Кәсіпорын менеджменті: мәні, модельдері ХХІ ғ. менеджментінің міндеттері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кәсіпорын менеджменті:  мәні, модельдері  ХХІ ғ. менеджментінің  міндеттері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

МАЗМҰНЫ

 

Кіріспе.............................................................................................................3-4

1  Менеджменттің теориясы..........................................................................5-7

1.1  Менеджмент мазмұны...................................................................5

1.2  Менеджмент  дамуының эволюциясы.........................................5

2  XXI ғ.менеджментінiң  міндеттері.............................................................8-17

2.1  Менеджмен жүйесін  басқару қызметінің жіктелуі.....................8

2.2  Қызметтің негізгі  бағыттары.........................................................9

2.3  Басқару процесінің  кезеңдері.........................................................15

3  Менеджменттің әдіснама  негізі..................................................................18-25

3.1  Менеджмент қызметі,  түрлері, міндеттерінің  модельдері.........18

3.2  Жүйе ретіндегі  ұйым құрылымы...................................................20

Қорытынды.......................................................................................................26-27

Қолданылған  әдебиеттер тізімі......................................................................28-29

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Менеджменттің мақсаты  Қазақстан Республикасының мемлекеттік  индустриалды-инновациялық бағдарламасын  жүзеге асыру бойынша, біздің еліміздің дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі (ДСҰ), қазіргі кездегі басқару жүйесін өзгертуі қажет, отандық және шетелдік тәжірибеге негізделе отырып халықаралық талаптарға сай жоғары нәтижелі және сапалы деңгейде реформалау.

Менеджмент -  өндірісті  және қызметкерлерді басқару қағидаттарының, нысандарының, әдістерінің тәсілдері мен құралдарының жиынтығы, онда басқару ғылымының соңғы жетістіктері. 

Менеджменттің инновациялық қызметі келешек кезеңде өндірістік-экономикалық жоспарды өндіруі үшін бағытталу  керек, және сыртқы бәсекелес ортада кәсіпорынның экономикалық қатынасын және келешектегі қауіпсіздікті басқаруы қажет.

Елімізде экономикалық реформа жүргізілуімен қатар  жоғарғы мектептің бағдарламаларына, оқу жоспарларына күрделі жаңалықтар енуде.

Жалпы менеджмент негізгі жүйе ретіндегі ұйым құрылымы, менеджер тиімді басқару ұйымдастырушысы, кәсіпорынның қызметкерлерін басқару және кадрлардың саясатын қалыптастыруы, ұйымдағы байланыстың мәні және мағынасы, басқару шешімін қабылдау теориясы.

Менеджмент - қызметтің, ол әртүрлі жағдайда кәсіпорынды дұрыс басқару, ол америкалықтардың айтуынша ұйым деген мағынаға алып келеді. Сонымен қатар менеджмент бұл функцияны орындау үшін білімді қажет етеді.

Менеджменттің көрнекті теоретигі М.П. Фоллет «...өнерді адамдар  арқылы алуға болатынын анықтады». Оның менеджментке деген көзқарасы мына принциптен туған, адамға жүрген ортасы әсер етеді,   бұны менеджер білуі қажет. В.В. Леонтьев «менеджмент - ол фирманы, компанияны басқару үшін керекті әдістер, принциптер, қаражаттар іс әрекеттердің жиынтығы» деп есептейді. Осы айтылғандарда менеджмент ұжымды басқаруды қарастырады. Біз менеджменттің адамдарды басқару екенін жақсы білеміз. В Хойер: «менеджмент - ол жекеменшік кәсіпорынды арнайы басқару», - деп жазады. Бүған мысал ретінде әртүрлі ұжымдар, басшылықтар, әртүрлі клубтар және кәсіпорындарды алуға болады. Қандай ұжым болмаса да өзінің жеке менеджменті болу керек. Менеджментті әртүрлі әдістердің жиынтығы деп қарастыруға болады. Осылар арқылы ұйымның мақсаты анықталып, орындалады.

