Кәсіптік аурулардың диагностикасы және емі

Периодтық медициналық тексерулерді өткізу мерзымдері  өндірістің түрі мен адамның кәсібіне байланысты болады.

Алғашқы және периодтық медициналық  тексерулерді қамтамасыз ету жауапкершілігі денсаулық сақтау органдары мен  ведомствалық  медициналық-санитарлық қызмет орындарына жүктеледі. Медициналық  тексерулердің тікелей өткізілуі  өндірістік кәсіпорындардың емханалары немесе медициналық-санитарлық бөлімдерінің дәрігерлеріне, ал егер олар жоқ болса, онда - өндірістік кәсіпорын орналасқан аудандағы емдеу-профилактикалық мекемелердің манмандарына жүктеледі.

Аурудың кәсіптік екенін мойындауға аса қажетті жағдайға еңбек жағдайында зиянды әсерлерге байланысты жұмыс істеуінен осы аурудың басталуы  жатады. Сондықтан МӘСК-ға науқас адамның еңбектік кітапшасының көшірмесі мен, еңбек гииенасы  бөлімінің дәрігері толтыратын, еңбек жағдайының санитарлық-гигиеналық сипаттамасы берілуі тиіс.КА-дағы еңбекке жарамдылық, кәсіптік емес аурулардағы секілді, толықтай немесе жартылай жоғалтылуы мүмкін.

Еңбекке уақытша жарамсыздық мәселесі емдік-профилактикалық мекемелерде (медициналық-санитарлық бөлім, емхана) дәрігерлік-кеңес комиссиясы (ДКК) шешеді. ДКК-ның құрамында бас дәрігер және оның эксперттік сұрақтар бойынша орынбасары (ДКК төрағасы), бөлімше меңгерушісі және емдеуші дәрігер болады.  ДКК-ның негізгі міндеттеріне  еңбекке уақытша жарамсыздықты сараптаудың күрделі және конфликттік сұрақтарын шешу, әдістемелік басқару мен еңбекке жарамсыздық сырқат қағаздарын дұрыс беруді қадағалау жатады. ДКК қажет кезінде  әртүрлі мамандарды кеңес беруге шақыруы мүмкін.

Еңбекке тұрақты жарамсыздық мәселесін  МӘСК шешеді және олар әлеуметтік қорғау саласы (социальная защита) органдарына жатады.

Мүгедектік дегеніміз  аурудың салдарынан өзінің тиісті жұмысын  істей алмайтын еңбекке жарамдылығының тұрақты бұзылуы немесе үнемі  не ұзақ мерзімге еңбекке толықтай жарамсыздық.

МӘСК мүгедектікті  немесе ДКК жолдамасы бойынша  науқас адамның еңбекке жарамдылықты жоғалту деңгейін бекітеді.

Науқас адамның еңбекке  жарамдылықты жоғалту дәрежесі ауру ағымының түріне және ауырлығына, функциялық бұзылыстардың айқындылығына, клиникалық және еңбектік болжамдарына байланысты болады. Сондықтан мүгедектіктің 3 тобы болады: 1,2,3.

1-ші топтағы мүгедектік  функциялық бұзылыстардың өте  айқындығына байланысты адам  өзін-өзі күте алмаса және басқа  адамның күтімін қажет етсе  немесе масыл болса ғана беріледі.

2-ші топтағы мүгедектік  адамның еңбекке жарамдылығының  толықтай және тұрақты түрде  дамуын тудыратын функциялық  бұзылыстардың өте айқын кездері  мен аурудың тез үдемелі ағымында  және дерттік процестің ауыр  дәрежедегі өршулерінде беріледі. Мұндай адамдар  басқа адамның үнемі күтімін қажет етпейді.

3-ші топтағы мүгедектік  организм функциясының бұзылыстарына  байланысты еңбекке жарамдылығының  өте айқын төмендеуіне әкелетін  сүлелі аурулары бар  немесе  анатомиялық кемістігі бар адамдарға  беріледі.

3-ші топтағы мүгедектік науқас адам денсаулығына байланысты  ұзақ мерзімге өзінің мамандығына байланысты жұмыс істеуге болмайтын болса, ал еңбекке тиімді орналасуы оның квалификациялық деңгейінің төмендететін болса ғана бекітіледі.

