Есеп саясаты

1.2  Есеп саясаты.  
Жоспар 
1. Есеп саясаты туралы түсінік және оған қойылатын талаптар

2. Есеп саясатының мазмұны.

3. Есеп саясатын дайындау

Пайдаланған әдебиеттер

1. Есеп саясаты туралы  түсінік және оған қойылатын талаптар 
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.

Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), бухгалтерлік есепшоттарын қолдану әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өндеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.

Ұйымның өзінің есеп саясатын өндеу мүмкіндігі мен қажеттілігі бухгалтарлік есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша баптарда (стандарттарда) қарастырылған бухгалтерлік есептің кез келген мәселелерін шешудің көп түрлілігімен анықталады. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» Қазақстан Республикасының заңы мен Бухгалтарлік есеп принциптерінде кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі көрсетілген. Бұл бекітілетін құжаттардың қатарына мыналар жатады:

Бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына сәйкес жүргізілуі; 
Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және аналитикалық шоттарының жұмысын жоспары; 
Алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары; 
Ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары; 
Актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері; 
Актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентарзациясын) өткізу тәртібі (реті) 
Құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өндеу технологиясы; 
Шаруашылық операциялары бақылау тәртібі; 
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.

Кәсіпорының қабылдаған есеп саясатын сол ұйымдағы бухгатерлік есептің маңызды мәселелерінің бірі.

Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар әсер етеді.

меншік нысанымен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны (жауапкершілігі шектеулі серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық акционерлік қоғам, өндірістік кооператив және тағы басқа); 
салалық қызметтің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл шаруашылығы және тағы басқа); 
Қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік саны және тағы басқа); 
салық салу жүйесімен арақатынасы (әр түрлі салық түрлері бойынша жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және тағы басқа); 
қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық дамуының ұзақ мерзімдік перспективасының мақсаттары мен міндеттері, инвестициялардың жұмсалу бағыты, келешектегі (перспективалық) мәселелерді шешудің тактикалық тәсілдері); 
ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті барлық бағыттары бойынша); 
материалдық базасының болуы (компьтерлік техника мен басқа да оргтехника жабдықтарымен қамсыздандырылуы, бағдарламалық- әдістемелік қамсыздандыру және тағы басқалар); 
кәсіпорындағы бухгалтерлік мамандарының (қаржы бөлімі қызметкерлерінің) біліктілігі және басшылардың экономикалық батылдылығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі;

Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен есеп саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама қайшылықсыздығы мен орындылық талаптарына сай болу қажет.

Көрсетілген талаптардың әрқайсының мазмұнын қарастырайық.

Толықтылық.Кәсіпорынның таңдап алған есеп саясаты оның есептеу жолын толық қамтамасыз етуі керек.

Уақыттық.Кәсіпорының шаруашылық әрекетінің фактілері бухгалтерлік есеп пен беруде уақытында көрініс табуы қажет. Ешқандай операциялар бухгалтерлік есеп шоттарында тіркеу барысында кешіктірілмейді немесе орындалмай тұрып есепке алынбайды.

Сақтық.Қолданылатын есеп әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті кірістер мен табыстарға қарағанда, жасырын резервтердің жасалуына жол бермей, шығындар мен міндеттемелерді айқын бейнелеуге дайын болуды қамтамасыз ету керек, яғни есепке алынған немесе алуға нақтылы мүмкіндік (кепілдік) бар болатын кірістер алынады.

Қарама-қайшылықсыздығы. Есептің таңдалынған әдістері әр айдың соңғы күнтізбелік күніне айналымның талдамалық есебі мен шоттар бойынша қалдықтардың синтетикалық есеп мәліметтерінің теңдігін қамтамасыз етіп отыруы қажет.

Орындылық. Кәсіпорынның есеп саясаты бухгалтерлік есепті орынды және үнемді жүргізуді қамтамасыз етуі керек. 
2. Есеп саясатының мазмұны 
Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық, ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды.

Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша амортизация (тозу) есептеу әдістері, табысты (түсімді) есептеу әдістері және тағы сол сияқты.

Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып табылатын ұйым өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет.

· Негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері.

· Материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасы есептеу және олаврды есептеп шығару жолдары.

· Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу (апару) әдістері.

· Өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни калькуляциялау жүйесі.

