Банктiк несиенiң формалары мен түрлерi.Несие қамтамасыздығы

 «Табыс кепілі»бағдарламасы  бойынша несие алушы клиент, оны  қамсыздандыруға қарыз сомасынан 20% - дан кем емес сомаға салым  немесе жылжымайтын мүлік ұсынады. Қалған 80% - ын кәсіпкерлер алған негізгі қаражатпен ШКДҚ жабады.

«Бизнес – Экспресс Плюс» атты несиелеу бағдарламасы жаңа қарызгерге 100 – ден 5 000 АҚШ долларына дейінгі сомада несие алуға мүмкіндік береді. Оның басты артықшылығы – несие ресімдеудің жылдамдатылған және жеңілдетілген сызбасы.

«Алтын шешім»бағдарламасы бойынша негізгі борышты ҚКБ – да орналасқан депозиттермен өтеу мүмкіндігін және ең төменгі пайызда несие алуға мүмкіндік береді.

Ауылшаруашылығы министрлігімен бірлесе әзірлеген «Ерекше дақылдар» несиелеу бағдарламасы Қазақстандық фермерлері үшін арнайы дайындаған бағдарлама. Олнесие бойынша сыйақы мөлшерлемесінің 80% мемлекеттік бюджеттен төлеу есебінен, ауылшаруашылығы өңдеушілері үшін сыйақы мөлшерлемесін арзандатуды білдіреді.

 

2.2. «Қазкоммерцбанк» АҚ  несиелік портфеліне талдау

Банктің несие портфелі – бұл берілген ссудалардың, нақты критерилер бойынша жіктелген, құрылымы мен сапасының сипаттамасы.

Осындай критерилердің бірі болып, шетелдік және отандық тәжірибеде қолданылатын несие тәуекелінің деңгейі табылады. Сондықтан критериде несие портфелінің сапасы анықталады. Несие портфелінің сапасын талдау мен бағалау, банк менеджерлеріне , оның ссудалық ссудалық операцияларын басқаруға мүмкіндік береді. Несие портфелін басқарудың бірнеше этаптары бар:

• жеке алынған ссуданың сапасын бағалау критериін таңдау;
• ссудалардың негізгі топтарын, олармен байланысты тәуекел пайызын көрсетуімен анықтау;
• банктен берілген әр ссуданы бағалау;
• топтастырылған ссудалар кескінінде несие портфелінің құрылымын анықтау;
• несие портфелінің сапасын бүтіндей бағалау;
• динамикадағы несие портфелі құрылымының өзгерісіне әсер ететін факторларды талдау;
• банк несие портфелінің тәуекелге ортақ резервтік қор сомасын анықтау;
• несие портфелінің сапасын жақсарту мақсатында шаралар ұйымдастыру.

«Қазкоммерцбанк» АҚ - ның 2006 жылдың 31 желтоқсандағы жай – күйі бойынша несие портфелі (брутто) 772,006млн. теңгені құрады. Алдыңғы жылмен салыстырғанда (524,810 млн. теңге) 247,196 млн. теңгеге (47,1%) өскен. 2.1 – суретте диаграма түрінде келтірілген

2006 жылдың 31 желтоқсанынд активтердегі несие портфелінің үлесі (брутто) 2004 жылдың жай – күйі бойынша 74,6% - бен салыстырғанда 64,6 % - ды құрады. 2006 жыл ішінде банктен саудалық және жобалық қаржыландыруға берілген документарлық несиелендірудің өсу қарқыны (брутто) 54,9 % - ды құрады. Бұл көрсеткіш несие портфелі көлемінің 2005 жылдың аяғында 64,462 млн. теңгемен салыстырғанда 2006 жыл аяғында 99, 879 млн. теңгеге ұлғаюына әкелді. 2006 жылдың 31 желтоқсанындағы жай – күйі бойынша несие портфелінің жалпы көлемі (кепілдік және аккредитив көлемін қоса) 2005 жылдың 31 желтоқсанындағы жай – күйі бойынша 557,9 млрд. теңгемен салыстырғанда  48,3%  өсіп, 827,1% - ды құрады.

