Госслужба в Казахстане

Мемлекеттік қызметтің белгілі  бір тәртіпке сай орындалуы үшін Қазақстан Республикасынның мемлекеттік  қызметтерді стандарттары қолданылады.

Мемлекеттік қызметтерді стандарттаудың мақсаты Қазақстан Республикасында тұратын және жұмыс істейтін жеке және заңды тұлғалардың құқықтарын, бостандығын және заңды мүдделерін корғауды қамтамасыз ететін мемлекеттік билік пен қоғам арасындағы өзара қатынасты ұтымды деңгейіне жеткізу болып табылады. 

Мемлекеттік қызметтерді  стандарттаудың негізгі міндеті  мемлекеттік қызмет көрсету процестерін  нормативтік құқықтық актілермен қамтамасыз ету болып табылады, атап айтқанда:

- мемлекеттік қызметтерді жіктеу;

- мемлекеттік қызметтерді стандарттау объектілерін және олардың құрамын анықтау;

- стандарттау объектілеріне қойылатын негізгі талаптарды және олардың қасиеттерін сипаттайтын көрсеткіштерді анықтау;

- мемлекеттік қызметтерді көрсету процестерінің ұйымдастырылуын және технологиясын анықтайтын құжаттардың құрамы мен мазмұнын бірегейлендіру;

- атқарушы органдардың қызметін ұйымдастыруға сапа басқару жүйесін енгізу;

- әкімшілік кедергілерді жою.

 

«Кесте» 3. Мемлекеттік қызметтерді стандарттаудың негізгі қағидалары

 

Мемлекеттік қызмет көрсету процесін тұтынушыға клиент ретінде бағдарлау қағидасы.	Мынадай талаптар: - тұтынушылардың қажеттіліктері, үміттерін зерттеу.  Мемлекеттік қызметтердің сапасы, олардың көрсетілу тәртібі мен мерзімі, бағасы және басқа сипаттары;   - көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің сапасын объективті түрде бағалауды қамтамасыз ететін тұрақты кері байланыс жүйесін орнату.
Мемлекеттік қызметтердің тұтынушыларын хабардар ету қағидасы	БАҚ, компьютерлік желілерді және т.б. хабар көздерін пайдаланып, мемлекеттік  қызметтердің тұтынушыларын хабармен тұрақты қамтамасыз ету жүйесін  орнату және қолдану.
Орындаушының мүдделілігі қағидасы.	Мемлекеттік қызметкерлердің жұмысын ұйымдастыру барысында, орындаушының мемлекеттік қызметтің тиісті түрін сапалы және уақтылы көрсетуге мүдделі болу
Стандарттардың жүйелілігі және ұтымдылығы қағидасы.	Әрбір жаңа стандарт тұтынушы үшін қарапайым  және түсінікті болуы тиіс. Мемлекеттік қызметтерді тұтынушыларға қойылатын талаптар мен шарттардың санын азайтуға ұмтылу қажет.
Ғылыми ізденістерді және инновацияларды пайдалану қағидасы.	Мемлекеттік қызметтерді тұтынушылардың қажеттіліктерін зерттеу жұмыстарын өткізуді, мемлекеттік қызметтерді көрсетудің әлемдік тәжірибесін және практикасын талқылауды және мемлекеттік қызметтерді көрсету процестеріне инновациялық шешімдер енгізуді талап етеді
Жауапкершілік қағидасы.	Мемлекеттік қызметтердің сапасының  белгіленген деңгейін қамтамасыз ету үшін лауазымды тұлғалардың жеткілікті жауапкершілігінің болуын талап етеді.
Екі жақтама бақылау қағидасы	Мемлекеттік қызметтерді жабдықтаушылардың  жұмысына тиімді және ұтымды ішкі және сыртқы бақылау жүйесінің орнатылуын талап етеді.
«Бір терезе» қағидасы.	Мемлекеттік қызметтерді алу үшін, тұтынушының бір орындаушыға  баруын талап ету.

 

Мемлекеттік қызмет тиімділігін анықтайтын көрсеткіштерінің ішінде қолжетімділік және сапа көрсеткіштері маңызды орынға ие. Олар мемлекеттік қызметтерді жабдықтаушылардың және жеке лауазымды тұлғалардың іс-әрекеттерін бағалау және бақылау үшін анықталады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

СУРЕТ-9. Мемлекеттік қызмет көрсеткіштері

 

Мемлекеттік қызмет стандарттары мемлекеттік қызметтерді көрсету  саласының мақсаттарын, міндеттерін, қағидаларын және стандарттау объектілерін анықтайды. Мемлекеттік қызметтерді жіктеу және оларды көрсету стандарттарын әзірлеудің негізгі талаптарын және ұйымдастыру-әдістемелік ережелерін белгілейді.

