Әкімшілік құқық

Жоспар

Кіріспе

1. Әкімшілік құқықтың қайнар көздері...................................................................................

1.1 Әкімшілік құқық қатынастары..........................................................................................

1.2 Әкімшілік құқықтық қатынастар түрлері.........................................................................

1.3 Әкімшілік құқықтың субъектілері.....................................................................................

2.Атқарушы билік органдарының әкімшілік құқықтық мәртебесі.......................................

2.1 Атқарушы биліктің орталық органы.................................................................................

Қорытынды..............................................................................................................................

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Әкімшілік құқық — Казақстан Республикасы кұкык жүйесінің ең үлкен және күрделі салаларының бірі. Ол коғамдық қатынастарды реттейтін, мемлекеттің басқару қызметінің процесінде пайдаланатын және мемлекеттік аппараттың тәртіптеелген бірізділік жұмысын қамтамасыз ететін аса маңызды тәсілдердің бірі больш табылады.

Қоғам өмірінің аса манызды жақтарын кұкықтык реттеу қандай да болмасын мемлекеттің ажыратылмас элементі екеңдігі ежелден белгілі. Мемлекет әкімшілік-құқыктық нормалар арқылы өзінің өкілетті органдары атынан қоғамның қажеттерін қанағаттандыру және де азаматтарының өміріне қалыпты жағдайларды қамтамасыз ету үшін экономикалық және әлеуметтік-мемлекеттік мәні бар аса маңызды ұйымдық шараларды жүзеге асырып отырады.

Мемлекеттік басқаруды жетілдіруде, оньщ тиімділігін және мелекеттік органдардың  қабыддаған шешімдері үшін азаматардың  алдындағы жауапкершіліктерін арттыруды  әкімшілік құқық маңызды құрал рөлін атқарады. Оның көмегімен қоғамдық өмірдің әртүрлі жақтарының басым көпшілігін қамтитын мелекеттік басқару саласында Қазақстан Республикасы заңдарының орындалуы қамтамасыз етіледі. Әкімшілік құкық азаматгардың мемлекетті басқаруға қатысуларыньң құкыктық және ұйымдық нысандарын бекітеді, Өкілетті органдар мен лауазымды адамдар үшін де, сондай-ақ қатардағы азаматтар үшін де тиісті мінез-құлық (жүріс-тұрыс) ережелерін тағайындайды. Оның көмегімен Казақстан Республикасында қүкыктык мемлекет құрудың міндеті шешіледі, және әкімшілік- құқықтық қатынастарға барлық қатынасушылардың  құқұтық мәдениеті қалыптасады.

Әкімшілік қүкық нормалары экономика  саласында (өнер-кәсіп, күрделі құрылыс, ауыл шаруашылығы мен аграөнеркәсіп  комплексі, көлік пен байланыс, коршаған табиғи орта мен табиғи ресурстар, сауда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, халыкқа тұрмыстык кызмет көрсету), әлеуметтік-мәдениеттік құрылыс (білім, денсаулык сактау, мәдениет, ғылым, әлеуметтік қорғау, дене тәрбиесі және спорт), әкімшілік-саяси қурылыс (корғаныс, ұлттық қауіпсіздік, сыртқы істер, әділет, ішкі істер) саласында мемлекеттік басқаруды ұйымдастыруға байланысты пайда болатын басқару катынастарының үлкен комплексін, тобын реттейді.

Қазіргі кезендегі әкімшілік құкықтың негізгі проблемаларьңың бірі — өкіметтін орталық органдары мен жергілікті органдарының арасындағы біріне-бірінің бағыныстылығы мен өзара бірлесіп іс-кимыл жасаудың жаңа қатынастарын кұру проблемасы болып отыр.

Бұл проблеманың маңыздылығы және оны шешудін түбегейлі нақтылы жолдары Қазақстан Республикасы Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халкына «Қазакстан — 2030» жолдауында тұжырымдалып, ерекше атап айтылған.

Құқық корғау мәніндегі әкімшілік  құралдардьщ, яғнн мемлекеттік басқару  саласьшдағы зандылық пен тәртіптілікті сақтауға жасалатьн бақылау-қадағалау қызметінін маңызы арта түсуде.

