Кәсіпорынның негізгі қорларын талдау

«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ жоспарында мекеменің өндірістік күштерін одан әрі дамыту, жұмыс бағытын кеңейту, құрылыс-құрастыру жұмыстарын Қазақстанның басқа аймақтарында жүзеге асыру.

Кесте №1.

 

«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ  технико-экономикалық көрсеткіштерін талдау 2000-2001 жж.

 

Көрсеткіштер	Өлшем  бірлігі	2000ж.	2001 ж.			Өсу коэф.
			жоспарлы	нақты	%
1. Жасалған жұмыс көлемі	м.т.	63334,5	164000	169289	103.2	2.67
2. Еңбек өнімділігі, соның ішінде - бір жұмыскердің  еңбек  өнімділігі	тг. тг.	356 435	921 1142	943 1187	102,3 103,9	2,6 2,7
3. Өнімнің өзіндік  құны соның  ішінде: материалды шығыстар, барл. өндірістік жұмысшылардың еңбек ақысы әлеуметтік салық негізгі қорлардың тозуы -     басқалары	м.т.   м.т. м.т.   м.т. м.т. м.т.	51658   23465,8 18277,6   3573 3459 2882,6	122100   72400 36500   8540 3800 860	119656   71046 35610   8086 4214 700	98   98,1 97,6   94,7 110,9 81,4	2,32   3,03 1,95   2,26 1,22 0,84
4. Еңбек ақы төлеу  қоры, барлығы, соның ішінде: өндірістік персонал әкімшілік персонал	м.т.   м.т. м.т.	29968,5   32377,6 6690,9	42249,6   34953,6 7296	44000,3   35610 8390,3	104,6   102,4 115,0	1,47   1,54 1,25
5. Орташа еңбек ақы: өндірістік персонал әкімшілік персонал	м.т. м.т. тг.	25192 33689	33109,9 37991,1	42480 43120	128,3 113,5	1,69 1,28
6. Персоналдың орташа  тізімдік саны: өндірістік персонал әкімшілік персонал	адам   адам адам	88   72 16	88   72 16	85   69 16	96,6   95,8 100,0	0,96   0,96 1,0
7. Негізгі өндірістік  қорлардың орташа жылдық құны:	м.т.	66735	72000	73855	102,6	1,11

 

Бұл кестеде 2000-2001 жж. «Мұнайгазқұрылыс»   ААҚ-ның технико-экономикалық көрсеткіштері берілген, бұл кестеден көріп отырғанымыздай 2001 жылы 2000 жылға қарағанда орындалған жұмыс көлемі 2,67 есе көбейді.

Бір жұмысшының еңбек өнімділік деңгейі осы  жылға жоспарланған мөлшерден 2,3 %-ке, ал 2000 жылмен салыстырғанда 2,6 есе көбейген. Сәйкесінше бір жұмысшыға 2,9%-тен, бұдан еңбек қорларын, жұмыс уақытын, өндірістік персоналдың санын қысқарту және өндіріске жаңа техниканы қосудың, яғни еңбекті механикаландырудың есебінен еңбек өнімділігінің көтерілуі арқасында еңбек қорларын тиімді пайдаланғаны сипатталады. Осы шараның салдарынан өндірістік жұмысшылардың орташа еңбек ақысы жоспарланған мөлшерден 28,3 %-ке (128,00 - 100) және өткен 2000 жылмен салыстырғанда 1,69 есе көбейген. Әкімшілік қызметшілердің орташа еңбекақысы 2001 жылғы жасалынған жұмыс көлемінің көбею салдарынан және осы жылғы жоспардан асырып орындағаны арқасында көбейген.

2001 жылы өнімнің  өзіндік құны жоспарлы мөлшерден  төмендеп 98%-ті құрады және былтырға қарағанда 2,32 есе азайды. 2000 жылы өнімнің өзіндік құнының төмендеуі:

1. Материалдық шығындарды үнемдеу арқасында 1,9 %-ке (100% - 98,1 %) жоспарлы мөлшерге қатысты.
2. Еңбекақы төлеу қорын үнемдеу арқасында 2,4 %-ке (100% - 97,6%) жоспарға қарсы.
3. Басқа да шығындарды қысқартудың арқасында 18,6%-ке (100% - 81,4%) белгіленген жоспарлы мөлшермен салыстырғанда.

Бұл нәтижелер материалдардың шығын нормаларын қатайту есебінен болған өнімнің сапасын көтеру, ақауларды төмендету, өндіріске жаңа техника мен технологияны енгізу, техниканы пайдалануға әкімшілік шығындарға және коммуналдық қажеттіліктерге қаржының жұмсалуына бақылауды күшейту.

2001 жылы жұмысшылардың  орташа тиімділік саны жоспарға  қарсы 3,4%-ке, ал 2000 жылмен салыстырғанда 0,96 есе қысқарған.

