Өнеркәсіптік кәсіпорындарда еңбек ақы төлеуді ұйымдастыруды жетілдіру

8 - кесте - Еңбек ресурстарын қолданудың жалпы көрінісі

Көрсеткіштер	өлшем бірлігі	2004 ж.	2005 ж.	+/-		%
Өнімді өткізуден түскен түсім	мың.тг	481,610	1478,419	996,809	306,9
Жұмысшылар саны	адам	14	32	18	228,5
Еңбек ақы қоры	мың.тг	839,0	4319,0	3480,0	514,7
Бір жұмысшының еңбек өнімділігі	мың.тг	34,44	46,2	11,79	134,3
Бір жұмысшының орташа жылдық жалақысы	мың.тг	59,92	134,968	75,4	225,2

 

Кәсіпорынның қызметкерлерімен қамтылуын талдау үшін кадрлар ұғымын толықтыру қажет.

Еңбек өнімділігіне кәсіпорында кадрлар тұрақтылығы әсер етеді. Сондықтан кадрлар қозғалысын қарастырамыз. Жұмысшы қозғалысын жұмысшы күшінің қажетті және артық айналымы сипаттайды.

Қажетті айналым өндірістік немесе жалпы мемелекеттік себептерге (өндіріс көлемінің артуы немесе кемуі, оқу орнына түсу, зейнеткерлікке шығу, басқа кәсіпорынға ауысу) негізделеді.

Артық айналым  өндірістік немесе жалпы мемелекеттік себептерге байланыссыз қызметкерлердің жұмыстан шығуы. Құрама көрсеткіштері кәсіпорындағы жұмысшы күші қозғалысын жұмысқа қабылдау мен жұмыстан шығу айналым коэффициенттері және ағымдық коэффициентпен сипатталады.

Қабылдау айналым коэффициенті – қабылданған жұмысшылардың  жұмысшылардың тізімдік санына қатынасына тең. Біздің кәсіпорнымызда айналым қабылдау кооэффициенті  2004 жылы 0,92 болса, 2005 жылы 1,15 жетті. Бұл өте жақсы, себебі  қабылданған жұмысшылар өте көп.

Жұмыстан  шығу айналым коэффициенті - бұл жұмыстан шыққандар санының тізімдік жұмысшылар санына қатынасын көрсетеді. 2004 жылы жұмыстан шыққандар байқалмады сол себепті жұмыстан шығу коэффициенті есептелмеді. Ал  2005жылы жұмыстан 19 адам шықты, яғни жұмыстан шығу коэффициенті 0,59 құрады. Жұмыстан шыққандар көбінесе өз еркімен шыққандар болды. Бірақ арасында еңбек шартын бұзған үшін жұмыстан кеткендер байқалды

 

9 - кесте - Жұмысшы күшінің қозғалысы

№	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	Жылдары		Ауытқулар
			2004	2005	+/-	%
1	Қызметкерлердің тізімдік саны	адам	14	32	18	228
2	Жұмысқа қабылданғандар	адам	13	37	24	284,6
3	Жұмыстан шыққандар:	адам	-	19	19
	-оқуға		-	3
	-өз еркімен		-	10
	-зейнетке		-	2
	-еңбек шартын бұзған  үшін		-	4
4	Қабылдау айналым коэффициенті		0,92	1,15	0,23	125
6	Жұмыстан шығу айналым коэффициенті		-	0,59	0,59
7	Ағымдық коэффициенті		-	0,43

 

К_{қаб.айн.}= қабылдау саны / жұмысшылар саны                      (13)

  К_{шығу айн.}= жұмыстан шыққандар саны / жұмысшылар саны (14)

К_{ағымдық}= (өз еркімен жұм.шыққандар + еңбек шарт.бұзғандар)/  жұмысшылар саны                                                                (15)