Прогрессивтік кайта күру барысында  қабыдданған зандардын барлығы  бірдей және барлық жерде түгелдей орындала бермейтіндігі, оларды теріс  пайдаланушылыктың кездесетінін де, мемлекеттік аппаратқа терең тамыр жайған құқықтык мойынұсынбаушылык сияқты кеселдер айтарлықтай нұксан келтіруде.

Қазіргі кезде ең бір қауіпті  құбылыс — бұл қоғамдык өмірдің  барлық салаларына барған сайын дендеп еңе бастаған сыбайлас жемқорлық. Ол қоғамнын барлық салаларына, мемлекеттімң конституциялық негіздеріне катер төңдіреді.

Сондықтан мемлекеттік баскару қызметінде жағымсыз факторларды жою және билік пұрсаты мен кызмет бабын теріс пайдаланудан сақтандыру жөнінде соңғы жыддары қабылданған қүкыктық актілердің, оның ішінде, Қазақстан Республикасының қылмыстык кодексінің, «Ұлттық қауіпсіздік ту ралы». «Сыбайлас жемқорлыкка қарсы күрес туралы» зандардын ерекше маңызы бар.

Казіргі кезендегі ғылымда «Әкімшілік құкық» терминінің  әртүрлі анықтамаларын кездестіруге болады. Мысалы, оқулык әдебиеттерде әкімшілік құқық — тиісті мемлекеттің құкық  жүйесінің дербес саласы деп айтылған, ал жалпы түрде әкімшілік құкықты — басқару құқығы деп айтуға болады  делінген.

Энциклопедиялық сөздік «Әкімшшк құқык» деген терминді мемлекеттік басқару саласындағы қоғамдык катынастарды ретейтін құқык саласы деп атаған. Оның нормалары басқару апаратының ұйымдастырылуы мен қызметінің тәртібін, лауазымды адамдар мен азаматтардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді.

Заң энциклопедиясы әкімшілік құқықтың (ағылшынша adminis trative faw) ұғымын мемлекеттік басқаруды ұйымдастыру және оның атқару-өкім ету қызметінін процесінде пайда болатьін қоғамдык катынастарды реттейтін құкық саласы ретінде аныктаған.

Сонымен, әкімшілік құқықты сипаттайтын  аса маңызды белгілері мына төмендегідей:

1. әкімшілік құқык — қүкықтың дербес саласы;
2. ол мемлекеттік басқару саласында қалыптасатын коғамдык катынастардың реттеушісі болып табылады;
3. әкімшілік күкыктың негізгі мазмұны Қазақстан Республикасы мемлекеттік және өзін-өзі басқару органдарының лауазымды адамдарының және азаматтарының басқару қызметі болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Әкімшілік құқықтың қайнар көздері.

 

 

Әкімшілік кұқық өзінін пәнінің  шеңберінде ең алдымен атқарушы субъектілерін  олардың конституциялық міндеттеріне толығьнан сәйкес етіп ұйымдастыру мен кызметіне, сондай-ақ реттелінетін баскарушылық қатынастарға баска катысушылардын мінез-кұлқына белгілі кұкықтық режим (тәртіп) орнатады. Қазакстан кұкығынын бұл саласынын атқаратын қызмет рөлінің негізгі көрінісі, оның реттеу функциясы осыған саяды.

Оған тағы бір басқа — тағайындалған  кұкықтык режимді сақтауды да, реттелінетін баскарушылық қатынастар шеңберінде тараптардын  занды құқықтары мен мүдделерін корғауды да камтамасыз ететін құкық  қорғау (юрисдикция) функциясы косылады.

Сонымен, әкімшілік құқық - атқарушы билікті (тым кеңірек угым бойынша—мемлекеттік-басқару  кызметін) нақтылы жүзегс асыруга  байланысты және сол туралы пайда  болатын қоғамдық қатынастарды реттеуге арналган құқықтық нормалардың жиынтыгы болып табылатын Қазақстанның қуқықтық жүйесінің саласы.

Әкімшілік құқық реттеу функциясын жүзеге асыра отырып, басқару катынастарына,оларға катынасушылардың мінез-құлқына өз нормаларыньң реттеушілік ықпал  жасайтын құқықтық құралдарының немесе тәсілдерінің белгілі бір жиынтығьн пайдаланады. Бұл — коғамдық катынастарды құқықтық реттеудің әдістері болып табылады.

