Кәсіптік аурулардың диагностикасы және емі

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ 

ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ

 

 

 

 

сЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНАЛЫҚ  УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

 

 

 

 

 

З.к. жұмаділова, г.к. Қапанова, м.б. селғазина

 

              

 

 

КӘСІПТІК АУРУЛАРДЫҢ ДИАГНОСТИКАСЫ ЖӘНЕ ЕМІ 

 

(әдістемелік нұсқау)

 

 

 

 

 

 

                                    

                      

 

 

 

 

Семей

2009

 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ 

ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ

 

 

 

 

 

сЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНАЛЫҚ  УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

 

 

 

З.К.Жұмаділова, г.к. Қапанова, М.Б.Селғазина

 

 

 

 

 

КӘСІПТІК АУРУЛАРДЫҢ ДИАГНОСТИКАСЫ ЖӘНЕ ЕМІ

 

(әдістемелік  нұсқаулар)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Семей

2009

 

УДК 616-057-07-08(07.07)

ББК 54.1

К 26

 

Рецензенттер:

 

А.С.Керімқұлова  — медицина ғылымдарының кандидаты, Семей мемлекеттік медицина академиясының жанұялық медицина кафедрасының доценті.

М.С.Жұманкұлов - медицина ғылымдарының кандидаты,  Семей мемлекеттік медицина академиясының ЛОР аурулар кафедрасының ассистенті.

 

 

К 26 З.К. Жұмаділова., Г.Қ. Қапанова, М.Б.Селғазина Кәсіптік аурулардың диагностикасы және емі. - әдістемелік нұсқау. Семей. – 2009ж. 138 б.

 

 

Медициналық жоғарғы оқу орындарының студенттеріне  арналған әдістемелік құралда жиі  кездесетін кәсіптік аурулардың диагностикасыы, салыстырмалы диагностикасы және емдеу  сұрақтары көрсетілген.

 

ББК 54.1

 

Семей мемлекеттік медициналық университетінің Орталық әдістемелік кеңесі шешімімен бекітілді және басылымға ұсынылды.

№ 4 хаттама  4.04.2009ж.

 

© З.К. Жұмаділова, 2009ж.

©Г.Қ. Қапанова, 2009ж.

©М.Б.Селғазина, 2009ж.

 

 

Мазмұны

1.Қысқартылған сөздер       5

2.Кәсіптік аурулардың жалпы сұрақтары    6 - 11

3.Білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары  11 - 14

4.Тербеліс ауруы        14 - 20

5.Білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары  20 - 22

6.Адам ағзасына лазерлі сәуленің әсері    22 - 30

7.Білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары  30 - 32

8.Адам ағзасына ультрадыбыстың, инфрадыбыстың және электромагнитті радиотолқын сәулелерінің әсері  32 - 41

9.Білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары  41 – 43

10.Адам ағзасына шудың әсері      43 - 58

11.Білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары  58 – 59

12.Кессон және биіктік аурулары     60 - 66

13.Білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары  66 – 68

14.Хлордың және сынаптың органикалық

қосындыларымен улану       68 - 71

15.Білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары  71 – 73

16.Ароматты көмірсутектерімен улану    74 – 76

17.Білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары  76 – 79

18.Қорғасын және оның қосындыларымен улану  79 – 85

19.Білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары  85 – 88

20.Иондаушы сәулелер       88 – 95

21.Білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары  95 – 97

22.Метгемоглобин түзінділерімен улану    97 - 100

23.Білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары  100 – 102

24.Фосфор және оның қосындыларымен улану  102 - 103

25.Білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары  104 – 105

26.Шаңды бронхиттер       106 - 115

27.Білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары  115 – 118

28.Силикатоздар        118 - 124

29.Білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары  124 – 126

30.Токсикалық гепатиттер      126 - 133

31.Білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары  133 - 136

32.Негізгі әдебиеттер тізімі      137 – 138

 

 

 

 

