Кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметін ұйымдастыру

 

 

 

 

 

 

 

2.3 Негізгі қорлардың  құрамы мен құрылымын талдау    

Кәсіпорынның негізгі ерекшелігі - қызметін атқару барысында меншігінің мөлшері. Бүл кәсіпорынның қызмет ету мүмкіндігін, оның экономикалық тәуелсіздігі мен беріктілігін материалды - техникалық қамтиды. Анықталған мүліксіз ірі, ұсақ кәсіпорындар да, жеке кәсіпкерлер де өз қызметтерін жүзеге асыра алмайды.

Негізгі өндірістік қорлар - бүл материалды өндірісте қызмет етіп, өндіріс проңесіне бірнеше рет қатысады, ақырындап жазады, ал олардың құны қолданы шамасына байланысты өндірілген өнімге бөлшектеніп ауысады. Олар капитал салымдардың есебінен толтырылады.

Негізгі өндірістік қорлар - қоғамдық өндірістің материалды -техникалық базасы. Олардың көлемінен кәсіпорынның өндірістік қуаттылығы, еңбектің техникалық қарулануының деңгейі – тәуелді. Негізгі қорлардың жиналуы және еңбектің техникалық қарулануының өсуі еңбек процесін байытады, еңбекке шығармашылық сипат береді, қоғамның мәдени - техникалық деңгейін өсіреді.

Нарықтық экономикаға көшу жағдайындағы негізгі қорлар - өндірісті интенсивтеудің барлық факторының есебінен әрі қарайғы экономикалық өсудің негізі.

Қызмет етудің түрлік классификациясы бойынша кәсіпорындағы негізгі өндірістік қорлар келесі топтарға бөлінеді.

• Кәсіпорынға   жеке   меншік   ретінде   жататын   жер   аумағы   және табиғат пайдалану обьектілері (су, жер, басқа табиги ресурстар);
• құрылыстар (өндірістік - техникалық, қызметтік және басқалар);
• мекеме (инженерлі - құрылыстық обьектілер, қызмет етуші өндіріс);
• Беруші кұрылыс (қуат жүйесі, жылу жүйесі)
• Машиналар мен жабдықтар;
• өлшеуші       жэне       реттеуші        қүралдар,    қүрылгылар       және лабараториялық жабдықтар;
• көлік құралдары (ішкі және өндірістік емес);
 

50   минималды   еңбекақы   көлемінен   жоғары   тұратын   құралдар,

жабдықтар;

өндірістік және шаруашылық   инвентарь;

ішкі шаруашылық жолдар;

жер  және  жалға  алынған мекеме, құрылыс, құралдар  жэне  негізгі

қорға     жататын     басқа     да     обьектілерді     жақсартуға     капитал

салымдары

Айналым құралдарының құрамы ретінде айналым құралдарын құрайтын элементтер жиынтығы шығады. Айналым құралдарын айналым өндірістік қорға және айналмалы қорларға бөлу өнімді өндіру мен оны жүзеге асыру ортасында пайдалану мен бөлу ерекшеліктерімен анықталады.

Өндірістік айналым қорларына еңбек процесінде негізгі өндірістік қорларға қарағанда эрбір өндірістік циклде шығындалатын заттай элементтер және олардың құны еңбек өніміне бірден және толықтай беріледі.

"Семей құс" ЖШС - нің айналмалы  өндірістік қорлары үш бөліктен  тұрады:

1. Өндірістік запастар
2. Аяқталмаған өндіріс жэне дайындаудың жартылай фабрикаттары
3. Болашақ кезеңдердің шығындары.

"Семей құс" ЖШС- нің айналым  қүралдарының құрамы томенгі  кестеде көрсетілген

Айналым құралдарының жеке элементтерінің арасындағы қатынас немесе олардың құрамдас бөлігі айналым күралдарының құрылымы деп аталады.