2001 жылы жаңа негізгі  өндірістік қорларды мүліктену  және енгізудің арқасында олардың  орташа жылдық құны 2,6%-ке (102,6% - 100%), 2000 жылмен салыстырғанда 1,11 есе өсті.

«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ-ның 200-2001 жылғы жылдық есептемелердің мәліметтерін пайдаланып келесі мүліктік жағдайын бағалайтын және кәсіпорынның өтімділік көрсеткіштерін есептейміз:

 

 

                            Нег. қор. баланстық құны             

Бал

 

                     2000 жылы       2001 жылы

К_{н..қ. өсу} = 67460/63270=1,07               83047/77330=1,07

 

  

                                             Нег. қор. түсуі                                                  (2.2)

                                               

                                                                                                                                   Жыл аяғындағы баланстық құн

  

К_{н..қ.жаңару} = 1090/67460 = 0,02    17227/83047 = 0,21

 

 

                                         Нег. қор. қалдық құны                                                           (2.3)

                                       Ағымды активтердің құны

 

К_{н..қ.нақты құны} =22266/40788 = 0,5   33841/43283 = 0,78

 

                                           Ағымды активтер                                                                  (2.4)

                                       Ағымды міндеттемелер

 

 

К_{жалпы өтімділік} = 40788/10746 = 3,8   43283/15904 = 2,72

 

                                    Негізгі қызметтен түскен табыс                                    (2.5)

                                    Өнімді өткізуден түскен табыс

 

Рентабельділік = 4545/67524 = 0,1   33824/183720 = 0,18

 

 

Есептеген коэффициенттерді төмендегі кестеге келтіреміз.

 

Кесте №2.

 

«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ қаржылық бағалау коэффициенттері

 

Көрсеткіштер	1999 ж.	2000 ж.	2001 ж.	Өсу коэф.
1. Негізгі қордың  өсу  коэффициенті	0,73	1,07	1,07	1
2. Негізгі қордың  жаңарту коэффициенті	0,06	0,02	0,21	10,5
3. Негізгі қордың нақты  құн коэффициенті	0,39	0,5	0,78	1,6
4. Толық өтімділік  коэффициенті	2,1	3,8	2,72	0,7
5. Рентабельділік	0,12	0,1	0,18	1,8

 

Есептелген  мүліктік жағдайын және өтімділікті  сипаттайтын көрсеткіштерден біз 2001 жылы кәсіпорынның рентабельділігі 18%-ті құрады, бұл көрсеткіш 2000 жылға қарағанда 8%-ке өсті (0,18 – 0,1). Негізгі қорлардың жаңару коэффициенті 2001 жылы 21%-ті құрады, 2000 жылға қарағанда 19%-ке (0,21 – 0,02) өскен, ал бұл көрсеткіш жоғарылаған сайын тозу коэффициенті төмендей береді.

Осылайша, «Мұнайгазқұрылыс»  ААҚ-ның қаржылық жағдайы өтіп кеткен 2 жыл ішінде (2000-2001 ж.ж.) тұрақтылығы байқалады, арықарайда кәсіпорынның тиімді қызмет етуі және оның табыстарын көтеру үшін барлық шаралар жасалынады.

 

 

 

2.2. «Мұнайгазқұрылыс»  ААҚ негізгі қорлар динамикасын және құрылымын талдау.

 

 

«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ-ы құрылыс-құрастыру жұмыстарының  барлық түрімен айналысады.

Құрылыс шаруашылығының экономикалық тиімділік көрсеткіштер жүйесіне еңбек өнімділігі және құрылыс ұйымдарының  негізгі өндірістік қорларын пайдалану деңгейі басты орын алады. Құрылыс шаруашылығы өнеркәсіпке қарағанда өндірістік негізгі қорлардың белсенді құрылымына ие болады. Құрылыс ұйымдарының өндірістік қорларында басты орынды машиналар және құрал-жабдықтар алады, сонымен қатар едәуір мөлшерде технологиялық функцияларды орындайтын көлік құралдары.

Кәсіпорынның  негізгі қорларының есебі сәйкесінше бухгалтерлік есеп 6 «негізгі қорлардың  есебі» стандартымен жүргізіледі.

Кәсіпорынның  негізгі қорлары инвентарьлы  карточкаларда бастапқы және ағымдық  бағамен есептелінеді. Кәсіпорынның  негізгі қорлары мақсатты пайдалануына және атқаратын функцияларына байланысты келесі топтарға бөлінеді:

1. Ғимараттар және құрылыстар
2. Машиналар және құрал-жабдықтар
3. Көлік құралдары
4. Тағы да басқалары

Негізгі қорларды талдау әдетте негізгі қорлардың көлемін, оның динамикасын және құрылымын  зерттеуден басталады.

