Контактілік лекция сабақтарының кестесі

Банктік құқығы» пәні бойынша контактілік  сабақтардың материалдары

Контактілік лекция сабақтарының кестесі

 

 

№	Тақырып	Сағаттар  саны
1	Тақырып 1. Банктік құқықтың пәні, әдістері, жүйесі, қайнар көздері.	2
2	Тақырып 2. Қазақстан Республикасының банк жүйесі:экономик алық мәні, сипаты, құқықтық негіздері.	2
3	Тақырып 3. Банк жүйесіндегі Қазақстан Ұлттық Банкі: құрылу, жұмыс істеу ерекшеліктері, айрықша экономикалық-қаржылық құзыреті .	4
4.	Тақырып 4. Банктік шот шарты негізінде банктер жүргізетін операциялар.	2
	Барлығы:	10

 

 

Тақырып 1. Банктік құқықтың пәні, әдістері, жүйесі, қайнар көздері.

 

Сұрақтар:

1. Банктік құқықтың түсінігі пәні.
2. Банктік құқықтың пәні.
3. Банктік құқықтың әдістері және жүйесі.
4. Банктік құқықтың қайнар көздері.

Банктік құқықтың құқықтық реттеу пәнін банк жүйесін құру және оның тиісінше жұмыс істеуін қамтамасыз ету, банктік қызметті ұйымдастыру және жүзеге асыру, банктердің және басқа да қатысушылардың құқықтық мәртебесін белгілеу, банктердің қаржыларын мемлекеттік реттеу, банктік қадағалау – бақылау жүргізу, банктік құқық бұзушылық фактілерін анықтау және ол үшін заңи жауапкершілік шарасын қолдану барысында туындайтын қоғамдық валюталық қатынастар құрайды.

Банктік құқықтың пәніне жататын қоғамдық қатынастар өздеріне тән мынадай белгілерімен ерекшеленеді:

1. олар Қазақстан Ұлттық Банкі мен Қазақстанның Даму Банкі жүзеге асыратын банктік операциялардың және мәмілелердің барысында туындайды;
2. олар коммерциялық банктердің лицензияланған операциялары мен мәмілелеріне байланысты туындайды;
3. олар жүйелі, мақсатты әрі тұрақты сипатта болады;
4. олар банк жүйесін және банктік қызметті мемлекеттік реттеу барысында туындайды;
5. олар мемлекеттің қаржы, ақша-кредит және инвестициялық саясаты ұстанымдарын іске асыру барысында туындайды;
6. олар мемлекеттік монетарлық билік органы Қазақстан Ұлттық Банкінің кредиттік-қаржылық және әкімшілік қызметтің нәтижесінде туындайды;
7. олар Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі Қазақстан Республикасы Агенттігінің коммерциялық банктердің қызметін ұйымдастыруы, бақылауы және лицензиялауы барысында туындайды;
8. олар Қазақстан Ұлттық Банкінің, Қазақстанның Даму банкінің мемлекеттік қаржылық ресурстарын қалыптастыруға және бөлуге, мемлекеттің алтын-валюта активін қалыптастыруға байланысты туындайды;
9. олардың объектілеріне ақшалар, бағалы қағаздар, валюталық құндылықтар және банктік құпия режимімен қамтылған ақпарат жатады;
10. олардың ішінен банктік шот ашу, есеп айырысу, депозит тарту, инвестициялау, банктік кредиттеу операцияларына және бағалы қағаздарды эмиссиялауға байланысты қатынастар ерекше көрініс табады;
11. олардың жүйесі банктік және өзге де заңнамалық актілерге, лицензияларға, түрлі банктік шарт нысандарына, сондай-ақ халықаралық банктік стандарт ережелеріне сай жүргізілген банктік операцияларға сәйкес қалыптасады;
12. олар қаржылық инструменттер айналымнан пайда алу барысында туындайды;
13. олар негізінен сенімгерлік сипатта болады.

Банктік құқықтың құқықтық реттеу әдістері оның құқықтық реттеу пәнін құрайтын қоғамдық банктік  қатынастарды құқықтық реттеу барысында  пайдаланылатын заңи тәсілдер мен құралдар және амалдар жиынтығы ретінде көрініс табады.