Менеджмент жүйесі функцияда басқару қызметінің жіктеуін қарастырады.

Анық жіктелген функция  басқаруы ғылыми және жаттығулық негіз  ұйымды құруды, ұйымның құрылуы мен  басқарылуын қарастырады.

Менеджментте еңбектің бөлінуінің әсер ету - жеке функцияның өндіріспен басқарылуы.

Менеджмент функциясы  басқару қызметін атқарады, сол арқылы ұйымның ішкі жүйесінен сыртқы ортаның  жүйесі құрылады.

А. Файоль менеджмент төрт функцияның жиынтығы деп анықтады: жоспарлау, ұйымдастыру, басқару және бақылау. К. Киллен менеджмент функциясының ұғымын ұлғайтты, ол былай түсіндірді «...ұйымның жоспарлау процесі, басқару, мотивация және жұмысты бақылау және ұйым жұмысшыларын бақылау, осылар арқылы ұйым жақсы нәтижеге жетеді»,

Менеджмент функциясының маңызды бөлігі болып жоспарлау  саналады.

Стратегиялық жоспар жүйесін функционалдау нәтижесі стратегиялық шешім бір-бірімен  байланысты жоспарлау құжаттар жиынтығы, оларда стратегияның шешім мен қорларды үлестіру көрсетілген.

Ұйым болашақтағы өзгерістерді аянбай күтіп алу үшін ең маңыздысы  мақсатты стратегияны, бағдарламаны анықтау, қорларды үлестіру болып табылады. Ал бұл өзгерістер стратегиялық жоспардың маңызды нәтижесі ретінде қызмет етеді және ғылыми-зерттеу жоспары жұмысы (ҒЗЖ) болып кірісуі мүмкін.

Өнімнің диверсификациясы, жаңа өнімді бекіту және пайдасыз өндірісті жою мәселесі.

Қазіргі заманғы ұйымда 4 бір-бірімен байланысты жоспар өңделуі  керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1  Менеджменттің  теориясы

 

1.1  Менеджмент  мазмұны

 

Нарық жағдайында жеке және мемлекеттік кәсіпорындағы экономикалық қызметтегі адамдардың мақсаты бізге белгілі, ол табыс. Және сонымен қатар маңызды болып сол табысты дұрыс пайдалану болып табылады. Жаңа басқару жүйесі бірінші болып батыста, ең бірінші АҚШ-та менеджмент атауын алып дүниежүзілік саясатта кеңінен қолданыла бастады.

Менеджмент таза прогматикалық  түсінікте ол - алға қойған мақсатқа жету үшін еңбекті, интелекті, басқа  адамдардың іс әрекетін пайдалану.

Менеджмент - қызметтің, ол әртурлі жағдайда кәсіпорынды  дұрыс басқару, ол америкалықтардың айтуынша ұйым деген мағынаға алып келеді. Сонымен қатар менеджмент бұл функцияны орындау үшін білімді қажет етеді.

Менеджменттің көрнекті теоретигі М.П. Фоллет «...өнерді адамдар  арқылы алуға болатынын анықтады». Оның менеджментке деген көзқарасы  мына принциптен туған, адамға жүрген ортасы әсер етеді,   бұны менеджер білуі қажет. В.В. Леонтьев «менеджмент - ол фирманы, компанияны басқару үшін керекті әдістер, принциптер, қаражаттар іс әрекеттердің жиынтығы» деп есептейді. Осы айтылғандарда менеджмент ұжымды басқаруды қарастырады. Біз менеджменттің адамдарды басқару екенін жақсы білеміз. В Хойер: «менеджмент - ол жекеменшік кәсіпорынды арнайы басқару», - деп жазады. Бұған мысал ретінде әртүрлі ұжымдар, басшылықтар, әртүрлі клубтар және кәсіпорындарды алуға болады. Қандай ұжым болмаса да өзінің жеке менеджменті болу керек. Менеджментті әртүрлі әдістердің жиынтығы деп қарастыруға болады. Осылар арқылы ұйымның мақсаты анықталып, орындалады,

Батыс экономикасында менеджмент нақты шарт пен мақсат арқылы орындалады.