 

             «Қазкоммерцбанк» АҚ – ның  несие портфелі

                                                                                                         2.1 - кесте

	2005 жыл 31 желтоқсан	2006 жыл 31 желтоқсан
	млн. теңге
Клиенттерге берілген ссудалар	772,006	524,810
Клеиенттер берілген ссудалары бойынша шығындарға резервтер	(42,162)	(29,879)
Клиенттерге берілген ссудалар, нетто	729,844	494,931
Шартты міндеттемелер
Кепілдіктер	39,928	22,972
Аккредитивтер	59,951	41,490
Шартты міндеттемелер бойынша шығындарға резервтер	(2,589)	(1,530)
Шартты міндеттемелерр, нетто	97,290	62,932
Барлық ссудалар және шартты міндеттемелерр, нетто	827,134	557,863

                                                                                                           Қазақстандағы ірі және орташа  кәсіпорындарға және Қазақстанда  жұмыс істейтін трансұлттық компанияларға қызмет көрсетеді,саудалық қаржыландыру, жобалық қаржыландыру, қысқа мерзімге несиелендіру, шағын және орта бизнесті несиелендіру сияқты бірнеше бағыттар бойынша жұмыс істеп, қызмет көрсетеді. Мұнымен бірге банк,тұтыну және ипотекалық несиелендіруді, несиелік карталар бойынша несиелендіру, сонымен бірге шағын бизнесті дамыту бағдарламасының төңірегінде жеке кәсіпкерлерді несиелендіруді жүргізе отырып, жеке секторға да өз қызметін көрсетеді

Банк, 2006 жылы экономиканың құрылыс және құрылыс материалдар секторын несиелендіру, жеке секторды, транспорт және байланыс, металлургия және машина жасау және металл өндіру саласында несиелендіру көлемін ұлғайтуды жалғастырды. Несиелік портфельдің көп мөлшерін құрылысқа, сауда және жеке секторды несиелеуге бағытталған ссудалар алып отыр. Олардың несиелік порфельдегі жиынтық үлесі 59,6% құрайды. Сонымен қатар шағын компанияларға қаржылық жағдай жасайды немесе Қазақстандағы ірі жобаларды жүртізетін компанияларға қызмет көрсетеді.

2006 жылдың 31 желтоқсанындағы жағдай бойынша несие портфелінің құрылымы біршама өзгерген.Құрылысқа несиелер 2,3 есеге ұлғайған, және олардың үлесі 2004 жылдың аяғында 17,2 % - дан, 2006 жылдың аяғында 27,3 % - дейін Астана, Алматы және Атырау қалаларындағы ірі масштабты құрылыстардың дамуымен байланысты өсті.

Сауда компанияларына берілген несиелер 51,7 % - ға өсіп,олардың портфельдегі жалпы үлесі 2005 жылдың аяғында 18,5% бен салыстырғанда 2006 жылдың аяғында 19,1% - ға дейін өсті. Жеке секторларға берілген тұтыну несиелері, құрылыс және тұрғын үйді несиелендіруге берілген (2005 жылдың аяғымен салыстырғанда) ссудалар көлемі өсу үстінде. Берілген ссудалардың үлесі жалпы портфельде 2005 жылдың 31 желтоқсанындағы жай - күйі бойынша 13,9% – дан 2006 жылдың 31 желтоқсанындағы жай - күйі бойынша 13,2% дейін төмендеген. Көлік компанияларына және байланыс кәсіпорындарына берілген қарыздар 31,9% - ға өскен, бірақ, олардың жалпы ссудалық портфельдегі үлесі 2005 жылдың аяғында 5,9% - дан  2005 жылдың аяғында 5,3 % - ға дейін төмендеген.

2006 жылдың 31 желтоқсанындағы жай - күйі бойынша отын – энергетикалық  өнеркәсіпке ссудалар көлемі  жылдың басымен салыстырғанда 33,9 млрд. теңгеге дейін төмендеген 37 млрд. теңге барысында, 2005 жылдың 31 желтоқсанында (8,3 %– ға азайған), олардың жалпы ссудалық портфельдегі үлесі 2005 жылдың аяғына 7,1%  - дан 4,4%  дейін азайған.

Ауылшаруашылық компанияларға берілген несиелер 3,3% төмендеп, бұл несиелердің үлесі банктің жалпы ссудалық портфелінде 2005 жылдың аяғында 6,5% - дан 2005 жылдың 31 желтоқсанындағы жай – күйі бойынша 4,3% - ға дейін азайған.

