Жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық

МАЗМҰНЫ

 

Кіріспе.................................................................................................3

 

I Қазақстан Республикасы  салық жүйесіндегі жер қойнауын  пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері

 

1. Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдері

 

1.2. Пайдалы қазыналарды  өндіру салығы

 

II Жер қойнауын пайдаланушылардың  салықтары мен төлемдерін төлеу  және ресімдеу тәртібі

 

2.1 Жер қойнауын пайдаланушылардың  бонустарды төлеу мерзімі

мен оны рәсімдеу әдістері………………………………………….......11

2.2 Өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесі..................12

2.3 Жер қойнауын пайдаланушылардың төлемдері келiсiм-шарт бойынша

жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушының қосымша

төлеу мерзімі мен ресмдеу әдістері........................................................13

2.4 Жер қойнауын пайдаланушылардың үстеме пайда салығы................14

 

III Жер қойнауын  пайдаланушылардың салықтары мен  төлемдерін жүзеге асырудағы  қазіргі кездегі жетілдіру

жолдары..........................................................................................15

 

Қорытынды.....................................................................................19

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...................................................

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Нарықтық экономика мен мемлекеттің салық саясатының негізгі мақсаты- бюджеттің кіріс бөлігін қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету болып табылады.Салық саясатының басты мақсаты- салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне мүмкіндік беретін салық механизмін іске асыру.

Салық жүйесі өз алдына сала болып қалыптасуы үшін, біршама қиындықтарды бастан кешіре отырып, көптеген өзгерістер мен толықтырулар жасалынып, қазіргі кезде тұрақты жүйеге түсті.Қазақстан Республикасы өз алдына егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғасын, экономиканы дербес түрде басқарды. Мемлекеттік басқару жүйелеріне көптеген өзгерістер жасалып, бірнеше заң жобалары қабылданды. Оларға қаншама өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Дамыған мемлекеттер мен көрші мемлекеттердің жүргізіп отырған саясаттарын сараптай отырып, өзіміздің ұлттық менталитетке сай, қажетті жақтарын алып отырды.

Қазақстан Республикасының  Салық жүйесінің дамуы 3 кезеңнен өтті.

Бірінші кезең. 1991 жылы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің  «ҚазКСР мемлекеттік салық қызметін құру туралы» Жарлығымен ҚазКСР-нің басты мемелекеттік салық инспекциясы құрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27 жергілікті салық түрін қарастыратын салық жөніндегі заң актілер пакеті қабылданды.

Жер қойнауын пайдалану  бойынша операцияларды жүргізу  жөніндегі қызметке салық салу:

1. Салық режимiнiң бiрiншi үлгiсi бойынша салық және бюджетке  төленетiн басқа да міндеттi  төлемдер бойынша салық мiндеттемелерiн  есептеу оларды төлеу жөнiндегi міндеттемелер пайда болған кезде  қолданылып жүрген Қазақстан  Республикасының салық заңдарына сәйкес жүргізіледi.

2. Мiндетті салық сараптамасынан  өткен және 2004 жылғы 1 қаңтарға  дейiн жасалған, Қазақстан Республикасының  Үкiметi немесе құзыретті орган  мен отандық немесе шетелдiк  жер қойнауын пайдаланушылар  арасындағы жер қойнауын пайдалануға арналған келiсiм-шарттарда айқындалған салық режимi олардың қолданылуының белгіленген бүкiл мерзiмi ішiнде сақталады және қолданылады әрі Қазақстан Республикасы салық заңдарының өзгеруіне байланысты тараптардың келісімі бойынша түзетiлуi мүмкiн.

3. Өнiмдi бөлу туралы Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен жасалған келісім-шартта ғана айқындалады.

Өнiмдi бөлу туралы келiсім-шартта белгіленетiн салық режимi келісім-шартқа қол қойылған (жасалған) күні қолданылатын жеке және заңды тұлғалардың салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуiн реттейтiн Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелерiне сәйкес болуға тиіс.

 

 

I Қазақстан  Республикасы салық жүйесіндегі  жер қойнауын пайдаланушылардың  салықтары мен төлемдерінің экономикалық мәні

 

1.1. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтарының экономикалық мәні

Жер қойнауын пайдаланушылардың мынадай салықтары мен арнайы төлемдерiн: 
1) үстеме пайда салығын;

2) жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдерiн:

а) бонустарды (қол қойылатын, коммерциялық табу);

б) роялтидi;

в) өнiмдi бөлу бойынша  Қазақстан Республикасының үлесiн;

г) қызметiн өнiмдi бөлу туралы келiсiм-шарт бойынша жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушының қосымша төлемiн есептеу мен  төлеу тәртiбi белгiленедi. "Жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар", "мұнай операциялары", "мұнай" және "келiсiм-шарттық аумақ" ұғымдарының Қазақстан Республикасының жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы және мұнай туралы заңдарында айқындалған маңызы бар.Пайдалы қазбалар өндiрудi жер қойнауын пайдалануға келiсiм-шарт жасалғанға дейін жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушылар жер қойнауын пайдаланғаны үшiн республикалық бюджеттің кiрiсiне Қазақстан Республикасының Yкiметi белгiлейтiн мөлшерде роялти түрiнде аударымдар жасайды.