Менеджмент (басқару) - әр адамзат қоғамында жоғары сатыға дамудың ең қажетті бірқалыпты түрі. Еңбекті бөлу, кәсіпорынның әртүрлі сферасын құру барлық ұйымда қажет.

Әртүрлі тарихи шарттарда  ол әртүрлі болады, және дифференциалдығы мен ерекшеленеді. Әрине басқарусыз, тәртіпсіз, ұйымшылдықсыз, ортаның бір-біріне деген қатынассыз, еш қандай ұйым болмайды.

 

 

1.2  Менеджмент  дамуының эволюциясы

 

Дүниежүзілік басқару  эволюциясы, біздің заманымыздан қазіргі  күнге дейін ұйымды басқаруда  жаңадан әдістер пайда болды. М.Х. Месхон, М. Альберт және Ф. Хедоури қазіргі заман мен бұрыңғы ұйымды салыстырды.

Басқару ойының өркендеуін төрт мектепке бөлді, олар: басқару  ғылым мектебі, әкімшілік мектеп, адам қарым-қатынасы мектебі және ғылым  менеджмент мектебі. Осы мектеп-тердің әрқайсысының менеджментіне деген қатынасы анықталды. Ғылым менеджмент мектебінің пайда болуын американдық инженердің Ф.В. Тейлордың атымен байланыстырды. Оның ұстамдары төрт нұсқаға алып келеді.

1.  Ғылымның негізін  жасау, ол бұрыңғы салт-дәстүрді, қалыптасқан жұмыс әдістері әрбір элементті ғылыми зерттеу. Басқаруда дәлдік керек, құрылыстағы секілді.

2.  Қызметкерлерді  ғылымдық белгісіне байланысты  таңдау, оларды дайындау және  жүйелік оқыту.

3.  Әкімшілік пен  жұмысшылар арасында жүмыста  ғылыми жүйені ұйымда пайдалану  мақсатында  бірігуі.

4.  Еңбек және жауапкершіліктің  әкімшілік пен жұмысшылар арасындағы  теңдестік.

Ф.В. Тейлордың шоғырлау концепциясы және ғылыми менеджмент мектебінде «А. Эмерсонның 12 өнімділіктің шарты» дегеннен алды:

-  анықталған мақсатқа  әртүрлі басқарушылықтың деңгейінде басқарушы мен бағынушының жұмылдырылуы;

- болашақ мақсатты  есептегенде әрбір процесті талдауда  жақсы ойлау арқылы болады;

- жақсы кеңес, арнайы  білімнің қажеттігі, өнеркәсіп  пен басқарушылар арасындағы  әр сүраққа дұрыс кеңес;

-  тәртіп - ұжымның барлық мүшелерінің ережелер мен тәртіпке бағынуы;

-  қызметшілерге әділетті  қарым-қатынас;

- тез, сенімді, толық  және үздіксіз есеп керекті  ақпараттар мен қамтамасыз ету.

- тез және ұтымды  ұжымды басқару;

- ереже және күнтізбе, ұйымның, жетіспеушілігін тез өлшеу, және шығындарды тез өлшеу, және шығындарды азайту;

-  шарттың дұрысталуы  өндірістің жақсы нәтиже алып  келуін қамтамасыз етеді;

-  операцияның дұрысталуы, уақыттың белгіленуін, операцияның орындалуын ұсынады;

-  жазба стандарттық  құрылымдар, барлық ережелердің дұрысталуы және жүмыстың орындалуы;

-  өнімділігін марапаттау, әр қызметкердің еңбегін бағалау; 20-жылдары әкімшілік мектеп пайда  болғаннан кейін, мамандар ұйымда  басқарушылықты толығымен пайдалануды  ұсынды. Бұл мектеп француздық  менеджмент мектебін қолдаушы А. Файолеммен байланысты. Ол әкімшілік басқарушы-лық принципін жасады, және оның ойынша ол әр ұйымға қажет деп санады.