Қазіргі кезде мемлекеттік қызметкерлерге қойылатын талаптардың  жылдан-жылға қатая түскенін айта кету керек. Мәселен, заман ағымына сәйкес мемлекеттік қызметкерлер ақпараттық технологияны жетік меңгеруі, мемлекет пен қоғам мүдделерін қорғауда және халыққа қызмет көрсетуде өз біліктіліктерін көрсете білуі тиіс.

Сонымен қатар, бүгінде мемлекет мемлекеттік қызметшілердің мәртебесін арттыру қажеттілігіне бағытталған мәселелерге ерекше көңіл бөліп отыр. Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметшілерінің мәртебесін қалыптастыру және нығайту мемлекеттік жүйені дамытудағы басым бағыттардың бірі болып саналады.

«Қазақстан-2030» даму стратегиясында ұзақ мерзімді басым бағыттардың  бірі кәсіби мемлекет құру болып белгіленген. Мемлекеттік қызметшілердің кәсібилігіне бағытталған, біздің мемлекетіміздің міндеті ретінде қойылған басқарудың тиімді құрылымын және жоғары кәсіби мемлекеттік қызметті құру міндеттерін жүзеге асыру.

 

 

 

 

 

 

2. Мемлекеттік қызметтің қазіргі даму жағдайын талдау

 

Тәуелсіздікке қол жеткізгелі өткен жылдарды сараласақ, Қазақстанда мемлекеттік қызметті басқарудың төрт кезеңі өтіп, бесінші кезеңге аяқ басқанын көреміз.

Бірінші кезең – тәуелсіздіктің алғашқы бес жылы, ол жылдары  елдің ұлттық ерекшеліктерін және саяси, экономикалық, мәдени-әлеуметтік, психологиялық  ахуалын ескере отырып байқау мен қателер жіберу тәсілімен Қазақстанда мемлекеттік қызметтің жаңа моделін іздестіру кезеңі өтті.

Екінші кезең содан  кейінгі бесжылдық, яғни 1995-1999 жылдар аралығы заманауи үлгідегі мемлекеттік қызметті қалыптастырумен дамытудың ауқымды мерзімі болды. Осы аралықта Қазақстанда бірінше рет «мемлекеттік қызмет» деген түсінік пайда болды, мемлпкеттік органдардың ұйымдық құрылымы және мемлекеттік  қызметшілердің  құқықтық ережелері, міндеттері мен құқыфқтары заңдық тұрғыдан бекітілді, мемлекеттік қызметке орналасудың және одан шығу мәселелері қаралды.

Біз үшінші кезең ретінде  алғалы отырған 1999-2005 жылдары мемлекеттік  қызмет кадрлары жұмысын регламенттейтін  «Мелекеттік қызмет туралы» ҚР Заңына сәйкес жиырма шақты нормативтік  актілер қабылданды. Осы жылдар аралығында жүргізілген реформалардың нәтижесінде, осы кезеңнің басында мемлекеттік  қызметтің Қазақстандық  моделі қалыптастырылды.

2005 жылдың ақпан айындағы  Елбасының халыққа Жолдауы мен  ҚР «Мемлекеттік қызмет туралы»  Заңына 2005 жылы шілдеде енгізілген  өзгерістер мен толықтырулар  нәтижесінде мемлекеттік қызмет саласы дамуының төртінші кезеңі басталды. Сол уақыттан бері ҚР Президентінің Жарлығымен мемлекеттік  қызметші антының мәтіні, Мемлекеттік   қызметшінің  қызметтік қызметтік этикасы туралы ереже, Мемлекеттік қызметшілерге тәртіптік шаралар көрудің ережелері, Кадрлар резервін қалыптастыру  тәртібі т.с.с мемлекеттік қызмет саласындағы қатынастарды реттейтін актілер қабылданады.

Мемлекеттік қызметшілерге  ақы төлеу мәселесі де оңтайлы  шешіле бастады. Мұнда еңбегіне қарай  ақы төлеу мен кәсібилігін арттырғаны үшін сыйақы төлеу жолға қойыла бастады. Бұл аталып өткен оң қадамдар мемлекеттік менеджерлердің анағұрлым үлкен кәсіби жағынан жетілген корпусын құруға мүмкіндік берді.

Мемлекеттік қызмет жағдайына  тереңірек талдау жасау үшін SWOT талдау қолданылады. Бұл тәсіл мемлекеттік қызметтің сыртқы және ішкі ортасын бірге талдауға мүмкіндік береді.