 

 

 

 

                

 

                    

2.4 Кәсіпорындағы персоналды және жалақы қорын пайдалануды талдау  

  "Семей құс" жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің персоналына келетін болсақ, кәсіпорындағы жұмысшылар мен қызметкерлердің жалпы саны 349 адамды қүрайды. Кәсіпорын персоналына әкімшілік персонал, өндірістік персонал, көмекші персонал кіреді. Фабрикада 3 0-5 0 жас аралыгындағы жұмысшылар басым болып келеді. Комбинат жұмысшыларына еңбек ақылары Қазақстан Республикасының еңбек ақы қорынан, тарифтік ставка және қызметтік окладқа сәйкес төленеді. Әр ай сайын еңбек ақыдан 10 % мөлшерде зейнетақы қорына аударылады.

Кәсіпорында өндіріс тиімділігін арттыруда және жұмыс сапасын жақсартуда жұмысшылардың материалдық қызығушылықтарын күшейту үшін оларға еңбек ақы қорынан сыйақы беру жүйесі енгізілген. Өндірісте ынталандыру мақсатында жүмыста өте жақсы нәтиже көрсеткен жұмысшыларға сыйлық ақылар төлеу белгіленген. Олар жоспардан артық өнім өндіргені, өнім сапасын жақсартқаны, өндірісте жұмсалатын шығындарды үнемді пайдаланып, өнімнің озіндік қүнын арзандатқаны үшін берілуі тиіс.

Жұмысшыларға қойылатын квалификациялық талаптар мен жұмыстардың белгілі бір түрлерінің күрделілігі жұмысшылардың мамандықтары мен қызметтердің квалификациялық анықтамалығы негізінде бекітілген.

Фабрикада еңбек ақының минималды мөлшері Қазақстан Республикасының "Еңбек туралы" заңында бекітілген мөлшерден кем емес мөлшерде бекітіледі және есептелінеді. Жұмысшылардың жұмыстан босатылуы негізден пайдаланылмаған демалыс және компенсациялық төлемдер Қазақстан Республикасының "Еңбек туралы" заңына сәйкес және кәсіпорын басшысының бұйрығы негізінде төленеді. Кәсіпорында жыл басында барлық жұмысшылар мен қызметкерлердің саны, қызметі, айлық оклады, еңбекақы ставкасы тағайындалған сыйақы мөлшері және т.б. көрсетілетін штаттық күнтізбе корсетіледІ. Осыдан барып, еңбек ақы қоры есептелініп шығарылады. Семей құс фабрикасында еңбекақының негізгі және қосымша түрлері, сонымен қатар атқарылған жұмыс көлеміне, орындалу уақытына еңбекақы төленеді.

 

2.5  Кәсіпорынның қызмет көрсету  мен қосалқы қызметінің сипатамасы                                               

Қызмет көрсетуші және көмекші өндірістік процестер кәсіпорының экономикасына үлкен ықпалын тигізеді.

Қызмет көрсетуші және көмекші бөлімшелерде өндірісті ұйымдастырудың жалпылама белгілері:

- Шоғырлану, маманданудың төмен деңгейі; 
Өндірістің ұсақ және өзіндік сипаты;

Өндірісті    ұйымдастыру    нормативінің    негізделген    есебінің болмауы;

- Қамтылған жұмысшылардың бөлігі;

Төменгі   еңбек   өнімділігі   шығыны,   қызмет   көрсету,   жұмыс жүргізу; Комекші және қызмет көрсетушіге жатады: жөндеу, құралдық, көліктік, қуаттық өндіріс, қоймалық шаруашылық және техникалық бақылау қызметі.

«Семей кұс» ЖШС-нің өндірісті жөндеудің негізгі тапсырмасы болып табылады:

1. Жабдықтың   отра   дәрежедегі,   үнемі   жүмыс   қабілеттілігімен қамтамасыз ету;
2. Физикалық тозуды ескерту бойынша іс-шаралар жүргізу;
3. Жөндеуде жабдықтың қүрып қалуын азайту;
4. Жөндеу жұмысын жүргізуге уақыт пен шығынды азайту;
5. Ескерілген станок пен машиналарды жаңарту.

«Семей құс» ЖШС жұмыс істеу тәжербиесінде келесідей жөндеуді ұйымдастыру әдістері қолданылады:

Қажеттілік бойынша, яғни станоктың тоқтауы-сынуы жағдайында;

Тексеру барысында табылған кемшіліктер бойынша;

Алдын-ала құрылған график бойынша жөндеу жұмысын жүргізу. Осы әдістердің ішінде кәсіпорында кең таралғаны екінші түрі.