· Жанама шығындарды анықтау және оларды объектілер арасында тарату әдісі.

· Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі.

· Аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау және бағалау жолдары.

· Материалдық қорларды бағалау әдістері.

· Негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру.

· Курстық айырманы есептеу.

Өндірістік шығындарды есептеу мен өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни калькуляциялау жүйесі. Өндірістің технологиялық және ұйымдастырушылық ерекшеліктеріне, өндірістік циклдің ұзақтығына, өнім түріне, оның күрделілігіне, өндірістің түрі мен сипатына байланысты кәсіпорындар шығындарды есептеу мен өнім құнын калькуляциялау келесі негізгі әдістерін қолдана алады:

Нормативтік әдіс (нормативный), 
өндірістік өңдеу сатысы (попередельный), 
тапсырыстық әдіс (позаказный),

Жанама шығындарды калькуляциялау объектілері арасында тарату әдісі. Жанама (қосымша) шығындарды тарату базасы ретінде кәсіпорын мына төменде аталған әдістерді пайдалана алады:

өндірістік жұмысшылардың еңбекақысын төлеуге байланысты тікелей (прямые) шығындар; 
тікелей шығындардың жалпы сомасы; 
материалдық шығындардың сомасы; 
сметалық мөлшерлеме; 
өткізілген (шығарылған) өнім көлемі.

Аяқталмаған өндірістің бағалануы. Жаппай және сериялы өндірісте аяқталмаған өндіріс құн бойынша бағаланады:

нақты немесе нормативті (жоспарланған) өндірістік құн бойынша; 
тікелей шығындар бойынша; 
жұмсалынған шикізаттар мен материалдардың құндары бойынша.

Өнімнің бір ғана түрін өндіретін кәсіпорындардың бухгалтерлік балансында аяақталмаған өндіріс нақты жұмсалған шығындар б/а есептеледі.

«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» Қ.Р-ның заңы бойынша кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепте қолданылатын тіркелімдердің мазмұны мен бухгалтерлік ішкі есеп мәліметтері коммециялық құпия болып табылады. 
3.Есеп саясатын дайындау. 
Кәсіпорынның есеп саясаты осы ұйымның құрылған уақытша дайындалады. Оны дайындаумен кәсіпорынның бас бухгалтері немесе арнайы есеп (экономикалық) бөлімі айналысады. Дайындалған есеп саясатын кәсіпорынның басшысы өзінің бұйрығымен немесе өкімімен бекітеді.

Бұйрықтың құрамында есеп саясатын есеп беру жылына қабылданған барлық пункттерінің мазмұны толық ашылып жазылады. Сонымен қатар әр пунктке тоқтала келіп қандай нормативтік құжат бойынша немесе қандай заң негізінде есеп саясатының дайындалғандығы көрсетіледі. Қазақстан Республикасының заңдарымен қатар есеп саясатын дайындауда ұйымның ішкі құжаттары негізге алынған болса (лауазымды тұлғалар туралы, ішкі ережелер, бұйрықтар мен өкімдер тағы да басқа) міндетті түрде ол туралы түсініктеме берілуі қажет.

Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару құжаттарымен, яғни бұйрық, өкім немесе қаулыларымен ресімделуі қажет. Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты сол кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында қолданылады. Оған өзгеріс енгізу мынадай жағдайларда жүргізізілу мүмкін:

Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заңының өзгеруіне сәйкес; 
бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі салдарынан; 
жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты және т.б.

Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп саясатының дайындарған кезінде таңдалып алынады. Бұл есеп саясаты кәсіпорынның барлық құрылымдық бөлімшелерінде олардың орналасқан орындарына қарамастан қолданылады. Ұйымның филиалдарының, еншілес және тәуелді серіктестерінің және тағы басқа бөлімшелерінің өзіндік

бухгалтерлік есеп жолдарын жүргізуіне, яғни басқа есеп саясатын тағдауына құқығы жоқ. – 8 –

Бас кәсіпорын қаржылық қызметінің бөлімшелерінің есеп саясатындағы болған өзгерістер туралы алдын ала қамтамасыз етуі қажет.

