Микроэкономикалық теорияның мақсаты мен міндеті

Көптеген мамандар пікірінше пайдалылықтың сызықты теорясы жеткілікті иіелі емес болып табалады, ықтимал жағдайдың көптүрінің барлығын бейнелемейді. Тәуекелді бағалаудың сызықты емес үлгілері пайда болды: ықтималдылықпен ішкі пайдалылықтың критерилері, салыстырмалы немесе келмейтін пайдалылықтың түсінікпен байланысты критерилері, математикалық күтудің сызықты комбинациясы және диперсия және т.б. Бірақ оларды байқап пайдаланған жөн, өйткені олар мүмкін бірінші стохастикалық доминиолау ережесін қанағаттындырмайды, мүмкін «байсалды» жағдайда ғана қолданылады, портфельдің барлығын ертеде тәуекелділіктің міндеттерінен алынғаннан тыс байланыстылықта, жұтаудың шағын ықтималдылығында әрбір жаңа тәуекел баға беруге болады.

Сызықты емес теорияның қарқынды дамуына қарамастан, сызықты үлгілеу экономикалық зерттуде көптеген аймақтарында тым тараған болып қалады. Бірақ ол тәуекелдің шынайы шарасын тым оған жақындықты береді, көптеген жағдайда бұл жақындық әсіресе нақты ақпараттар және статистикалық мәліметтер жеткіліксіздігінің түрінде жеткілікті. Сонымен қатар, әр уақытта сызықты функционалды сызықты емес функцианалдардың сызықты айналу бөлімі ретінде қарастыруға болады, пайда болушылықтың қызметінің «қарапайым» қасиетіне ұқсас қасиеті, пайдаланушылықтың жергілікті қызметін пайдалануға мүмкіндік береді.

7. Монополистің максималды пайда нүктесі

онополистің өнім көлемін белгілеу.  Монополистің өнім шығарушы ретінде бәсекелес фирма сияқты өндіріс мақсаты – пайданы ең жоғары деңгейге жеткізу болып табылады. Монополист жалғыз өндіруші болғандықтан, нарықтық жағдайды толығымен бақылап, өз шешімі бойынша тауардың нарықтық бағасын белгілей алады. Өнім бірлігінің бағасы монополиялық жағдайда өзгермелі шама болады және өндіріс көлемінің функциясын көрсетеді:  Р = Р (Q). Монополист өндірушінің пайдасы төмендегідей формуламен анықталады: π = ТR – ТС = Р (Q) * Q – ТС (Q).     (1)      немесе                 МR = МС. Бұдан монополистің пайдасы өндірістің шекті шығындары (МС) шекті түсімге (МR) тең болғанда ғана ең көп болатынын көреміз.  Бұдан, пайданы мейлінше көбейту шартын мына түрде көрсетуімізге болады:       (1/ ЕР + 1) = МС.  Монополист барынша көп пайдаға МС = МR болғанда жететін болғандықтан, өндіріс көлемі ұтымды болу үшін, ол кез келген өнім көлеміне сәйкес болатын шекті түсім оң сан болатын жағдайды көздейді, яғни , МR > 0 немесе Р ( 1 +  1/Ер) > 0. Егер өнімге деген сұраныс икемді болса, шекті табыс оң болады, яғни - ∞ < Е < -1. Монополистің ұтымды өндіріс көлеміне қатысты шешімін шама – баға мен өнім көлемі бар екенін ескеруіміз керек. Осы себептен пайданы барынша көбейту есебінің шешуі 2 кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде, шығарылатын өнімнің ұтымды көлемі (Qm), ал екінші кезеңде тауардың монополиялық нарық бағасы (Рm) анықталады. Берілген есептің графиктік шешімін көрсетеміз.                             пайдасын барынша көбейту. Пайданы барынша көбейту шартын  МR = МС болғанда шығарылатын ұтымды өнімнің санын анықтаймыз. 1-суретте ол Qm көлеміне сәйкес келеді. Екінші кезеңде монополиялық нарық бағасы анықталады. Ол үшін өндіріс көлемі мен (Qm) сұраныс қисығының АR қиылысу нүктесін тапса болғаны. 1-суретте нарықтың монополиялық бағасы Рm әрпімен көрсетілген. Бағаны Рm нүктесінен кез келген ауытқуы монополистің пайдасын көбейтеді. Монополиялық өндірушінің зиян шегуші және пайдасы нольге тең фирмалардың жағдайы бейнеленгенЭкономикалық пайда алу экономикалық зиян шегеді.                     Монополиялық биліктің көрсеткіштері.   Бәсекелестік нарықта жеке өндіруші тауардың нарықтық бағасына әсерін тигізе алмайды, баға шекті шығын деңгейінде белгіленеді.. Ал монополиялық биліктің күшін бағалау үшін, Абба Лернер көрсеткішін қолданады. Ол былай анықталады: L  = (Р – МС)/Р Берліген коэффициент нарықтағы тауардың бағасының шекті шығындарын ауытқу деңгейін анықтайды және оның мәні 0-ден 1-ге дейін өзгеріп отырады. Көрсеткіштің мәні неғұрлым жоғары болса, монополиялық билік солғұрлым күшті Монополиялық бағаны қалыптастыру ережелері. Нақты өмірде фирма басқарушылары өз фирмаларының орташа және шекті түсім қисықтары туралы шектеулі апараттар алып отырады. Соған қарамастан, олар МR = МС болғандағы өнім шығару көлемі мен бағаға қатысты анықтау барысында осы шартты пайдалануды практикада жеңілдету үшін, «Бас бармақ» ережесін қолданады. Бұл ереженің негізі: шекті шығындарға белгілі мөлшерде үстеме баға қосу арқылы тауардың бағасын анықтау болып табылады және төмендегідей тәсілмен есептеледі: Р = МС /(1+1/ЕР)    Ұзақ мерзімді кезеңдегі монополиялық тепе-теңдік. Ұзақ мерзімді кезеңде монополиялық тепе-теңдікті зерттеу, келесі сұрақтардың мазмұнын түсінумен тығыз байланысты. Тауардың бағасы монополистің ұзақ мерзімдегі орташа шығындарынан жоғары болған жағдайда ғана, өндіруші оң экономикалық пайда алады.  Жалпы жағдайда монополист өндірісте (MR) шекті түсім LRACmin-ға тең болған жағдайға сәйкес келетін өнім көлемін шығарады және бұл өнім шығару кезінде шекті шығындары шекті түсіміне болатындай етіеп орналыстырады:    LRACmin = LRMC = MR.      Бағалық дискриминация.  Егер монополиялық билігі бар фирма, тұтынушылардың сұраныс икемділігін ескере отырып, бір тауарды тұтынушылардың әр түрі категориясына әр түрлі бағамен сатса онда, ол бағалық дискриминация (құқын шектеу) саясатын жүргізеді деп атаймыз. Монополист жетілген бәсеке саясатын жүргізу нәтижесінде тұтынушы ұтымын түгелдей иемденіп алады. Бірде-бір тұтынушы ұтымын ала алмайды, себебі монополист сатып алушының әрқайсысына төлей алатын ең жоғары деңгейдегі бағаны белгілейді (6-сурет).