Банктік-құқықтық реттеу әдістері банк жүйесіндегі және банктік қызмет ауқымындағы тиісті құқықтар мен міндеттердің туындау  негізінде, қоғамдық банктік қатынастарға қатысушылардың құқықтары мен міндеттерінің мәніне-маңызына, банктік құқықтық санкциялардың мән-жайына және т.б. элементтерге сай қалыптасады.

Банктік құқық  ауқымында мемлекеттік өктем-әмірлі-императивтік әдіс, қос (не одан да көп) тарапты-келісімді  немесе шартты-диспозитивтік әдіс, сондай-ақ банк жүйесінің, банктер мен олардың клиенттерінің және банктік қызметтің қайсыбір мәселелеріне тікелей қатысты императивтік және диспозитивтік құқықтық реттеу әдістерінің аса қажетті жекелеген тұстарын біріктіретін кешенді әдіс пайдаланылады.

Императивтік  банктік-құқықтық реттеу әдісі тиісті заңнамалық актілердегі мемлекеттің  әмірлі өктем талабын бұлжытпай  орындуа (орындатқызу) арқылы жүзеге асырылады.

Диспозитивтік банктік-құқықтық реттеу әдісі қоғамдық банктік қатынастардағы тараптардың құқықтары мен міндеттерін, міндеттемелерін тиісті заңнамалық актілер және тараптардың арасында жасалған банктік шарттар негізінде регламенттеу барысында қолданылады.

Кешенді банктік-құқытық  реттеу әдісі негізінен қоғамдық банктік қатынасқа қатысушылардың экономикалық-қаржылық және өзге де мүдделерінің теңдестірілімдігін көздеу, олардың банктік қызметінің тиімділігін және мемлекеттің (оның уәкілетті органдарының) өктем нұсқамаларын орындау еріктілігі дәрежесін айқындау тұрғысынан жүзеге асырылады.

Демек императивтік және диспозитивтік банктік-құқықтық реттеу әдістерінің өзара байланысы  мен бірыңғайлығы негізінде кешенді  банктік құқықтық реттеу әдісі құрылады. Банктік құқықтың кешенді әдісі  банк жүйесінің жұмыс істеуі барысында  қоғам мен мемлекеттің және жекеше – корпоративтік ая субъектілерінің мүдделерін ұштастыруға, сондай-ақ қаржылық инструменттер қозғалысына байланысты қоғамдық банктік қатынастарды реттеуге ат салысады.

Банктік құқықтың жүйесі оның ішкі нысанын (құрылымын) білдіреді. Банктік құқық жүйесінің негізгі белгілеріне оның құқықтық нормаларының біртұтастығы және бірыңғайлығы, сондай-ақ оның құқықтық институттарының өзара байланысы, өзара шартталынғандығы және келісімділігі жатады.

Осындай құқықтық нормалар мен институттардың банктік  құқық саласы ішінде орналасу тәртібі объективті сипат алады және өздері реттейтін қоғамдық банктік қатынастардың ерекшеліктеріне байланысты болады.

Банктік құқықтың жүйесі мақсаттары мен міндеттерінің  және функцияларының бірыңғайлығына орай біріктірілген, сондай-ақ өзара байланыстырылған және белгілі бір тәртіппен орналыстырылған құқықтық нормалардың жүйесінен тұратын өзінің ішкі құрылысын (құрылымен) білдіреді.

Банктік құқықтың құқықтыұ нормалары мен институттарын  іштей жүйелеу және топтастыру нәтижесінде  оның аса ірі бөлімшелері Жалпы және Ерекше бөлімдері қалыптастырылады.

Құқық саласы ретіндегі  банктік құқықтың Жалпы бөлімі:

1. Банктік құрылыстың құқықтық негідері.
2. Банктік қызмет саласындағы мемлекеттік басқару-реттеудің құқықтық негіздері.
3. Мемлекеттік банктік бақылау-қадағалаудың құқықтық негідері.
4. Банктік құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті құқықтық реттеу сияқты институттардан тұрады.

Банктік құқықтың Жалпы бөлімі елдің банк жүйесінің  құрылуы және жұмыс істеуі, банктік  қызметті жүзеге асыру ауқымын мемлекеттік басқару және реттеу, мемлекеттік банктік бақылау және қадағалау, банктік құқық бұзушылық үшін заңи жауапкершілік шараларын қолдану барысында туындайтын қоғамдық банктік қатынастарды құқықтық реттеу бірыңғайлығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Банктік құқықтың Жалпы бөлімінің құқықтық нормалары оның Ерекше бөлімінде нақтылы көрініс таба отырып, Ерекше бөлім институттарының жұмыс істеуіне орай туындайтын банктік қатынастарды реттеуге ат салысады.