Қазақстан құкығының кай саласы болмасын құкықтық реттеудің қуралы ретінде мынадай уш зандық мүмкіндіктерді пайдаланады: тапсырма беру, тыйым салу, ерік беру. Олар тұтас алғанда қоғамдық қатынастарға кұкықтык ықпал жасау кұралдарының мазмұнын кұрайды:

а) тапсырма беру — кұқыктық нормада  каралған жағдайда осы не басқа іс-қимыл  жасауға тікелей заңды түрде  міндет жүктеу (нақ осылай істеу  керек, басқаша емес). Мысалы, жұмыска алу органның, мекеменің немесе кәсіпорынның бастығының бұйрығымен жүзеге асырылады. Бұл мәселені шешудің басқадай тәртібі белгіленбеген;

б) тыйым салу — кұқықтық нормада  каралған жағдайда осы не басқа іс қимылды жасамауға тікелей занды түрде міндет жүктеу. Мысалы, әкімшілік құқык бұзушылык туралы нормалардың барлығы.

            в) ерік беру — кұқыктык нормада қаралған жағдайда осы не баска іс-қимылды өзінін калауы бойынша жасауға занды түрде рұксат ету (мысалы, азаматтардың құқыктарын бұзатын іс-кимылдар мен шешімдерге олардың шағым жасау кұкығы).

Әкімшілік-қүқыктық реттеудің ерекшеліктері  ең алдымен мемлекеттік органдардың  ерекше түрімен жүзеге асырылатын заңдык биліктік кызмет ретіндегі мемлекеттік  баскарудың өзгешелігімен айкындалады. Ол басқарушылар мен басқарылушылар арасындағы қатынастарды заңды түрде байланыстырушы болып табылады, сол себепті реттеу құқықтык кұрал рөлін аткара отырып, мақсатты баскарушылык ықпалмен өте тығыз байланысты. Ал бұл ықпал ету әрқашанда басқарылу-шылардын еркін басқарушының бірыңғай еркіне бағынуын болжайды.

Сондықтан, әкімшілік-құкықтық реттеу мына сияқты коғамдық катынастарды реттеуге арналған: олардағы тараптардын жағдайы  олардың зандык тепе-тендігін болдырмайды, олар субординациялық (төмендегілердің жоғарғыларға катан бағыныстьшық) қатынастарда болады.

Қоғамдық қатынастарды әкімшілік-құқықтык реттеудің ерекшеліктерін оны қатысушылары тепе-теңдікке негізделген  қатьнастарды реттеудің азаматтык-құқықтык әдісімен салыстыру арқылы айқындауға болады.

Әкімшілік кұқық нормаларының әрекеттілігі маңызды ерекшеліктермен өзгешеленеді, олардың мәні мыналарға келіп  тіреледі:

1. Әкімшілік-құкықтық реттеу механизміне  өкілетті басқару органының немесе  лауазымды адамның шығарған міндетті  тапсырмалары (өкімдері) тән больш табылады. Оларға басқа тарап бағынуға міндетті.

2. Әкімшілік құкықтық реттеу  қатынасқа қатысушылардын біреуінің  біржақты ерік білдіруін болжайды. Бұл ерік білдірушілік занды  түрдегі өктемдік, сондықтан да  оның шешуші маңызы бар.

Сонымен, басқару органының өз еркін білдіруі біржакты , Және міндетті болатыны белгілі болды, ол мемлекеттің атынан іс-қимыл жасайды немесе заң бойынша оған биліктік өкілетіктіктер берілген, сонымен қатар баска негіздер бойынша да мысалы, белгілі бір аймактың халқымен сыйланған жергілікті өзін-өзі баскару органы.

 

 

1.1. Әкімшілік құқықтық  қатынастар

 

Әкімшілік-құқыктық катынастар құкықтық катынастардың бір түрі болып  табылады. Оларға қандай да болмасын кұкықтык қатынастардың барлық негізгі белгілері  тән, атап айтқанда: құқықтық норманың біріншілігі, соның арқасында құкықтық қатынас тиісті кұкыктык норманың тиісті қоғамдық қатынасқа, оған зандык нысан беретін, ретгеушілік ыкпал жасауының нәтижесі; осы қатынас тараптарының іс-қимылдармн (мінез-құлықтарын) кұқыктық нормамен реттеу: құкықтык нормамен белгіленетін құкыктық қатынас тараптарының өзара міндеттері мен қүқықтарын сәйкестендіру (корреспонденциялау) және с.с.