КА-да  науқас адамды әлеуметтік-еңбектік және медициналық сауықтыру өте маңызды болып саналады және оның мақсатына ауырған адам денсаулығын қалпына келтіру болып табылады.

Науқас адамды сауықтыру  комплексіне мына шаралар жатады:

1. КА мен кәсіптік емес аурулардың бастапқы түрлерін ерте және уақытында анықтау;
2. Аурудың патогенезіне негізделген емді тағайындау;
3. Науқас адамды тиімді еңбекке уақытша немесе тұрақты түрде орналастыру немесе бойындағы ауруына сәйкес медициналық және еңбектіе болжамдарын ескере отырып белгілі мерзімге оны еңбектен толық босату.

 

Білімдерін  тексеруге арналған тест сұрақтары:

1. Алғашқы медициналық  тексерулердің мақсаттары?

1. кәсіптік аурулардың алғашқы белгілерін анықтау
2. кәсіпке жарамдылығын және оған қарсы көрсеткіштерін анықтау
3. кәсіптік емес аурулардың алғашқы белгілерін анықтау
4. онкологиялық, жүрек-тамыр ауруларына мақсаттық тексерулер
5. осының барлығы

 

2. Кәсіптік аурулар  диагнозын қоюға қайсысы қажет?

1. еңбек кітапшасының көшірмесі
2. еңбек орнының санитарлық-гигиеналық сипаттамасы
3. сырқатнамасының көшірмесі
4. кәсіптік аурулар орталығына жолдама
5. осының барлығы

 

3. Қосымша ақылы сырқат  қағазы қандай жағдайда беріледі?

1. дерттің қысқа мерзімінде және емнен эффект болар кезде
2. дерттің жеңіл және орташа дәрежесі және болжамы қолайлы кезінде
3. болжамы қолайлы кәсіптік аурудың нақты анықталуында
4. кәсіптік зияндылығы жоқ басқа жұмысқа уақытша ауыстырылғанда
5. осының барлығында

 

4. Қандай науқас адамға қосымша ақылы (еңбектік) сырқат қағазы беріледі?
1. жұмысшыдағы аппендэктомиядан кейінгі жағдай
2. 1-ші дәрежелі силикозға шалдыққан металл құюшы
3. 2-ші дәрежелі силикозы бар құм үгітуші
4. 1-ші дәрежелі тербеліс ауруы анықталған клепальщик
5. 2-ші дәрежедегі тербеліс ауруына шалдыққан сұйық металл кесуші

 

   6.Кәсіптік ауруларды анықтаудағы негізгі шарт?

1. еңбектік жағдайының санитарлық-гигиеналық сипаттамасы
2. химиялық агенттің биологиялық орталарда анықталуы
3. еңбек стажы, кезеңдік және алғашқы мед. тексерулер нәтижелері
4. клиникалық-функциялық, рентгендік зерттеулер нәтижелері
5. осының барлығы

 

6. Кәсіптік ауру диагнозын  кім қоя алады?

1. жұмыс орнындағы цех дәрігері
2. участкелік дәрігер
3. дәрігерлік кеңес комиссиясы (ВКК)
4. медициналық-әлеуметтік сараптау комиссиясы (МӘСК)
5. кәсіптік аурулар орталығы

 

7. Машина құрастырушы  заводтың дәрігері металл құятын  цехтың тесушісінде силикоз ауруы  бар екенін жорамалдайды. Терең  медициналық тексеруден өткізу мақсатында бұл адамды қайда жолдауға болады?

1. кәсіптік аурулар орталығы
2. жалпы терапиялық бөлімшеге
3. тұрғылықты жердегі поликлиникаға
4. медициналық-әлеуметтік сараптау комиссиясына (МӘСК)
5. дәрігерлік кеңес комиссиясына (ВКК)

 

8. Қашан қосымша ақылы (еңбектік) сырқат қағазы беріледі?

1. жақсы емдік нәтиже күткенде ғана
2. ауру ауырлығының жеңіл дәрежесінде ғана
3. кәсіптік ауруға байланысты басқа жұмысқа ауыстырылса ғана
4. кәсіптік аурудың нақты анықталуында ғана
5. осы аталғанның барлығында

 

9. Кәсіптік ауру диагнозын кімнің қоюға құқысы бар?