Құқық саласы ретіндегі  Банктік құқықтың Ерекше бөлімін:

1. Банктердің банктік шот ашу – жүргізу операцияларын құқықтық реттеуге.
2. Банктердің депозиттік операцияларын құқықтық реттеу.
3. Банктердің кредиттеу операцияларын құқықтық реттеу.
4. Банктердің төлемдік – есеп айырысу операцияларын құқықтық реттеу.
5. Банктердің бағалы қағаздармен жасайтын операцияларын құқықтық реттеу.
6. Банктердің валюталық операцияларын құқықтық реттеу сияқты ірі функционалдық институттар құрайды.

Банктік құқықтың қайнар көздері елдің банк жүйесінің  құрылуына және жұмыс істеуіне, оны  мемлекеттік реттеуге және қадағалауға, сондай-ақ банктік қызметті жүзеге асыруға байланысты туындайтын қоғамдық банктік қатынастарды реттейтін тиісті нормалары бар заңнамалық актілер мен заңға тәуелді нормативтік банктік құқықтық актілер ретінде көрініс табады. Демек банктік құқықтың қайнар көздері оның сыртқы (нақтылы) нысандарының жүйесін көрсетеді.

Банктік құқықтың қайнар көздеріне Қазақстан Республикасының  Конституциясы, арнайы және жалпы банктік  және өзге де заңнамалық актілер, заңға  тәуелді нормативтік банктік-құқықтық актілер, халықаралық банктік құқық нормалары және халықаралық банктік келісімдер, Конституциялық Кеңестің және Жоғарғы Сот Пленумының шешімдері, қаулылары жатады.

Уәкілетті мемлекеттік  органдар шығарған, құрамында банктік  құқықтың нормалары бар нормативтік құқықтық актілер банктік құқықтың қайнар көздері болып табылады.

Бақылау сұрақтары:

1. Банктік құқық түсінігін беріңіз?

2. Банктік құқық деректерін айтыңыз?

3. Банктік қызметтің түсінігін беріңіз?

4. Банктік қызметті лицензияландыру тәртібі қалай?

5. Банктік қызметтің қаржылық мәнін айтыңыз?

 

Негізігі  әдебиеттер тізімі:

Нормативтік-құқықтық актілер

1. Конституция Республики Казахстан от 30 августа 1995г.
2. Закон Республики Казахстан «О банках и банковской деятельности в Республике Казахстан» от 31 августа 1995 года
3. Указ Президента Республики Казахстан от 30.03.95 «О национальном банке Республики Казахстан».
4. Закон Республики Казахстан «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты по вопросам банковской деятельности» от 11.07.1997.
5. Закон Республики Казахстан «О платежах и переводах денег» от 29.06.1998.
6. Закон Республики Казахстан от 2 июля 2003 года № 461-II «О рынке ценных бумаг»
7. Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 июля 2003 года № 753 «О Концепции развития финансового сектора Республики Казахстан»
8. Постановление Правления Национального Банка Республики Казахстан от 2 июня 2001 года № 190 «О минимальных размерах уставного и собственного капиталов банков второго уровня»
9. Постановление Правления Национального Банка Республики Казахстан от 18 января 2002 года № 26 «Об утверждении Правил лицензирования деятельности, связанной с использованием валютных ценностей»
10. Правила лицензирования деятельности, связанной с использованием валютных ценностей Утверждены постановлением Правления Нацбанка РК от 24 апреля 1997 года N 130

 

Негізігі  әдебиеттер:

1. Банковское право Республики Казахстан. / Под ред. Л. Давыдова, Д. Раймонова. Алматы 2000г.
2. Банковское дело. / Под ред. О.И. Лаврушина. М., 1992.
3. Основы банковского права. / Под ред. О.М. Олейник. М., 1997.
4. Банковское право. / Под ред. Н.Д. Эриашвили. М., 1999.
5. Банковское дело Российской Федерации. / Под ред. Г.А. Тесуняна, А.Ю. Викулина, А.М. Экмаляна. М., 1999.
6. Банковская система: какой ей быть? // Деньги и кредит. 1989. №12. С.13.
7. Белов В. Трастовые операции банков с ценными бумагами // Бизнес и банка. 1993. №40.
8. Гвирцман М.В. Правовое регулирование банковской тайны // Деньги и кредит. 1992. №6. С.57.
9. Долан Э Дж., Кэмпбелл К.Д. Кэмпбелл Р. Дж. Деньги, банковое дело и денежно-кредитная политика. М., Л., 1991.
10. Ефимова Л.Г. Банковское право. М.: БЕК, 1994.
11. Ефимова Л.Г. Вексельное право // Бизнес для всех. 1992. №14.
12. Ефимова Л.Г., Каблукаво Л.А. Ответственность банков за нарушение правил совершения расчетных операций // Бизнес и банки. 1993. №19. С.5.
13. Кабатова Е.В. Лизинг: понятие, правовое регулирование, международная унификация. М., 1991.
14. Новоселова Л.А. О правовой природе договора расчетного счета // Вестник МГУ. Сер. Право. М., 1990. №9.
15. Новоселова Л.А. Денежные расчеты в предпринимательской деятельности. М.: Юринформ, 1996. 145с.
16. Олейник О.М. Залог в банковском кредитовании // Законность. 1995. №7.
17. Правовые основы банковской деятельности. Уч. пособие Р. Хау, Д. Райс, Н. Козлов, М., 1995.
18. Ухтуев Г.А. Банковское право. М., 1990.
19. Эбке В. Международное валютное право. М., 1997.
20. Эрделевский А.М. О расчетах по аккредитиву // Деньги и кредит. 1998. №8.

 

Тақырып 2. Қазақстан Республикасының банк жүйесі:экономикалық мәні, сипаты, құқықтық негіздері.

 

Сұрақтар:

1. Қазақстан Республикасының банк жүйесі.
2. Банк қызметінің экономикалық мәні.
3. Банк қызметінің экономикалық сипаты.
4. Банк қызметінің құқықтық негіздері.

 

Қазақстан Республикасының  егемен мемлекет ретінде дамуы, оның экономикалық қауіпсіздігі, мемлекеттік  билік органдары мен жергілікті мемлекеттік басқару органдарының, мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердің үзбей және тиімді жұмыс істеуі елдің стратегиялық маңызы бар банк жүйесінің жай-күйі мен тұрақтылығына әрі орнықтылығына қамтамасыз ету мәселелеріне тікелей байланысты болады.

Қазақстан Республикасының банк жүйесі екі деңгейде жоғарғы мен төменгі деңгейден тұрады.

Қазақстан Республикасы банк жүйесінің жоғарғы (бірінші) деңгейі  егемен Қазақстанның орталық банкі  болып табылатын Қазақстан Ұлттық Банкінен тұрады.

Мемлекеттің монетарлық билігінің және мемлекеттік банктік менеджменттің басты органы Қазақстан Ұлттық Банкі өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының экономикалық-қаржылық мүддесін тиісінше қамтамасыз етуге ат салысады.

Қоғам мен мемлекеттің  мүддесіне сай инвестициялық-қаржылық және кредиттік құзыреті бар Қазақстанның Даму Банкі өзінің ерекше құқықтық мәртебесіне орай деңгей аралық мемлекеттік банк ретінде көрініс тапқан.

Қазақстан Республикасы банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейін:

1. мемлекетаралық банктер;
2. Қазақстан Республикасының резидент банктері (заңды тұлғалары – коммерциялық ұйымдары);
3. Қазақстан Республикасындағы резидент емес банктері;
4. шетелдік қатысуы бар Қазақстан Республикасының резидент банкі – аралас капиталы бар банктер құрайды.

Қазақстан Республикасының  осындай нарықтық үлгідегі банк жүйесінің құрылуы және оның нормативтік құқықтық негіздерінің айтарлықтай қалыптасуы елімізде үзбей жүргізіліп жатқан экономикалық және құқықтық реформаның жемісті нәтижесіне жатады.

Қазақстан Республикасы банк жүйесінің нормативтік құқықтық негізін құрайтын банктік заңнамалық актілердің, сондай-ақ банк секторына қатысы бар өзге де заңнамалық актілердің нормаларының өзара генетикалық, функционалдық және құрылымдық байланыстары банктік заңнаманың банк жүйесі ауқымында жүзеге асырылатын банктік қызмет (банктік операция, мәміле, іс-әрекет) барысында туындайтын қоғамдық банктік қатынастарды жан-жақты реттей алатынын көрсетеді.