Қысқартылған сөздер

КА - кәсіптік аурулар

СЭС - санитарлық-эпидемиологиялық станцияның

ДЕС - дәрігерлік-еңбектік сараптау

МӘСК - медициналық-әлеуметтік сараптау комиссиясы

ДКК - дәрігерлік-кеңес комиссиясы

ЭКГ - электрокардиография

ЭЭГ - эхоэнцефалография

ӨТЖ - өте төмен жиіліктегі,

ТЖ - төмен жиіліктегі

ЖЖ - жоғары жиіліктегі

УЖЖ - ультражоғары жиіліктегі

ӨЖЖ - өте жоғары жиіліктегі

ЭМС - электромагниттік толқынды сәулелер

НЦД – нейро – циркулярлы дистония

АҚ – артериялық қысым

ЖИА – жүректің ишемиялық  ауруы

ОНЖ – орталық нерв жүйесі

ШБ - шаңды бронхит

ӨӨС - өкпенің өмірлік сиымдылығын

ӨМВ - өкпенің максималды вентиляциясы

ӨҚК - өкпенің қалдық көлемін анықтау қолданылады

ТАЖ – тыныс алу  жиілігі

ЖСЖ – жүрек соғу жиілігі 
Кәсіптік аурулардың жалпы сұрақтары

Кәсіптік патология (проф.патология) – клиникалық пән, этиологиясын, патогенезін, клиникалық суретін, емін және кәсіптік ауруларды алдын алу сұрақтарын зерттейді. Профпатология басқада клиникалық пәндермен тығыз байланысты, сонымен қатар еңбек гигенасыменде. 

Жұмыскерлердің денсаулығына жағымсыз әсер ететін өндірістік әсерлер  әрқилы. Олардың әсерлерінен тек  КА ғана емес, сонымен қатар кәсіптік жарақаттанулар да кездеседі.  Соңғыларына өндірістің аумағында немесе тікелей жұмыс орнында тіндер мен ағзалардың механикалық, термиялық, химиялық және электрлік зақымдануларынан болған жіті аурулар жатады.

КА жіктелулері толық жасалмаған, себебі олардың клиникалық көріністері полиморфты болып келеді және  көптеген ағзалар мен жүйелердің өзгерістерімен сипатталады. Алайда кейбір КА түрлерінде басым зақымданатын ағзалар мен жүйелері болады, мысалы тыныс, қан, жүйке, тірек-қимыл аппараты, есту мен көру ағзалары, т.б.Сондықтан қазіргі кезде этиологиялық себептерге сәйкес жалпылай топтастыру, яғни КА тудырған өндірістік фактордың сипатына байланысты жіктеледі.

КА этиологиялық себебіне сәйкес топтары:

1. Физикалық себептер туындаған КА; өндіріс шаңдары (пневмо-кониоздар, шаңды бронхит, т.б.)
2. Өндірістік ортаның физикалық әсерлерінен туындаған КА (тербеліс ауруы; қарқынды шудан, әртүрлі сәулеленуден, сыртқы ортаданың жоғарғы және төменгі температурасынан болған зақымданулар)
3. Өндірістік ортаның химиялық әсерлерінен болған КА (әртүрлі жіті және сүлелі уланулар)
4. Биологиялық әсерлерден болған КА (инфекциялық материалдармен не жануарлармен қатынаста болатын еңбеккерлерде, сол секілді туберку-лезге қарсы және инфекциялық емдеу мен профилактикалық медицина-лық мекемлердегі қызметкерлер дамыған әртүрлі жұқпалы инфекция-лық және паразитарлық аурулар;  антибиотиктерден, грибоктар мензат түзетін қабілеті бар саңырауқұлақтар және т.б. туындаған аурулар)
5. Кейбір ағзалар мен жүйелерге шамадан тыс күш түсуден дамыған КА (тірек-қимыл аппаратының, шеткілік нервтер мен бұлшықеттердің аурулары)

КА диагнозын қою  кезінде  анамнезін, клиникалық және лабораторлық-диагностикалық көрсеткіштерін тыңғылықты талдау қажет.Осындай кезде  еңбектік немесе кәсіптік анамнезі өте  маңызды орын алады, себебі тек кәсіптік зияндылықпен қатынасы дәлелденген кезде ғана аурудың адамның жұмысымен байланысты екені анықталады.