Салық сараптамасы жүргізілген  күн мен өнімді бөлу туралы келісім-шартқа қол қойылған күн аралығындағы кезеңде  Қазақстан Республикасының салық  заңдары өзгерген жағдайда қайтадан сараптама жүргізіле отырып, салық  режимi осы өзгерістерге сәйкес келтірілуге тиiс.

Өнімді бөлу туралы бiр  келiсiм-шарт бойынша жер қойнауын пайдалануды бiрнеше салық төлеушi жүзеге асыратын жағдайда келісім-шартта белгіленген салық режимi олардың  барлығы үшін ортақ болып табылады. Бұл ретте:

1) осындай келiсім-шарт аясында жүзеге асырылатын қызмет бойынша салық төлеушiлер салық салу мақсатында бірыңғай шоғырландырылған есеп жүргізуге және келісім-шартта белгіленген барлық салық пен төлемдерді төлеуге міндетті; 
      2) бiр келісiм-шарт бойынша қызметті жүзеге асыратын резидент eмec жер қойнауын пайдаланушыларға келiсiм-шартта белгіленген салықтар бойынша осы Кодекстің 184-186-баптарына сәйкес салық салынуға тиіс.

5. Жер қойнауын пайдаланушы  келісiм-шарт аясында жүзеге асырылатын  қызмет бойынша салық міндеттемелерін  eceптеу және осы келісiм-шарт аясынан тыс қызмет бойынша салық мiндеттемелерiн eceптeу үшін бөлек есеп жүргізуге міндетті. 
      Осы ереже кең таралған пайдалы қазбаларды және (немесе жер асты суларын өндiру жөніндегі келісім-шарттарға және барлаумен және өндiрумен байланысы жоқ жер асты құрылыстарын салуға және (немесе) пайдалануға қолданылмайды.

6. Қорларын осы мақсаттар  үшiн уәкiлеттi мемлекеттiк орган  бекiткен жер қойнауын пайдалануға  арналған келiсiм-шартта көзделмеген  пайдалы қазбаларды өндiрген жағдайда, жер қойнауын пайдаланушы осы Кодекстiң 281-бабында белгiленген тәртiппен солар бойынша төлемдер жүргiзедi.

Жер қойнауын пайдалануға  жасалған келiсiм-шарттардың салық режимiнiң үлгiлерi:

Жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу келiсiм-шарттардың негiзгi түрлерiне қарай екi үлгiге бөлiнедi:

1) бiрiншi үлгi, өнімді бөлу  бойынша Қазақстан Республикасының  үлесін қоспағанда, жер қойнауын  пайдаланушының осы Кодексте  көзделген салық пен басқа  да мiндеттi төлемдердi төлеуiн  көздейдi;

2) екiншi үлгі жер қойнауын пайдаланушының өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесiн төлеуiн (беруiн), сондай-ақ осы Кодексте көзделген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің барлық түрлерінің төленуін көздейді, оларға: экспортталатын шикi мұнайға, газ конденсатына салынатын рента салығы, роялти,шикi мұнайға, газ конденсатына салынатын акциз, үстеме пайда салығы, жер салығы, мүлiк салығы қосылмайды.

Келiсiм-шарт шеңберiнде  жүзеге асырылатын қызмет бойынша салық  мiндеттемелерiн орындау жер қойнауын пайдаланушыны осындай мiндеттемелердiң пайда болған күнi қолданылып жүрген салық заңдарына сәйкес, келiсiм-шарт шеңберiнен тыс қызметтi жүзеге асырғаны үшiн осы Кодексте көзделген салық мiндеттемелерiн орындаудан босатпайды. Салық заңдары өзгерген кезде өнiмдi бөлу туралы келiсiм-шарт бойынша салық салу шарттары:

1. Өнiмдi бөлу туралы  келiсiм-шарттарда белгiленген салық  салу шарттары тараптардың келiсiмi  бойынша салық заңдарының өзгеруiне  байланысты түзетiлуi мүмкiн.  
      Салық заңдарындағы өзгерiстер нәтижесiнде жер қойнауын пайдаланушыға салық салу шарттары жақсарған жағдайда, өнiмдi бөлу туралы келiсiм-шарттарда Қазақстан Республикасының экономикалық мүдделерiн қалпына келтiру мақсатында салық салу шарттарына түзету жасалады.

2. Өнiмдi бөлу туралы  келiсiм-шартта көзделген салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң жекелеген түрлерiнiң күшi жойылған жағдайда, жер қойнауын пайдаланушы осы баптың 1-тармағында айқындалған тәртiппен келiсiм-шартқа тиiстi өзгерiстер енгiзiлгенге дейiн келiсiм-шартта белгiленген тәртiппен және мөлшерде оларды бюджетке төлеудi жалғастыра бередi.