Ұйымдардың түсініктеме жазуларына (пояснительная записка) жыл бойы орындалған жұмыстар бойынша жасалынған қаржылық талдаудың мәтінімен қатар бухгалтерлік қорытынды есеп туралы шығарылған шешім және бөлу тәртібі жазылады. Сонымен қатар осы түсініктеме жазуда кәсіпорынның келесі жылға қабылдаған есеп саясаты (егер оған, яғни есеп беру жылына өзгерістер енгізілген болса) жазылады. 
Пайдаланған әдебиеттер 
Қ.К.Кеулімжаев, Н.А.Құдайбергенов 
Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. Алматы 2006 жыл

1.3 Ақша қаражаттарын,есеп айырысу есебі              Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен белгіленген шегінде нақты ақшамен есептеуді жүзеге асырады. Егер де заңды тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпке айырысуларды жүзеге асырады. Бұл келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт,келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады.    Егер де контракт  сомасы көрсетілген лимиттен  асатын болса, онда төлем ақшасыз  тәртіпте орындалуы керек, тіптен  олар жартылай орындалса да, әрбір  төлемнің сомасы 4000 АЕК-тен аспауы  керек.      Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады. Банк шоттары – бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім- шарттың қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып бөлінеді.      Корреспондеттік шоттар  – банк шоттары банктер мен  ұйымдардың кейбір операция түрлерін  жүзеге асырады.      Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл  да банктік шоттар, бірақ олар  жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның оқшаланған  бөлімшелері үшін де ашылады.      Шетелдік валютадағы  қаражаттардың қолда бары мен  қозғалысын есептеу үшін субъектіге  арнап ағымдағы шоттар ашылуы  мүмкін. Ол сыртқы экономикалық  қызметін жүзеге асыратын және  өнімін валютаға сататын субъект  үшін ашылады. Аккредитивтер, чек (аванс) кітапшаларының шоттарын және  басқаларын субъектілер ақша  қаражаттарын оқшаулап сақтау  үшін және тиісті операцияларын  жүргізу үшін ашады.      Субъект шоттарындағы  қаражат олардың иелерінің әмірі  бойынша есептен шығарылады. Субъектінің  рұқсатынсыз шоттағы қаражатты  есептен шығаруға соттың, мемлекеттік  салық қызметінің рұқсатымен  және қолданылып жүрген заңдарда  көзделген басқа жағдайларда  ғана жол берілуі мүмкін.      Қазақстан Республикасының  аймағында ақшаны төлеу мен  аударуды жүзеге асыруда келесі  әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем тапсырманы ұсынуды; чектерді  беруді; вексельдерді немесе олардың  индоссаменттері арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі шоттарына  аударуды; тапсырма-талап төлемдерін  ұсынуды; инкассалық жарлығын ұсынуды; республиканың заң актілерімен  белгіленген басқа да әдістерін  пайдаланады.      Ақшасыз есеп айырысудың  негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель; тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінің  органдарының инкассалық жарлықтары  болып табылады.      Төлеуші мен алушылар  өзара есеп айырысу нысандарын  келісім-шарт негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың арасында болатын  талаптары мен міндеттемелерді  зачетқа да жатқыза алады.      Төлем тапсырмаларымен  есеп айырысу. Төлем тапсырмалары онда көрсетілген соманы бенефициардың пайдасына ақшаны жіберушіге қызмет көрсететін банкалушының ақшаны аударғаны туралы тапсырмасы болып табылады. Қызмет пен жұмысты және тауарлы-материалдық құндылықтарды өтеу үшін есеп айырысу кезінде, сондай-ақ қызмет пен тауарға алдын-ала төлем жасаған кезде, аванстық төлемдер жасаған кезде төлем тапсырмаларын пайдаланады.      Төлем жасаушы банкке  белгіленген нысандағы бланкілердегі  төлем тапсырманы ұсынады. Тапсырмаларға  қоса төлем жасаушы банктің  талап етуі бойынша салынатын  салықтың шот-фактуралары және  төлемдердің мақсатын растайтын  басқа да құжаттары бірге тапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып берілген  күннен бастап 10 күн бойы күшінде  болады (жазылған күні есепке  алынбайды). Төлем тапсырмалары төлем  жасаушының шотында қаражат болғанда  ғана орындауға қабылданады. Төлем  құжаттарын электрондық түрінде  де, қағаз ретінде де ұсынуы  мүмкін. Бұл құжаттардың данасын  әрбір банк өздері дербес анықтайды. Негізінен алғанда, олар екі данада  толтырылады, біріншісі банкте қалдырылады  да, оның электрондық көшірмесі  бенефициарға жіберіледі, ал екіншісі  иесіне , яғни ақшаны жіберушіге  қол қойылып, штамп басылып қайтарылады.       