1. цех дәрігері
2. емханадағы участкелік дәрігер
3. дәрігерлік кеңес комиссиясы (ВКК)
4. медициналық-әлеуметтік сар

5. кәсіптік аурулар  орталығы

 

10. Кәсіптік анамнезін  жинау кезінде қайсысы ескерілуі  тиіс?

1. кәсіби мамандығы
2. еңбектік жағдайының санитарлық-гигиеналық сипаттамасы
3. қауіпсіздік техникасының жабдықтары
4. кәсіптік зияндылықпен қатынастың ұзақтығы мен көлемі
5. осының барлығы

 

Тербеліс ауруы

Тербеліс ауруы –  клиникалық симптомдарының полиморфтылығымен  және ағымының ерекшеліктерімен ажыратылатын, кәсіптік аурулар. Негізгі этиологиялық факторлары өндірістік вибрация.

Тербеліс ауруы көбінесе машинаны құрайтын жұмысшыларда, металлургиялық, құрылысты, авиа- және кеме құрылыстарндағы, тасты өндіретін құрылыстарда, ауыл шаруашылығымен айналысатындарда, көлік және ауыл шаруашылығының басқада салаларында қызмет ететін жұмысшыларда кездеседі.

Соққылы немесе айналмалы  әсерлі қол механизімінің аспаптарымен жұмыс істейтін жұмысшылар вибрацияның  әсеріне ұшырауы мүмкін. Оларға металды  кесетіндер, қалыпшылар, бұрғышылар, тас кесушілер, ұштағыштар, слесарлар жатады.

Қатынастың түріне байланысты вибрацияның жалпы және жергілікті түрлерін ажыратады. Жергілікті түрінде  вибрация қолдар арқылы беріледі. Вибрацияның  бұндай түрі айналмалы немесе соққылы механизмді аспаптармен жұмыс істейтін адамдарда кездеседі.

Жалпы вибрация отырған  немесе тұрған  бет арқылы беріледі(орындық, пол, өңделінетін заттар, помост және т.б). өндірістік жағдайларда жалпы  және жергілікті вибрация орын алады.

Этиологиясы мен патогенезі: негізгі этиологиялық факторларға өндірістік вибрация және қосымша кәсіптік зиянды заттар жатады: шу, суық өту, иық бұлшық еттерінің, иық белдеулерінің   кернеулігі, дененің мәжбүрлі қалпы және т.б. Ауру  тірек қимыл аппаратының, жүрек тамыр жүйесінің және жүйке жүйесінің қызметтерінің бұзылуымен көрінеді. Жергілікті және жалпы вибрация нервті-рефлекторлы және нейрогуморалды жүйелердің механизмін бұзады. Вибрация күшті тітіркендіргіштердің әсерінен терідегі, нервтегі және нерв бағанындағы рецепторларға әсер етіп, симпатикалық нерв ұштарындағы норадреналин секрециясын күшейтеді. Норадреналиннің бір бөлігі  қанға түсіп тамырлардың тонусын жоғарлатады, ол өз кезегінде қан қысымды жоғарлатады және ангиоспазмды тудырады. Вибрацияның әсерінен адамдарда Фатер-Пачини  денешіктерінде, жүйке талшықтарында, жұлын нейрондарында, ретикулярлы формация бағанында, омыртқа аралық ганглиларда және симпатикалық шекаралық бағаналарда өзгерістер болады.

Қарап тексерген жағдайларда, әсіресе вибрацияға сезімталафферентті иннервацияның төмендеуі байқалады, кейіннен түсу симптомдары және ауырсыну синдромдары пайда болады. Вегетативті аппаратта патологиялық өзгерістердің дамуына байланысты, тері, бұлшық ет, сүйек жүйелерінде дистрофиялық өзгерістер болады. Әсіресе, иық белдеуінің ірі буындарының рецепторлары зақымданып,  ауырсынуларымен жүреді. Аурудың    патогенезінде вибрациялық тітіркендіпгіштердің симпатоадренал жүйесіне әсерінің маңызы зор. Асқазан ішек жолдарының реттелуіне вегетативті бұзылыстар әсер етеді, ол асқазан ішек жолдарының дискинизиясына , кейіннен ауыр патологияға әкеледі.