Негізгі қорлардың  бар болуын, қозғалысын және құрылымын  бағалау және талдау үшін бір жылдық статистикалық есептеменің «негізгі қорлардың және материалдық емес активтердің бары және қозғалысы» мәліметтері қолданылады. Негізгі қорлардың динамика көрсеткіштерінің  есебін келтірейік.

 

Абсолютті өсім – ΔФ = Ф₁ - Ф_о = 83046 – 67460 = 15586 м.т.      (2.6.)

 

Өсу қарқыны  – Т_р = Ф₁/Ф_о = 83046/67460 = 1,231   (2.7.)

 

Өсім қарқыны  – Т_пр.=Т_р·100–100=1,231·100–100 = 23,1%             (2.8.)

 

Негізгі қорлардың  динамика көрсеткіштерінің есебінен көріп  отырғанымыздай негізгі қорлардың  абсолютті өсімі 15586 мың тенге, бұл көрсеткіштің өсуі негізгі қорлар құрамына айтарлықтай толықтырулар: кірістің, реконструкцияның және модернизацияның есебінен. Өсім қарқыны 2001 жылы 2000 жылмен салыстырғанда 23,1%-ке өскен.

Негізгі қорлар құрылымының көрсеткіштері:

Машина және құрал-жабдықтар:

жыл  басына (16479/67460)·100 = 24,4%

жыл аяғына (23293/83046)·100 = 28%

Көлік құралдары:

жыл  басына (40203/67460)·100 = 5966%

жыл  аяғына (48904/83046)·100 = 58,9%

Басқалары:

   жыл  басына (4498/67460)·100 = 5,4%

жыл  аяғына (4063/83046)·100 = 4,9%

Негізгі қорлардың талданып отырған жылдағы құрылымның көрсеткіштерінің  есебінен негізгі қорлардың активті  бөлігі (машина және құрал-жабдықтар) 3,6%-ке (28% - 24,4%) өскені көрініп отыр, үлкен үлесті көлік құралдары 59,6%  және 58,9% алып отыр.

Өнімділік коэффициенті жаңарған негізгі қорлардың 1 теңгелік өнім құнымен  сипатталады және төмендегідей есептелінеді:

 

                      К_өнімд. = П – В/Ф_н                                                  (2.9.)

                  

К_{өнімд.99}  =0.012

 

К_{өнімд.2000} 

 

Негізгі қорларды тиімді пайдалану көбінесе олардың техникалық жағдайына байланысты болады. Негізгі қорлардың техникалық жағдайын сипаттау үшін келесі көрсеткіштер пайдаланылады: тозу коэффициенті, жарамдылық коэффициенті, шығу коэффициенті, енгізу және жаңарту коэффициенттері.

Негізгі қорлардың  техникалық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштерді есептейік.

Тозу коэффициенті (1.2.) формуласымен яғни тозу сомасының негізгі қорлардың толық бастапқы құнына қатынасымен анықталады, тозу коэффициенті жыл басына және жыл аяғына есептелінеді:

 

К_{тозу 00}  (жыл басына)

К_{тозу 00}   (жыл аяғына)

К_{тозу 2001}  (жыл басына)

К_{тозу 2001}   (жыл аяғына)

 

Техникалық жағдайының коэффициенттерін есептелген мәліметтерден 1999 жылға қарағанда 2000 жылдың аяғына тозу коэффициенті 0,009 (0,067 – 0,076) төмендеген және 0,067 құрады, ал 2001 жылдың аяғы 2000 жылға қарағанда бұл көрсеткіш 0,003 (0,064 – 0,067) төмендеген және 0,064 құрады. Берілген жағдайда біз кәсіпорында бар барлық негізгі қорлардың жалпы тозуын анықтаймыз. 2000 жылы жаңа қорлармен толықтырулар есебінен жарамдылық коэффициентіміз (1.3) формуласымен анықталады, ол келесіндей:

Берілген жағдайда К_жар.қ00 = 1 – 0,076 = 0,924 (жыл басына)

К_жар.қ00 = 1 – 0,067 = 0,933 (жыл аяғына)

К_{жар.қ2001} = 1 – 0,067 = 0,933 (жыл басына)

К_{жар.қ2001} = 1 – 0,064 = 0,936 (жыл аяғына)

Тозу және жарамдылық коэффициенті жыл басына және жыл  аяғына есептелінеді. Өндірістік есептеулерден көріп отырғанымыздай тозу коэффициенті неғұрлым төмен болса жарамдылық коэффициенті жоғары болады және негізгі қорлардың техникалық жағдайы соғұрлым жақсарады. Бұл кәсіпорынның негізгі қорлардың жарамдылық коэффициенті жоғары және 93%-ті құрайды.