1.  Жұмыстың бөлінуі.  Еңбекті арнайы бағыттау ұйымның  табысты болуына қажет.

2.  Билік. Бұйрық  еткен кезде, жауапкершілікпен қарау керек.

3.  Тәртіп, Тыңдау және  сыйлау ұйымның тыныш жұмыс  істеуіне көмектеседі.

4.  Бірбасшылық. Әр  жұмысшы бұйрықты бір адамнан  ғана алуы керек.

5.  Бағыт бірлігі.  Ұйымдағы әр қызметкердің күші  бір бағытқа бағытталуы қажет.

6.  Индивидуалды көзқарастың ортақ көзқарасқа бағынуы жеке көзқараспен ортақ   көзқарастың бір жерден шықпауы, ұйымды қиыншылыққа алып келеді.

7.  Марапаттау. Жұмысшылар  таза еңбегі үшін өзінің қосқан  үлесі үшін сыйлық алып отыруы  қажет.

8. Орталықтандыру. Орталықтандырылған мен орталықтандырылмаған арасындағы пропорцияның сұрағы болып келеді. Әр ұйымда екеуінің арасында теңдестік болуы керек.

9.  Иерархиялық мақсат. Қоластындағылар уақытта мақсатты  ұстап тұруы керек, үлкен басқарушыдан  басқа ақпарат келіп түспегенше.

10.  Тәртіп. Материалдық   бағалау және адамдар әрқайсысы өзінің сай орнында болуы керек.

11.  Әділеттілік. Әділеттілік  адамгершіліктің және заңдылықтың  нәтижесі, ол қызметкерлердің беріліп  жұмыс істеуіне алып келеді.

12. Қызметкердің жұмыстағы  тұрақтылығы. Адамдарға өзінің жұмысын жақсы біліп алу үшін уақыт берілуі қажет.

13. Сезімталдық. Жақсы  нәтиженің бірі, ол қызметкердің  жоспарды өзі құрып, өзі орындауы.

14. Ерекшеленген рух.  Қызметкерлердің бірігіп жұмыс  істеуі ұйымның табыстылығына  алып келеді.

Ғылым менеджмент мектебіне, адам қарым-қатынас мектебінің қарсы келуі. Ол адамға деген «жаны бар организмге» сияқты қарау.

Бұл мектепті жоқтаушылар  кәсіпорынның табысты болуына басқарушы - менеджердің қасиеттеріне байланысты деп ойлайды. Әкімшілік пен жұмысшылар арасындағы теңдестік ұжым арасында жақсы қарым-қатынас тудырады,

Келесі адам қарым-қатынасы мектебі психологияның басқару  қызметінің бір бөлігіне айналғаннан  кейін пайда болды. Бұл басқару  басқа мектептердің адам психологиясын  түсінбейді деп санады, Мектептің әкімі Э. Мэйо, еңбек өнімді болу үшін жұмысшылардың көңіл-күйі көтеріңкі болу көрек деп ойлады. Оның жүйесі мына жайларға алып келеді, психологиялық жағынан келу.

- жұмысшыларды бір-бірін  ұнатулары арқылы алу;

- жұмысшыға дұрыс көзқараспен  қарау, яғни сыйластықпен;

- жұмысшыларды рационалдыққа  ынталандыру;

- жұмысшыларды проблеманы  шешуде, шешім қабылдауда олардың  ойымен санасу;

- жұмысшыларды мақтап  отыру, олардың мақсаттарын ұйымның  мақсаттарымен бірдей деп сендіру;

- жұмысшыға деген қызығушылықты  керсету.

2  Менеджменттің   міндеттері

 

2.1  Менеджмент  жүйесін басқару қызметінің жіктелуі

 

Менеджмент жүйесі функцияда  басқару қызметінің жіктеуін қарастырады.

Анық жіктелген функция  басқаруы ғылыми және жаттығулық негіз  ұйымды құруды, ұйымның құрылуы мен  басқарылуын қарастырады.