Сонымен, әкімшілік-қүкыктық катынастар — бұл әкімшілік құқык нормаларымен реттелінген басқарушылык коғамдык қатынастар, ондағы тараптар әкімшілік-құкыктык нормалармен тағайындалған және кепілденген өзара байланысты міндеттер мен кұкықтарды иеленуші болып табылады.

Әкімшілік-құкықтык катынастардың  ең жалпы сипаты осындай, онда жалпылык пен ерекшеліктің, тектік пен түрліліктің арақатынасы көрінісін тапқан. Сонымен бірге әкімшілік-құқықтық қатынастардың әкімшілік құкыктың нормаларынан және олар реттейтін басқарушылық кызметтен ту-ыңдайтын ерекшеліктері бар.

Бұл құқыктық катынастардың катысушылары (тараптары) мыналар болуы мүмкін: Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар; мемлекеттік ұйымдар: атқарушы билік (мемлекеттік баскару) органдары; мемлекеттік кәсіпорындар, мекемелер; мемлекеттік емес ұйымдар; қоғамдық бірлестіктер (партиялар, одактар т.с.с.); еңбек ұжымдары; жергілікті өзін-өзі баскару органдары; коммерциялық құрылымдар; жеке кәсіпорындар мен мекемелер.

Әкімшілік-кұқыктық қатынастарда мемлекеттің  мақсаттары мен мүдделері әркашанда  тиісті көрінісін табады, өйткені  бұл қатынастар тараптарының бірі, әдетте, мемлекеттің атынан іс-кимыл жасайтын мемлекеттік орган немесе лауазымды адам болып табылады.

Әкімшілік-құқыктық катынастар ерекшеліктерінің аса маңыздылары мыналар:                                       

1.Басты ерекшелік — тараптардың теңсіздігі. Тараптардың бірінің басқа тарапқа катысты әркашанда зандық биліктік өкілеттіктері болады. Мұндай тарап, мысалы, баскару органдары немесе лауазымды адамдар болуы мүмкін. Сол себепті екі азаматтың арасында, екі коғамдық бірлестіктің арасында, егер тараптардың ең болмаса біреуінін биліктік өкілеттіктері болмаса, әкімшілік құқықтык катынастар болуы мүмкін емес.

2. Әкімшілік-қүкықтық катынастар  тараптардың қайсысының болса  да — басқару органының, азаматтың  және сол сияқты басқалардың — ынтасы бойынша пайда болады. Бірақ екінші тараптың келісімі немесе тілегі олардың пайда болуына барлық жағдайларда міндетті шарт емес. Ол екінші тараптың тілегіне қарамастан немесе оның келісімінсіз де пайда болуы мүмкін. Бұл белгі оларды азаматтык-құкыктык қатынастардан ерекшелейді.

Мемлекеттік басқару органдарының әкімшілік-кұқыктык қатынастарға түсуі  тек кана мүмкіндігі емес, сонымен  катар, көпшілігіне, олрадың тікелей  міндеті екендігін ескеру керек.

3. Тараптардың арасындағы әкімшілік-құкыктык  даулар, қағида бойынша, әкімшілік тәртіппен, яғни өкілетті баскару органының немесе лауазымды адамның тікелей зандык биліктік және біржақты өкім ету жолымен шешіледі.

4. Әкімшілік-құқықтык нормалардың  талаптарын әкімшілік-құкыктық қатынастар  тараптары бұзған жағдайда құқықтық қатынастың бір тарабының жауапкершілігі екінші тараптың аддында емес, мемлекеттің, оның атынан уәкілдігі бар тиісті органның (лауазымды адамнын) алдында пайда болады.       

Әкімшілік-құкыктық дауларды не жеке не бара-бар ретінде  шешудің сот тәртібі қолданылып жүрген зандарда жиі кездеседі. Сотпен шешетін әкімшілік-қүқыктық даулар тобы-ның кеңейе түсуі занды тенденцияға айналып келеді.