Вибрацияның организмге жалпы әсеріне байланысты тербеліс ауруының жіктелуі (Милков Л.Е., Рыжкова М.Н., Суворов Г.А және тағы басқалары., 1982).

Бастапқы көріністері (І  деңгей).

1. Ангиодистониялық синдром (церебралды немесе шеткі);
2. Вегетациялық-вестибулярлы синдром;
3. Аяқтың полиневропатиясының сенсорлы синдромы (вегетативті-сенсорлы).

Шамалы айқындықтағы көрініс (ІІ деңгей).

• Церебралды перифериялық ангио-дистониялық синдром;
• Сенсорлы полиневропатия синдромы қосымша:

А. Полирадикулярлы бұзылыстармен; 

Б. Екіншілік бел-сегізкөз түбірлік синдромымен;

В. ЖЖ қызметінің бұзылыстарымен.

Айқын көріністерімен (ІІІ  деңгей).

1. Сенсорлы моторлы полиневропатия синдромы.
2. Шеткілік полиневропатиямендисциркуляторлы энцефалопатия синдромы.

Вибрацияның жергілікті әсеріне байланысты тербеліс ауруының жіктелуі:

Бастапқы көріністер – 1 деңгей

1. Саусақтардың ангиоспазмымен, қолдың шеткілік ангиодистониялық синдромы;
2. Сенсорлы синдром (қолдың вегетативті сенсорлы полиневропатиясы);

Шамалы айқындықтағы көрініс (ІІ деңгей).

1. Саусақтардың жиі ангиоспазмдарымен қолдың шеткілік ангиодистониялық синдромы;
2. Қолдың полиневропатиясының вегетативті-сенсорлы синдромы:
1. саусақтардың жиі ангиоспазмымен;
2. саусақ ұштарындағы тұрақты вегетативті-трофикалық бұзылыстар;
3. қолдың тірек қимыл аппаратының дистрофиялық бұзылыстарымен периартроз, артроздар;
4. мойын иық плексопатиясы;
5. церебралды ангиодистониялық синдром.

Айқын көріністерімен (ІІІ  деңгей).

1. Қолдың полиневропатиясының сенсорлы-моторлы синдромы
2. Энцефалополиневропатия синдромы
3. Генерализденген акроангиоспазммен полиневропатия синдромы

Тербеліс ауруының клиникасы: Жергілікті вибрацияның әсерінен пайда болған, вибрациялық ауруды 4 кезеңге бөледі. І-кезеңінде, қол саусақтарындағы ауыспалы ауырсынулар, парестезиялар, жансызданулар болады. ІІ-кезеңде, ауырсыну және парестезия сезімдері айқын және тұрақты болады, тамырлар тонусындағы өзгерістер анықталынады, нақты сезімталдықтардың бұзылыстары болады. Вегетативті дисфункция және астения көріністері дамиды. ІІІ-кезеңінде вазомоторлы және трофикалық бұзылыстар айқын болады, ауырсыну ұстамалары, жансыздану және парестезиялар, айқын вазоспазм- саусақтардың ағаруы, аралас бұзылыстар сезімі пайда болады. Вибрациялық сезімталдықтың толығымен жойылуы тән, сіңір рефлекстерінің тежелуі немесе жойылуы тән, артериялды қысымның жоғарлауымен вегетативті дистония, гипергидроз пайда болады. Асқазан ішек жолдарының бұзылыстары анықталынады, рентгенде сүйек және буындардағы өзгерістер анықталынады. ІҮ-кезеңінде, жергілікті органикалық зақымдангулар, мысалы, энцефаломиелопатия дамиды(сирек кездеседі). Айқын трофикалық және сезімталдықтың бұзылыстары болады. Нерв бағаны бойындағы және саусақтардағы, буындардағы ауырсыну синдромдары тұрақты сипатта болады. Ангиодистониялық криздер қолдың шеткі тамырларын ғана емес, сонымен қатар коронарлы және ми тамырларының аймақтарында қамтиды.