Салық сараптамасы:

1. Салық сараптамасы  - құзыреттi орган жасайтын жер  қойнауын пайдалануға арналған  келiсiм-шарт жобасына, оған толықтырулар  мен өзгерiстерге талдау жасау  мен баға берудi қамтитын, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдерi мен салығын белгiлеудi қоса алғанда, салық режимiн бекiту мақсатында жүргiзiлетiн мiндеттi сараптама.  
      2. Жер қойнауын пайдалану жөнiндегi барлық келiсiм-шарттарға қол қойылғанға дейiн олар Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн тәртiппен және мерзiмдерде мiндеттi салық сараптамасынан өткiзiлуге тиiс. Осы ереже бұрын жасалған келiсiм-шарттарға енгiзiлетiн өзгерiстер мен толықтыруларғадақолданылады. 
      3. Салық сараптамасының нәтижелерi бойынша белгiленген салық салу шарттары өнiмдi бөлу туралы келiсiм-шарттың түпкiлiктi мәтiнiне ешбiр өзгертулер мен түзетулерсiз мiндеттi түрде енгiзілуге тиіс.

Қазақстан Республикасының  салық жүйесінде табиғат ресурстарын, пайдалы казындыларды, жер қойнауын пайдалануға байланысты біркатар төлемдер бар, оларды шартты түрде салықтық сипаты бар табиғат ресурстары үшін теленетін төлемдер ретінде бір гопқа біріктіруіге болады. Оларға үсте.ме пайдага салынатын салық, жер қойнауын пайдалануіиылардың арнаулы төлемдері, пайдалы қазындыларды өндіру салығы, су үшін төленетін төлем, орманды пайдаланганы үшін төлем (орман табысы) және басқалары жатады. Аталған төлемдер негізінен ренталық сипатта болады, өйткені олардың пайда болуы мен мөлшерлемелерінің шамасы шығарылатын Және шаруашылық қызметте пайдаланатын материалды, шикізатты, минералдық ресурстарды алу, тұтыну, олардың сапасы табиғат факторларымен байланысты болады.

Қазақстан Республикасы заңнамасында айқындалған тәртіппен жасалған жер қойнауын пайдалануға арналған контракттар шеңберінде жер койнауын пайдалану бойынша операцияларды жүргізген кезде жер қойнауын пайдаланушылар Салықтық кодексте белгіленген барлық салықтарды және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдерді, ал жер қойнауын пайдаланушылардың төлемдері мен салықтарын - қосымша, жер койнауын пайдалану бойынша операциялар жүргізген кезде төлейді.Заңи және жеке тұлғалар, соның ішінде Қазақстан Республикасында жер койнауын пайдалану бойынша операцияларды, сонымен бірге мемлекет мен- шігіндегі техногендік минералдық құрылымдарды кайта өңдеуді жүзеге асыратын шетелдік тұлғалар жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салықтарын төлеушілер болып табылады. Жер қойнауын пайдаланушыларға белгіленген салық режімі жер койнауын пайдалануға Үкімет белгілеген тәртіппен жасалынған контрактта айқындалады.

Жер койнауын пайдаланушыларға салық салудың екі моделі белгіленген: бірінші модель жер койнауын пайдаланушының өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесін қоспағанда Салықтық кодексте көзделген салықтар мен басқа міндетті төлемдердің барлық түрлерін төлеуін көздейді; екінші моделъ жер қойнауын пайдаланушының өнімді бөлу бойыніиа Қазақстан Республикасының үлесін төлеуін (беруін), сондай-ак салық заңнамасында көзделген салықтар мен басқа міндетті төлемдердің барлық түрлерін төлеуін көздейді, оларға шикі мұнай, газ конденсатына салынатын рента салығы, шикі мұнайға, газ конденсатына салынатын акциз, үстеме пайда салығы, жер салығы, роялти, мүлік салығы қосылмайды .

 

1.2 Пайдалы қазыналарды өндіру салығы

 

Қазақстан Республикасының  аумағында өндірілетін минералдық шикізат, мұнай, жерасты сулары және емдік балшықтың әрбір түрі бойынша  ақшалай нысанда жеке төленетін  салық.

Салықтың төлеушілері  жер қойнауын пайдалануға арналып жасалған әрбір жекелеген контракт шеңберінде техногендік минералдық құрлымдардан алынған пайдалы қазындыларды қоса алғанда, мұнайды, минералдық шикізатты, жерасты суларын және емдік балшықты өндіруді жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушылар болып табылады.

Жер қойнауын пайдаланушы  салық кезеңінде өндірген шикі мұнайдың,газ  конденсаты мен табиғи газдың нақты  көлемі пайдалы казындыларды өндіруге салық салу объекті, ал бұл көлемнің құны салық базасы болып табылады. Құн өндірілгентауарлы шикі мұнайдың, газ конденсатыныңжәнетабиғи газдыңкөлемі мен салық кезеңіне есептелген өнімнің бірлігі үшін әлемдік бағаның көбейтіндісі ретінде айқындалады.