Тамақ өнеркәсібі несиелерінің үлесі жалпы ссудалық портфельдерде 2005 жылдың аяғында 3,7%  - дан 2005 жылдың 31 желтоқсанындағы жағдайы бойынша 3,9 % - ға дейін төмендеген. Берілген сектор компанияларының несиелері потенциялдық экспорттық қабілетімен ірі конгломраттарға беріледі. (Төменде көрсетiлген диаграмма түрiнде салынған 2.2 – суретке қараңыз)

Тәуекелдік позициялардың валюталық ауытқуларға шектелуі банк саясатымен байланысты, банктің ссудалық портфелінің негізгі бөлігін шетел валютасындағы несиелер құрайды және біршама үлесі АҚШ долларындағы ссудаларға тиесілі (диаграмма түрінде салынған 2.3 – суретте көрсетілген). 2006 жылдың 31 желтоқсанындағы жай – күйі бойынша АҚШ долларындағы несиелер банктін ссудалық портфелінен 2005 жылдың жай – күйімен салыстырғанда 75,3% - дан 68%  - ды құрады. Теңгемен берілген несиелер көлемі 2005 жыл аяғындағы мәліметтерімен салыстырғанда 2006 жыл 93,7% -  ға өскен. Олардың жалпы портфельдегі үлесі 30,3% – ға дейін ұлғайған.

                                                                                                       2.2 – сурет

 

Несиелер клиенттерге жылжымайтын мүлік, кепілдіктер, тауарлы – босалқылар, құрал жабдықтар, мемлекеттік бағалы қағаздарды, акциялар мен депозиттерді кепілге ала отырып беріледі. Кепілдік өте консервативті түрде бағаланады, қажет болған жағдайда тәуелсіз сараптаушылар шақырылады. 2005 жылдың аяғынан 9,1% - бен салыстырғанда, 2006 жылдың 31 желтоқсанның жай – күйі бойынша қамтамсыз етілген 10,2% - ды құрады. Қамтамасыз етілмеген ссудалар құрылымында сенімді клиенттерге берілген қысқа мерзімді несиелер орын алады.

Банк  әрдайым ссудалық портфель сапасын жақсарту бойынша жұмыстар жүргізеді. « Үмітті» және «Потенциалды үмітті» несиелердің көлемі 240,1 млрд. теңгеге өскен.Ол 2005 жылдың аяғымен салыстырғанда 465,7 млрд. теңгеден 2006 жылы 31 желтоқсанда 705,8 млрд. теңгені құрады. «Үмітті» және «Потенциалды үмітті» несиелердің үлесі 2005 жылдың аяғына 88,7% - дан 2006 жылдың 31 желтоқсанындағы жағдай бойынша 91,4% - ға дейін өскен. «Үмітсіз» және «күмәнді» несиелердің категориялары 2,6 млрд. теңгеге (11,5% -ға) өскен. Олардың жалпы ссудалық портфель көлеміндегі үлесі 2005 жылдың аяғымен салыстырғанда 4,3 % -дан 2006 жыл 31 жеолтоқсанда 3,3 % -ға дейін төмендеген.

 

                                                                                                            2.2 - кесте

2006 жыл 31 желтоқсан            2005 жыл  31 желтоқсан                                        млн.теңге           үлесі%               млн.теңге             үлесі  %
қамтамасыз етілген несиелер	693,162	89,8	476,881	90,86
Қамтамасыз етілмеген несиелер	78,844	10,2	47,929	9,14
Барлығы	772,006	100	524,81	100

                                                                                                         

 Банктің несие тәуекелі ссудалар  портфелінде аккредитивтерде және  клиенттер кепілдіктерімен негізделген. Қарыз алушылардың қаржылық жағдайының жақсаруы арқасында (Қазақстан экономикасы дамуы жағдайында), резервілеу тиімді ставкасы клиенттердің ссудалары бойынша төмендеп жатыр және 2005 жыл 31 желтоқсанда 5,7% - бен салыстырғанда 2006 жылы 31 желтоқсанда 5,5% құрады.