Еңбектік анамнезінде  КА дамуына  мүмкіндік тудыратын шартты жағдайлар  көрсетілуі тиіс. Оларға мыналар жатады:  кәсібі, еңбек еткен барлық мерзім арасында өндірістік ортаның  нақты жағымсыз факторымен қатынастағы еңбек жағдайының толық сипаттамасы; ұжымдық және жекебастық қорғандыру заттарын қолдануы; өндірістік ортаның зиянды әсерлерімен қатынастың ұзақтығы мен мерзімі.

Еңбек жағдайының санитарлық-гигиеналық сипаттамасы санитарлық-эпидемиологиялық станцияның (СЭС) еңбек гигиенасы бөлімінің санитарлық дәрігері толтырады. Адам еңбек ететін кәсіпорынды қадағалайтын СЭС-на жіті немесе сүлелі КА диагнозын қойған дәрігер арнайы хабарлама (извещение) жіберуі тиіс.

Емдеу мекемелері анықтаған нақты  диагноздардың негізінде КА-ға есеп жүргізіледі: 

• жіті КА - барлық типтердегі емханалық-амбулаториялық  мекемелерде (қаралуға келгенде немесе үйіне шақырғанда), әртүрлі профильдегі ауруханаларда;
• сүлелі КА – ғылыми-зерттеу және медициналық институттардың клини-каларында, дәрігерлердің біліктілігін жетілдіретін институттарда, аурудың кәсіптік сипатын анықтау мен аурудың еңбек жағдайымен байланысын анықтауға құқысы бар емдік-профилактикалық мекемелерде.

Өндірістік кәсіпорындардың, құрылыс ұйымдары мен транспорттың жұмысшыларына емдік-профилактикалық  көмекті медициналық-санитарлық бөлімдердің  немесе емханалардың дәрігерлері көрсетеді. Медициналық-санитарлық бөлімдердің  құрамына  денсаулық пунктері де енуі мүмкін.

Медициналық-санитарлық бөлімдердің негізгі міндеттері – денсаулық сақтау саласының  жергілікті органдарымен және мекемелерімен, әкімшіліктермен және қоғамдық ұжымдармен бірге тиісті бекітілген жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек пен  тұрмыс жағдайларын сауықтыруға, жалпы және кәісіптік аурулар мен жарақаттануларды азайтуға, мамандандырылған медициналық жәрдем көрсетуге және диспансерлік қадағалауды толассыз жүргізуге бағытталған  шараларды жобалау мен өткізу.

Участкелік цехтік дәрігерлік аумақтың терапевт-дәрігер орнына  ПП маманы бойынша дайындықтан өткен терапевт-дәрігер тағайындалады.     Оның жұмысының негізгі түріне мыналар жатады:

• өндірістік кәсіпорындардың жұмысшыларына квалификациялық медици-налық жәрдем көрсету,
• жұмысшыларды жұмысқа қабылданар алдындағы профтексеруден және периодтық медициналық тексерулерден өткізу,
• диспансерлік қадағалау жұмысы,
• санитарлық ағарту жұмысы,
• сауықтыру шараларын комплексті түрде жүргізу.

Цех дәрігері алғашқы  және периодтық  медициналық тексерулерді өткізуде негізгі роль атқарады. Осындай тексерулердің басты мақсаты  уақытында емдеуді бастау мен болашақтағы кәсіптік жарамдылығы мен профилактикалық шараларды  шешу үшін КА ерте анықтау болып табылады.