Құралдық шаруашылыкты ұйымдастыруға келетін болсақ құралдық өндіріс келесідей тапсырмаларды шешеді:

1. Кәсіпорынның барлық өндірістік бөлімшелерін үздіксіз құралмен қамтамасыз ету;

2. Құралдың аймақтық эксплуатациясын ұйымдастыру;

3. Өндірістік процестің орта деңгейлі жүруіне зиян келтірмеуі үшін құралдардың сапасын қысқарту;

4. Құралдық шаруашылықты ұстау үшін кететін шығынды азайту;

12 кесте. Өндірістегі көліктер 2008 жыл

 

Көлік маркасы	саны	100 км орта шығын		Орта айлық жүру км	ЖЖМ қажеттілік л/жыл	жжм шығын мың/тс
			Қысқы				жазғы
Зил-ЗСК	2	33	30,6	257	17904	74,0
Камаз     -ЗСК	3	25,5	23,6	1196	9657,7	335
Камаз-сомосвал	2	36,3	33,6	2156	16522,1	573,1
Газ - 53	1	29	26,9	1498	4585,5	189,4
Трактор	2	6 л/сағ	5,6 л/сағ	160 сағ	52822,5	703
Итого					52822,5	1874,5

«Семей құс» ЖШС-гі өндіріс процесінде кәсіпорын ішінде өнімді тасымалдау қажеттілігі туындайды. Бұл функцияны фабрикаішілік көліктің бөлімше орындайды. Өндірістің көлемі мен саласына тәуелді көліктік бөлімшенің құрамына әртүрлі бөлімшелер кіруі мүмкін: көлік бөлімшесі,

жеңіл авто көлік цехі, және т.б. «Семей құс» ЖШС-нің өндіріске тікелей қатысты көліктер жайлы мәлімет төмендегі кестеде көрсетілген.

Өндіріс процесінде кәсіпорын технологиялық және двигательді мақсатқа, жылу, жарық, вентиляцияны қажетілікке қуат және отынның әртүрлі түрлерін қолданады.

Қуат шаруашылығының құрамына кіреді: жылықуат станциясы, қуат жүйесі және басқа бөлімшелер.

Қуат шаруашылығын ұйымдастырудың негізгі тапсырмасы болып табылады:

Кәсіпорынды қуаттың барлық түрімен үздіксіз қамтамасыз ету; Қуаттың құралдары рационалды түрде экспотациялау, жөнделуі мен қызмет көрсетілуі;

Жылу энергия ресурстарын үнемдеу;

 

2.6 Кәсіпорынның құжат айналымының сипаттамасы  

           Кәсіпорында барлық шаруашылық операциялардың жазба түрінде бекітілуі заңды күшке ие қылдырады. Алғашқы құжаттар кәсіпорынның шаруашылық қызметінің толық және үздіксіз тіркелуін қамтиды. Құжаттарды толтыру анықталған талаптарға сай жүреді - стандарттарымен қарастырылған барлық реквизиттер толтырылуы керек. Бұл реквизиттер: кәсіпорын атауы, құжаттын атауы, нөмірі, күні, шаруашылық қызметтің мазмұны, жауапты тұлғалардың қолы. Құжаттарға қойылатын негізгі талаптар: дер кезінде құру, кәсіпорынның шаруашылық қызметіне алдын ала және ағымдағы бақылауды қамтитын ақпараттық толықтығы және нақтылығы. Құжаттағы жазулар пастаның, шарикті қаламның, жазба машинаның көмегімен    жүреді,     қарындашты    қолдануға    болмайды.    

кұжатардың дұрыс толтырылуы бас бухгалтермен, жеткізу және өткізу құжатты заңдармен, еңбек келісім шарты кеңсе бөлімінің басшысымен бақыланады. Бугартерлік кұжатарды бос жолдар міндетті түрде сызылып тұруы керек. Қатаң есептік бланкілер бекітілген тәртіпен нөмерленеді. Өңделген кұжаттарда қайта қолдануға болмайтын белгілі болуы керек.