Төлем тапсырмасын  толтыру кезінде келесі реквизиттері (көрсеткіштері) көрсетіледі: төлем тапсырмасының нөмірі; төлем тапсырмасының жазылған күні; жеке теңестірілген немесе теңдестірілген (идентификацияланған) коды (ЖТК немесе ИИК)  жіберуші мен бенефициардың банкі шоттарының нөмірі; бенефициардың коды (БК немесе КБе) және жіберушілердің коды (ЖК немесе КОд) – бұл кодтар екі символдан (белгіден) тұрады: біріншісі-резиденттік белгісін, ал екіншісі-экономиканың секторын көрсетеді; бенефициар-аудару жасалған ақша кезде қаражатын алушы; банк-алушы-банк атауы, аударылған ақшада, оның мекен-жайы көрсетіледі; бенефициар банкісі-бенефициардың пайдасына келіп түскен ақша қаражатын қабылдайтын банк жіберушімен жасалған келісім-шарттың негізінде; жіберушілердің теңестірілген немесе теңдестірілген (идентификацияланған) банктік коды (ЖТБК немесе ИИК) – филиаларалық айналымдарының коды (ФАК немесе МФО); төлем арналымының коды – ҚР ҰБ нормативтік-құқықтық актісімен белгіленген және соның негізінде төлемдерді жүзеге асыратын кодтық белгілер, ал ол үш символдан (белгілерден) тұрады; бюджеттік классификациясының (жіктемесінің) коды – салықтарды кері қайтаруда қойылатын код; валюттелген күні – ақша қаражатын бенефициардың (алушының) банктік шотына ақша қаражатын аударған күні төлем жасаушының нысанымен анықталады.      Төлем құжатына кез  келген жөндеудің түрін жасауға  рұқсат етілмейді. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасындағы жасалған келісімдері бойынша төлем тапсырмалары: жедел мерзімді, мерзімінен бұрын және мерзімі кейінге қалдырылған болып бөлінуі мүмкін.      Жедел мерзімді төлем  мынадай нұсқалар бойынша жүзеге  асырылады: аванстық төлем, яғни  тауар тиелгенге дейін; тауар  тиелгеннен кейін, яғни тауарлар  үшін шоттарды тікелей акцептеу  жолымен; ірі мәмілелер кезіндегі ішінара төлемдері.      Мерзімінен бұрын немесе  мерзімі кейінге қалдырылған  төлемдер шарттық қатынастар  аясында тараптардың қаржылық  жағдайына зиян келтірмейтіндей  етіп жасалуы керек.      Субъектілер: жеке өздеріне  тиесілі қаражатты (зейнетақы, алимент, жалақы, іс-сапар шығыстары, авторлық  қаламақы) жекелеген азаматтардың  атына; жалақы төлеуге арналған, банк мекемелерінде аударым алушының  атын, оның нөмірін, сондай-ақ егер  қаражат шотқа аударылуға тиіс  болса, онда ол орналасқан банктің  аты мен нөмірін көрсетеді. Тапсырмаға  қаражат алушылардың тізбесі  қоса беріледі, онда кім, қандай  мақсаттарға ақша алатыны көрсетіледі. Байланыс кәсіпорындары кәсіпорындарға  жолданған әрбір аударым алушы  бойынша барлық аударымдардың  жалпы сомасына төрт дана етіп  жазылатын төлем құжатттары келіп  түскеннен кейін төлейді.      Чектермен есеп айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі болып табылады, онда төлем чек беруші аттас төлем құжатын ұстаушыға беру жолымен жасайды. Чек беру өз мәні бойынша чекті ұстаушының ақшалай міндеттемесін орындау болып табылмайды, бірақ ол соны орындау үшін жазылған болса да. Аталған міндеттемені орындау тек чек бойынша ақшаны алатын кезде ғана болады.      Чектер жабылатын және  жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі  – депозитттермен қамтылған, ал  екіншісі – қамтылмаған болып  бөлінеді. Бұл кезде чектердің  төленетіндігі жөнінде банктердің  кепілдік беруі мүмкін, оның ішінде  жабылмайтын чектер бойынша да. Чекті қолданумен байланысты  банк пен чек берушінің міндеті  мен құқығы, чекті қолдану туралы  жасалған келісім-шарттың негізінен  шығады, яғни бұл келісім-шартта, банк өз клиенттеріне чек берушіге (заңды және жеке тұлға) чегін  төлеуді, яғни чек берушінің міндетін  өзіне алады, ал клиенттер өз  кезегінде банкі белгілеген (демек  чектерді беру мен пайдалану) ережелерін сақтауға міндетті. Чек  ұстаушылардың құқығы чек берушіден  чекті алған кезінен бастап  пайда болады. Чектерге, есеп айырысу  шотының төлем құжаттарына қол  қою құқығына ие тұлғалар қолдарын  қояды және қолдарында кітапша  иесінің нөмірінің таңбасы болуы  керек. Чектер жарамсыз болып  қалатындықтан чекте жазылғандарды  түзету және өшіруге болмайды. Егер чекті толтыру кезінде  қателіктер жіберілсе, онда чекте  және чектің түбіртегінде қишағынан "бүлінген" деп жазу жазылады, мерзімі қойылады және кітапша  иесінің қолы қой