КА диспаенсеризациясын  участкелік цех дәрігері жүргізеді. Диспансерлік қадағалауға пневмокониоздар, сүлелі шаңды бронхиттер, тербеліс ауруы, сүлелі уланулар, т.б. секілді КА-дың сүлелі түрлері жатады.  Осындай науқас адамдарды қадағалау өндірістік зиянды әсерден қатынасты үзгеннен соң да жүргізілуі тиіс.

Диспаенсерлік қадағалау кезінде емдік-профилактикалық шаралар жүзеге асырылады: емханалық мамандандырылған емдер, ауруханаға жатқызу, санаторлық-курорттық емдеу, диетотерапия,  санаторий-профилакторийлерде сауықтыру, еңбекке орналастыру.

КА-дағы дәрігерлік-еңбектік сараптау және сауықтыру мәселесі.

Техникалық және санитарлық-гииеналық  шаралармен қатар дәрігерлік-еңбектік сараптау (ДЕС) КА мен кәсіптік емес үдемелі аурулардың айқын түрлерінің дамуларын тежеуде, сол секілді  науқас адамдардыңеңбекке жарамдылығын сақтау мен қалпына келтіруде  профилактикалық тұрғыдан өте маңызды орын алады. 

КА клиникасында ДЕС-дың  негізгі міндеттері:

1. Жұмыскер организміне өндірістік орта мен өндірістік процестердің  жағымсыз факторларының мүмкін болатын әсеріне байланысты еңбекке кәсіптік жарамдылығын анықтау;
2. Науқас адамдағы КА анықтау және оның еңбекке жарамдылығын бағалауды тұжырымдау; 
3. Еңбекке жарамсыздығының дәрежесін анықтау және жұмыс істеу қабілетін бағдарлау;
4. Денсаулығына зиянсыз және қоғамға пайдалы іске араласуына мүмкіндік беретін еңбекке тиімді орналастыруды бекіту және тұжырымдау;
5. Мүгедек адамдардың еңбекке жарамдылық жағдайын үнемі қадағалау;
6. Мүгедек адамдардың еңбекке жарамдылығын және денсаулығын қалпына келтіру шараларын анықтау;
7. Еңбекке жарамдылықтың төмендеуі немесе оны жоғалтуына әкелетін себептерді анықтау мен жою.

КА науқас адамдар  қосымша жеңілдіктер ала алады. Еңбекке уақытша жарамсыз кезінде  сырқат қағазы жалақысының 100% көлемінде  төленеді. КА-дың салдарынан мүгедектігіне  байланысты пенсиялық жәрдем жалпы  еңбектік стажы мен осы КА тудырған өндірістік ортаның жағымсыз әсерлерімен қатынастағы жұмыс стажына байланыссыз тағайындалады.  Кәсіптік мүгедектік кезіндегі пенсияның көлемі жалпылай мүгедектіктегі пенсияның көлемінен көп. Сонымен қатар,  КА науқас адамға қажет кезінде мамандандырылған санаторий бөлімдеріне ақысыз жолдамалар беріледі.

КА және кәсіптік улану  бар кезде науқас адам, егер ауруы  кәсіпорынның кесірінен дамыған  болса, онда оның денсаулығына келген зияндық есесін қайтару үшін, пенсиядан  басқа, осы кәсіпорыннан қосымша материалдық компенсация ала алады. Еңбекке жарамдылықтың жоғалту дәрежесін медициналық-әлеуметтік сараптау комиссиясы (МӘСК) анықтайды.

Еңбекке орналасу алдындағы  алғашқы медициналық тексерулердің  мақсатына кәсіптік жарамдылық анықтау  жатады. Осындай медициналық тексерулер еңбекке орналасушы адамда өндірістік ортаның жағымсыз факторларының әсері жағдайында жұмыс істеуге қарсы көрсеткіштері бар ауруларды анықтауға мүмкіндік береді.

Периодтық медициналық тексерулердің  мақсатына  КА-дың алғашқы белгілерін анықтау және өндірістік ортаның жағымсыз әсері кезінде жұмыс істеуге қарсы көрсеткіштері бар кәсіптік емес аурулардың ерте дамитын түрлерін уақытында анықтау жатады.