономика: Стат. Пресс-бюл. Агентства РК по статистике. 2000. № 3 С. 181-186.

8. Конопляник А. Куда исчезли  справочные цены // Нефть России. 2000. №7. С. 76-80.

9. Ахметов Д. Большое будущее  казахстанской нефти // Промышленность Казахстана. 2000. № 12. С. 16-17.

10. Суперменво Х., Сабитов М. Предложения  по защите экономических интересов  Казахстана при экспорте нефти // АльПари. 2000.№ 3-4. С.48-49.

11. Экспорт нефти Казахстаном // Кориноф. № 32. С.22.

12. Надиров Н.К. Нефтегазовый  комплекс Казахстана // Нефть игаз. № 3. С. 9-31.