2006 жылдың 31 желтоқсанындағы жағдайы  бойынша жалпы несие тәуекелінің,үлесі  жиырма ең ірі қарыз алушылардың, жалпы несиелік портфельде 26,8% құрады. Банк, жаңа қарыз алушыларды тарту  арқылы шоғырланған несие порфелінің  тәуекелін ары қарай төмендеуіне үміттенеді. Соңғы жылдардың ортақ беталысы клиенттердің тұтынуымен байланысты несиелендіру мерзімінің ұзаруы болып табылады. 2006 жылдың  31 желтоқсанындағы жағдайы бойынша 5 жылдан ұзақ мерзімге өтелетін ссудалар көлемі 55,7% өсті. Бес жылдан жоғары өтелетін ұзақ мерзімді несиелер үлесі 2005 жыл 31 желтоқсанындағы жай – күйі бойынша 24,8% - дан 2006 жыл аяғында 26,2% дейін өсті. Бұл көрсеткіш банктің өз қаражаттары есебінен, ЕБРР кредиттік несие желісі төңірегінде және халықаралық қаржылық ұйымдар есебінен  беретін  ұзақ мерзімді несиелердегі клиенттердің қажеттілігін көрсетеді. Қысқа мерзімді несиелер үлесі (бір ай, бір айдан бір жылға дейін және бір жылдан бес жылға дейін) 2005 жыл аяғымен салыстырғанда 7,8%, 30,7% және 36,7% - дан 2006 жылдың аяғында 5,5%,29,9% және 38,4% дейін азайды.(диаграмма түрінде салынған 2.4 – сурет)

     2.3 – сурет

 

2006 жыл аралығындағы банк міндеттемелері 71,6% - ға өсті, ұзақ мерзімді қорландыруда  клиенттің тұтынуын қамтамасыз  ету мақсатымен халықаралық нарықтардан ұзақ мерзімге тартылған қаражаттардың арқасында. Негізінен халықаралық нарықтар есебінен, ұзақ мерзімге тартылған, клиенттердің қажеттілігін ұзақ мерзімге қорландыруды қамтамасыз ету мақсатында, пайыздық міндеттемелер 2005 жыл аяғында, 628,356 млн. теңгеден 2006 жыл аяғында 1082,519 млн. теңгеге 72,3%  өсті.

 

2.3. «Дәулет» ЖШС –  ін несиелеу процесіне талдау  жасау

 

«Қазкоммерцбанк» АҚ заңды тұлғалардың несиелік қабілетін бағалау тәжірибесін «Дәулет» ЖШС мысалында қарастыратын болсақ

«Қазкоммерцбанк» АҚ заңды тұлғаларды несиелеу процесі қарыз алушыға кеңес беруден басталады.Қазкоммерцбанк несиелеу үшін кәсіпорындарға мынандай негізгі талаптар қояды:

• несиені өтеу үшін нақты ресурстардың болуы;
• несиені өтімді кепілмен қамтамасыз ету;
• жобаны қаржыландыруда меншікті қаражаттарының қатысуы;
• қатаң қаржылық тәртіпті ұстау;
• кәсіби менеджмент.

Несиелеудің келесі кезеңі несиеге өтінішті қарау үшін қажетті құжаттарды тапсыру болып табылады.Осыған байланысты «Даулет» ЖШС мынадай құжаттарды тапсырады.

• несие алуға өтініш;
• бизнес – жоспар немесе техникалық – экономикалық негіздеме;
• басшының суреті бар қарыз алушының анкетасы;
• кәсіпорынның қаржылық құжаттары ( № 1,2,3 формалар);
• дебиторлық және кредиторлық қарыздардың тауарлар мен қызметтердің тізімі;
• ссудалық міндеттемелердің болуы немесе болмауы туралы анықтаманың түпнұсқасы;
• бюджет алдындағы қарыздардың болуы немесе болмауы туралы анықтаманың түпнұсқасы;
• құрылтайшылық құжаттарының нотариалды түрде куәландырылған көшірмесі;
• құрылтайшылардың несиені алу туралы жиналысының шешімі.

Құжаттардың толықтығы және нақтылығы заң бөлімімен тексерілгеннен кейін қарыз алушының қаржылық жағдайы, оның несиелік қабілеті және жоба тиімділігі бағаланады. Ол несиелік офицердің эксперттік қорытындысы түрінде рәсімделеді.

Бұл қорытынды да ең бірінші кезекте несиенің негізгі көрсеткіштері:   

1.шарттар мен несиелендіру  мерзімі қарастырылады:

1.   Қарыз алушының аты: «Дәулет»  ЖШС

2.   Жобаның мақсаты: бизнесті  дамыту, Ресейден орман материалдарын  тасымалдау және  «Альянс банк» АҚ алдында ссудалық қарыздарын өтеу үшін.

3.   Несиенің сомасы: 1 430 581 (бір миллион төрт жүз отыз мың бес жүз сексен бір) АҚШ доллары, соның ішінде:

       - 794 750 АҚШ доллары «Альянс банк» АҚ – на ссудалық қарызды өтеуге;

       - 635 831 АҚШ доллары кәсіпкерлік қызметті дамытуға.