Кадрлардың  ағымдылығы кәсіпорынның тиімді жұмыс істеуіне үлкен әсер тигізеді. Зерттеулердің нәтижесі бойынша бір ай ішінде жұмыстан шығатындардың еңбек өнімділігі 10-15% төмендейді, ал жаңа қабылданғандар жұмысшылардың еңбек өнімділігі 5-6% төмен. Бұл жоғалтулар 10-15 күнді құрайды. Жұмыстан шығу мен жаңа жұмыс орнына орналасу үшін тағы да 10-20 күндей өтеді. Яғни, қорыта айтсақ жоғалтулар 20-35 күнді құрайтын болады. Ағымдықтың себебі кәсіпорындағы әлеуметтік зерттеулер нәтижесінде анықталады. Олардың ішінде көп тарағаны:

-отбасылық (тұрғылықты орынды ауыстыру, климаттаық жағдайлар, баланың тууы);

-өндірістік экономикалық (өндірістік ұйымдастырумен  қанағаттанбау, еңбектің ауыр физикалық шарттары);

-кәсіби-техникалық (мамандағымен қанағаттанбау, оқуды жалғастыру);

-тұрмыстық (тұрғылықтың мекен-жайдың жоқтығы, жұмыс орнынан алыс орналасуы);

-еңбек тәртібін бұзу;

Кәсіпорынның жұмысшылармен  қамтамасыз етілуі өнім өндірісінің  көлеміне әсер ете алмайды. Өнім өндірісі тек жұмысшылар санына ғана емес, сонымен  бірге еңбек өндірісіне кеткен шығындар санына және жұмыс уақытының тиімділігін жақсылап білу керек.

Еңбек ресурстарының толық қолдануын бір жұмысшының істеген күн және сағатына байланысты есептеуге болады. Мұндай талдау жұмысшылардың әр категориясына, әр бөлімшеге есептеледі.

 

10 – кесте - Жұмыс уақытын қолдану

Көрсеткіштер	2004 ж.	2005 ж.	Ауытқу
			+/-	%
Жұмысшылардың тізімдік саны, адам	14	32	18	228,5
Барлық жұмысшының істеген  уақыты, мың сағат	14,336	56,0	41,66	390,6
Барлық жұмысшының істеген  уақыты, күн	1,792	7,0	5,21	390,6
1 жұмысшының істеген  уақыты, сағат	1,024	1,750	0,73	170,9
1 жұмысшының істеген  уақыты, күн	128	218,75	90,95	170,8
Жұмыс уақытының орташа ұзақтығы,сағат	8	8	-	-

 

 Кесте мәліметтерінен көріп тұрғанымыздай  есепті жылы жұмыс істеу уақыты артыпты. Бұның себебі 2004 жылы кәсіпорын мамыр айында құрылып аз уақыт жұмыс істеді. Ал 2005 жылы  толық жыл жұмыс істеді және жұмыс істеген уақыты артты.  Бұған сонымен бірге әсер еткен жұмысшылар санының өсуі. Егер 2004 жылы 14 адам болсы, 2005 жылы бұл сан 18 адамға артты. Ендігі талдайтынымыз жұмыс уақытының өзгеруі. Ол үшін есепті және алдыңғы жылғы жұмыс уақытын салыстырамыз. Ондағы өзгерістер кәсіпорында  алдын ала қарастырылмаған әр түрлі объективті және субъективті шараларға байланысты болуы мүмкін. Бұған қосымша демалыс күндері, жұмысшылардың ауыруы есебінен жұмысқа келмеуі, шикізаттар мен жабдықтардың болмауынан тұрулар жатады. Бұлардың әрқайсысы терең қарастырылады, ал кәсіпорынға қатысы одан да артық. 11 кесте мәліметтері бойынша біздің жағдайымызда жұмыс уақытындағы жоғалтулар субъективті себептерге байланысты, яғни демалысқа шығу.