Құжаттарда қатені түзету тәртіптері: Тексте және санды көрсеткіштерде тазалау және  айтылмаған түзетулер жіберілмейді; Қате жазулардың үстінен бір сызықпен сызып, үстінен дұрыс жазу арқылы түзетеді; Түзету   «түзетілді»   жазуымен  тіркеліп,   құжатқа  қол   қоятын түлғалардың қолымен бекітіліп, түзету күні жазылады. Кәсіпорында өзіндік кұжат айналымының графигі кұрылған, ал басқа ұйымдардан кұжатты алуды және құруды, оларды есепке алу, өндеу және архивке беруді реттейді. Графикті құру бойынша жұмысты бас бухгалтер ұйымдастырады. Құжат айналымының графигі кәсіпорын басшысының бұйрығымен бекітіледІ. График әрбір бөлімше орындайтын құжатты кұру, тексеру, өндеу бойынша жұмыс кестесі түрінде толтырылады, сонымен қоса жұмысты орындау мерзімі жэне байланысын көрсеткен барлық орындаушылар көрсетілуі керек.

Мекеме құжаттары, есеп регистры, бухгалтерлің есеп жэне баланстар міндетті сақталуы керек. Олардың сақталуын кэсіпорынның бас бухгалтері қамтиды. Коммерциялық құпиялы құжаттарға рүқсатты кәсіпорын басшысы анықтайды. Іс қағаздарын жүргізу қағаз және магнитті тасушыларды жүзеге асырады. ЖШС «Семей құс»-тың құжат айналу жүйесі 1996 жылы маусымда ҚР Министірлер кабинетімен бекітілген іс қағаздарын жүргізу жайлы «жарлыққа»    сәйкес    ұйымдастырылып,    өазіргі    күнге    талаптар    мен

стандарттарға жауап беріп, жоғары деңгейге жүргізілуде. Құжаттар заңды күшке иелігіне сәйкес экспертизадан өтеді. Ақпарат беретін экононмикалық көрсеткіштер басқару жүйесінде екі түрлі байланыстардан түрады: тікелей және керісінше: Жоспарлау

 

 

Реттеуді талдау

 

 

Сурет 9-Басқару жүйесінің экономикалық көрсеткіштері 

Кәсіпорынның шаруашылық жұмыстарын басқару объектілері 

Бухгалтерлік есеп

 

Негізгі құралдар дегеніміз, бұл материалдық өндіріс және өндірістік емес салада ұзақ уақыт бойы қызмет ететін активтер болып табылады. № 6 бухгалтерлік есеп стандарты бойынша негізгі құралдар есебі, мақсаты, әдістемесімен меншікті кұқығын анықтау, шаруашылық операцияны анықтау, шаруашылықты жүргізу және оперативті басқару жүзеге асырылады. Негізгі құралдар келесідей түрлерге бөлінеді:

1. Халық шаруашылығы бойынша : өндірістік, сауда көлік, орман, ауыл шаруашылық, құрылыс.
2. Экономикалық мақсатына қарай: өндірістік , өндірістік емес, басқа салалардың негізгі құралдары.
3. Кімге қарайтындығына қарай: меншікті, жалға алынған.
4. Пайдалану   сипатына   қарай:   жұмыс   істеп   тұрған,   істемейтін, қосалқыдағы негізгі құралдар.

5.    Заттық құрамына байланысты : инвентарлық, инвентарлық емес. "Семейлік  құс»  фабрикасының еңбек ресурстарын  келесі кестеден көруге болады.

13 кесте. «Семейлік құс» фабрикасының еңбек ресурстары

 

Көрсеткіштер	2006 жыл	2007 жыл	2008 жыл	ауытқу
Жыл басындағы жұмысшылар саны	16	16	18	2	2
Жұмысқа қабылдануы	1	2	2	1
Шығуы	1	2	-	1	2
Жыл соңына жұмысшылар саны	16	16	18	2	2
Орта тізімдік жұмысшылар саны	16	16	18	2	2
Қабылдау айналымының коэффициенті	0,06	0,12	0,11	0,05	0,01
Шығу айналымының коэффициенті	0,06	0,12		0,06	0,12
Ағымдағы кадрлар коэффициенті	0,06	0,12		0,06	0,05
Тұрақтылық персонал коэффициенті	1	1	1