SWOT талдау тәсілі жүйенің  мықты және әлсіз жақтарын, қауіптер мен мүмкіндіктерді анықтап береді, соның нәтижесінде ҚР мемлекеттік қызмет жүйесінің стратегиялық даму бағыттарын айқындауға болады. Жасалған таладуларға қаарғанда соңғы төрт жыл ішінде мемлекеттік қызметшілерге жұмсалған қаржы Оңтүстік Қазақстан облысында бірдей деңгейде қалған болса, Қостанай, Павлодар мен Маңғыстау  облыстарында 1,7-1,8 есе, ал Батыс Қазақстан  мен ШығысҚазақстан облыстарында 2,0-2,2 есе көп қаржы жұмсалған.

 

«Кесте» 4. Қазақстандағы мемлекеттік қызметтің жағдайына SWOT-талдау

 

Ішкі орта
Күшті жақтары	Әлсіз жақтары
1	2
Мемлекеттік қызметшілерді Басқару академиясында оқыту мүмкіндігі; Кадрлардың реестрінің енгізілуі; Ашық конкурстық таңдау; Кадрлардың резервінің болуы; Міндетті түрде аттестациялау; Мемлекеттік қызметшілердің саяси және әкімшілік  қызметіне бөлінуі; Лайықты айлық жалақы; Түрлі әлеуметтік қолдау шаралардың болуы; Жұмысты ұйымдастыруды қамтамасыз етудің жақсаруы; Мемлекеттік қызметшінің Ар-намыс  кодексінің қабылдануы; т.с.с	Мемлекеттік қызметшілердің кәсібилігінің төмендігі; Персоналды таңдау жүйесінің жетілмегендігі; Жұмыс уақытының әлсіз және тиімсіз ұйымдастырылуы; Мемлекеттік қызметшіні аттетациялаудың формальдылығы; Шенеуніктердің ұйымдық мәдениетінің төмендігі; Мемлекеттік қызметшінің қызметін бағалау тәсілінің жоқтығы; Басқару шешімдерін қабылдау жүйесінің жетімсіздігі; Мемлекеттік аппараттың бюрократтануы; Сыбайлас жемқорлық көріністерінің жоғарғы деңгейі; Тұрғындарға тұтынушы ретінде қараудың жоқтығы; Мемлкеттік қызметшілерді үздіксіз оқытып отырудың жүйесіздігі. Т.б
Сыртқы орта
Мүмкіндіктер	Қауіптер
1	2
Қазақстанның инвестициялық тартымдылығы; Мемлекеттік қызметшілерге қажетті нормативтік-құқықтық актілердің жеткіліктілігі; Тұрғындардың білім деңгейінің жоғарылығы; Саяси тұрақтылық; Халықаралық тәжірибелерге сүйену; Этникааралық және конфессияаралық келісім; Тұрғын үй құрылысы жүйесінің қызметінен пайдалану мүмкіндігі.	Экономикалық қайта құруларға тұрғындардың менталитетінің сәйкессіздігі; Өңірлердің жетілуінің теңсіздігі; Экологиялық проблемалар; Кәсіби басқарушы мамандардың жеткіліксіздігі; Тұрғындардың биліктің іс-әрекетіне наразылығы; Бағалардың тұрақсыздығы; Білікті мамандардың жеке секторға кетіп қалуы.

 

Бұл сәйкессіздікті байқап тағы да бір талдау жасалған, Жергілікті басқару оргвндарындағы бір мемлекеттік қызметшіге жыл бойында жұмсалатын шығын көлемінің (мың теңге) соңғы төртжылғы көрсеткіштерін салыстырмалы түрде қарастырғанда, өте жоғарғы болып Маңғыстау облысында (232,3) шығын көлемі төрт жыл ішінде  1,6 есе өсіп  365,1 мың теңгені  құраған. Бұл мәселеде төрт жыл бұрынғы деңгейінде қалған Оңтүстік Қазақстан облысы үнемшілдік танытты, ал Қостанай облысы 1,4 есеге, Павлодар және Батыс Қазақстан облыстары 1,6-1,7 есеге өсірсе, ал Шығыс Қазақстан облысы тіптен екі есеге дейін өсіріп жіберген.

Мемлекеттік қызметтің  қазіргі жағдайын талдау жүйені реформалаудың  келесі бағыттарын анақтауға мүмкіндік берді:

• мемлекеттік қызметтің ұсынылуын регламенттеуші нормативтік-құқықтық базаның жетілдірілуі;
• жемқорлықты жою арқылы мемлекеттік қызметтің тиімділігін арттыру, мемлекеттік қызметшілердің жауапкершілігін көтеру, бюрократизм мен әуре-сарсаңға салу әрекеттерін жою;
• ақпаратты<span class="dash041e_0431_044b_04