 

11- кесте - Жұмыс уақыты балансы

	Көрсеткіштер	өлшем бірлігі	2004 ж.	2005 ж.
1	Күнтізбелік уақыт	күн	365	365
	-мереке күндері		9	9
	-демалыс		52	52
	-демалыс (сенбі)		44	44
2	Жұмыс істеген уақыт	күн	177	260
	-мереке күндері		4	9
3	Жұмыс уақыты ұзақтығы	сағат	8	8

 

 

Көріп отырғанымыздай кәсіпорын 2005 жылы ғана толығымен  бір жыл жұмыс істеді. Яғни сол жылы ғана өндіріс ұлғайды, тапсырыстартар көбейді.

Келесі жүргізетін талдау бұл еңбек өнімділігі. Бұл көрсеткіш кәсіпорын жұмысының тиімділігін көрсетеді. Кәсіпорындағы еңбек өнімділігі 2 әдіспен өзгереді:

-уақыт бірлігіне бір жұмысшының өндірген өнім сапасы;

-өнім бірлігіне жұмсалған уақыт;

Еңбек өнімділігінің оңай есептеудің бір түрі ол заттай көрсеткіштер арқылы есептеу, бұл бірыңғай өнім шығару кезінде қолданылады. Бірақта бұл әдіс бойынша кемшіліктер бар:

-  аяқталмаған өндіріс көлемінің өзгеруін ескере алмау;

-өнім сапасын көрсетпейді;

Қазір барлық кәсіпорындарда еңбек өнімділігі ақшалай көрсеткіштермен есептеледі. Ақшалай көріністегі еңбек өнімділігі кәсіпорын қызметін толық сипаттайды. Бірақта бұл көрсеткіш номенклатура, ассортимент, кәсіпорын құрылымы өзгерген жағдайда өзгереді.

Кәсіпорында еңбек өнімділігін талдаудың мақсаттары келесідей:

-өткен кезеңдегі еңбек өнімділігін қазіргі кездегімен салыстыру;

-еңбек өнімділігін  көтеру үшін қолданылатын әдістерді  құрастыру; 

«Арыстан» ЖШС-гі жұмысының еңбек өнімділігіне әсер ететін факторларды талдау үшін 12 кестеге сүйенеміз.

Жұмысшылардың еңбек  өнімділігі өндіріс қызметінің нәтижелігін  көрсететін маңызды көрсеткіш. Бұл  көрсеткіш бір адамның орташа жылдық өндіру көлемін сипаттайды. Ол 2005 жылы 11,8 мың тенгеге өсті. Бұған әсер еткен өнімді өткізуден түскен түсімнің өсуі болды. Бұл өте жақсы, сонымен бірге жұмыскерлердің де еңбек өнімділігі өсті. Бірақта байқап отырғанымыздай  жұмысшылардың күндік және сағаттық өнім өндірімі кеміп тұр.

 Жұмысшының  орташа жылдық өндірісіне келесі  факторлар жатады:

-Бір жұмысшының  істеген жұмыс күні

-Жұмыс уақыты  ұзақтығы

-Бір жұмысшының  орташа жылдық ұзақтығы.

 

12. – кесте - Жұмысшылардың еңбек өнімділігі.

№	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	Жылдары		Ауытқулар
			2004	2005	+/-	%
1	Өнімді өткізуден түскен түсім	мың. тг	481,610	1478,419	996,809	306,9
2	Жұмысшылар саны	адам	14	32	18	228,5
3	Бір жұмысшының өнімділігі	мың.тг	34,4	46,2	11,8	134
4	Бір жыл ішінде істелген уақыт	мың адам күн	1,792	7,0	5,21	390,6
5	1 жұмысшының  істеген уақыты	сағат	1,024	1,750	0,73	170,9
6	Орташа күндік өнімділігі	тенге	268,7	211	-1,27	0,73
7	Орташа сағат  өнімділігі	тенге	33,59	26,54	-7,19	78,5
8	Жұмыс уақыты ұзақтығы	күн	177	260	83	146,8

 

 

Кәсіпрынның еңбек ақы төлеу шығыстары туралы  мәліметтерді біз №2  Мп   нысанынан көре аламыз. Оны біз 10 кестеде талдау жасау арқылы қарастырамыз.