 

 

  1.4  Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер есебі туралы қазақша реферат

16 «Негізгі құралдар» IAS  Халықаралық қаржы есептілігінің стандартына сәйкес негізгі құралдар – бұл тауарлар мен қызмет көрсетулерді өндіруде немесе жеткізуде пайдалануға, үшінші тұлғаларға  жалға өткізуге, немесе әкімшілік мақсаттарға арналған және бір кезеңнен астам уақыттың ішінде пайдалану көзделетін материалдық активтерді білдіреді.

Негізгі құралдар мекемеге мынадай жағдайда түседі: күрделі қаржы; жабдықтарды сатып алу және орнату; заңды және жеке тұлғалардан, сондай-ақ аукциондарда жаңа немесе ұсталған негізгі құралдар нысандарын сатып алу; негізгі құралдар нысандарын тауарлық-материалдық құндылықтарға айырбастау; заңды және жеке тұлғалардан жаңа және ұсталған негізгі құралдар нысандардың өтеусіз түсуі; жарғылық капиталға акционерлік кәсіпорындардың жарнасы ретінде түсуі; түгендеу кезінде анықталған есепте жоқ нысандарды кіріске енгізу; ұзақ мерзімді жалға беру шартымен негізгі құралдардың түсуі.

Негізгі құралдар түсуі комиссия жасайтын «Негізгі құралдарды қабылдап алу-беру кесімімен» (НҚ-1 нысаны) рәсімделеді. Онда қабылданатын нысанның егжей-тегжейлі сипаттамасы беріледі, оның бастапқы құны және нысанды беру туралы құжаттардың мәліметі бойынша амортизация сомасы көрсетіледі, сондай-ақ нысанның жағдайы туралы комиссияның қорытындысы келтіріледі.

Негізгі құралдарды жіктеу кезінде  олардың негізгі құралдардың  Мемлекеттік  жіктемесіне (ҚР МЖ 12-2005), сондай-ақ  осы есепке алу саласын реттейтін  өзге нормативтік құжаттарға  сәйкестігіне  баса көңіл бөлінеді. Негізгі құралдардың  өндіріс процесіне  қатысу сипатына байланысты  өндірістік және өндірістік емес  болып бөлінеді. Өндірістік  Компанияның  материалдық-техникалық базасының  негізін құрайды және  технологиялық  процестің жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. Өндірістік емес негізгі құралдарға  әлеуметтік мақсаттағы  объектілер жатады.

Негізгі құрал объектілері субъектінің бухгалтерлік балансынан мыналардың  нәтижесінде есептен шығарылады:

-           физикалық немесе сапалық тозу;

-           шаруашылық қызметінде пайдаланылмайтын объектілерді өткізуде;

-           басқа субъектілерге негізгі құралды жарғы капиталына салым түрінде

беру;

-           басқа заңды немесе жеке тұлғаларға  өтеусіз беру;

-           объектілерде ұзақ мерзімді жалға беру;

-           кему шығу, табиғи апат және басқа себептер.

Негізгі құралдар мен  аяқталмаған құрылыс объектілері  істен шыққанда немесе оны бұдан былай пайдалану ешқандай экономикалық  пайда әкелетіні күтілмейтін болса,  шоғырландырылған теңгерімнен  есептен шығарылуы тиіс.