Экономикалық теория пәнінен өздік жұмыс тапсырмалары

4.  Жұмыспен  қамту  қызметін  дамытуға  жұмсалатын қаражаттар. Нарықтық  экономикаға өту еңбек нарығының  үұрылуымен жұмыссыздықты    реттеудің мемлекеттік саясаты жүргізумен байланысты. Олар жұмыссыздықтан пайда болатын салдарды жеңілдетуге бағытталған.

Жұмыс   күшінің   аумақты   түрде   босатылуына   алып   келетін факторлар:

1. Негізінен   шаруашылық  байланыстардың  үзілуімен  байланысты өндірістің төмендеуі;

2.  Қолдан    жасалған    кәсіпорынның    төлеуге    қабілетсіздік әрекеті;

3. Мемлекеттік   капитал  салымдарының   аяқ  астынан қысқартылуы    және  құқықты тұлғалардың көпшілігінде  инвестициялау үшін қаражаттардың  жоқтығы;

1.    Экологиялық  өндірістің жеке тоқтатылуы;

2.   Қарулы  күштер санының қысқартылуы;

3.   Қарулы  өндірістің конверсиясы;

4.   Меншік  түрлерінің өзгерісі;

5.   Миграциялық  процестердің күшейтілуі және  т.б. Мамандардың пікірі бойынша  жүмысын жоғалтқандардың бір  бөлігі пенсияға кетуі мүмкін, ал қалған бөлігінің кейбіреулері көлеңкелі экономикаға ағылады. Жеке азаматтар шетелдерде уақытша жүмыс іздеуге тырысады. Көбісі ауылшаруашылық салаға ауысады. Жұмыс күшін отын-энергетика кешенінде қоғамдық жұмыстарда пайдалану мүмкіндігі кеңейеді.  Сәйкес жағдайларды мемлекеттер құрған кезде (көп жағдайда кәсіпкерлік қызметпен айналысу үшін процентсіз несиенің берілуі және т.б жеңілдіктер) жұмыстан босатылған азаматтардың елеулі бөлігі жеке еңбекті іс-әрекетпен айналыса алады және де өз өзін жұмыспен қамтамасыз етеді.

Еңбек нарығына аяқ астынан күшейген халық миграциясы елеулі қысым көрсетті. Ол өз артынан  ТМД-да сонымен қатар Қазақстанда  саяси тұрақсыздықты алып келді. Жүріп жатқан процестердің алдын  алу үшін не жасау қажет? Бұған  біріншіден, экономиканың құрылымдық қайта салынуына нақты адрестік бағдарламалар құрастырылуы керек. Сөйте тұра мемлекеттер қалған кәсіпорындарда жұмыс істеп жүрген миллиондаған жұмысшылардың тағдырына көңіл аудару керек. Олардың қайта квалификациялануын қамтамасыз ету, қажет болса мекен жайын ауыстыруға, жұмысқа кіруге көмектесу.

Екіншіден, жұмыспен қамтудың мемлекеттік бағдарламасын  тез арада құрастырып қабылдау қажет. Соның ішінде үш бағытқа көңіл  аудару керек:

1. Қоғамдық  инфроқұрылымға бағытталған тікелей  инвестициялар. Мұнда жол, коммуникация, транспорт және т.б.   жүйелерді   құру   мәселесі   қозғалып   отыр.   Бұларсыз нарықтық қатынастарды дамыту мүмкін  емес,  яғни  жаңа жұмыс орындары құрылмайды;

2.    Жеке  инвестицияларды,  шағын бизнесті  дамытуды, халықтың өз өзін жұмыспен қамту ниетін ынталандыратын жағдайларды құру;

3.    Жұмыспен қамтуды қамтамасыз ететін тікелей және жанама шаралар және мамандардың қайта дайындалуы.

Үшіншіден, бірлескен  экономикалық аймақтың таратылуына  жол бермеу.

Қорыта келгенде еңбек нарығының артықшылығы тұлғалық және қоғамдық, жалпы халықтық мүдделердің келісімге келу процесін     жеделдетеді  және жеңілдетеді, жұмысшылар мен мамандардың құрылуы мен бөлінуіне икемділік беріледі. Еңбек нарығы оны дайындау мен пайдалану арасында жалғастырушы, байланыстырушы бөлім болып табылады. Еңбек нарығының арқасында адамдардың қабілетіне, ниетіне сәйкес мамандық таңдалады.

Осы барлық артықшылықтар  біздің уақытымызда да орын алады. Олар адамдарға мамандық таңдауға көмектеседі. Еңбек нарығы мемлекеттік секторда өндірістің үнемділігін қамтамасыз етеді.

Еңбек нарығының  кемшілігі Қазақстанның нарықтық экономикаға  өту нәтижесінде барлық кәспорындар  жеке меншікке өтуі болып табылады. Осыған байланысты еңбекпен алынған  ақшаны төлей алмау жағдайынан жұмыс  күшінің аяқ астынан қысқартылуы орындалады. Өндірістің төмендеуі осымен байланысты. Еңбек нарығының барлық артықшылықтары мен кемшіліктері біздің Қазақстанда еңбек нарығын қалай әрекет етеді екенін түсінуге мүмкіндік береді.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Я. Әубәкіров – Экономикалық теория негіздері. Оқулық. – Алматы, 2005 ж. 64-66 бет.
2. Ә.Қ. Шеденов, Е.Н. Сағындықов – Экономикалық теория. Оқулық. Ақтөбе, 2004 ж. 93-100 бет, 443-444 бет.
3. С. Мәуленова, Е.Қ. Құдайбергенов – Экономикалық теория. Оқулық. – Алматы, 2003 ж.
4. Я. Әубәкіров, К. Нәрібаев, М. Есқалиев, Е. Жатқанбаев, С. Досқалиев – Экономикалық теория негіздері. Оқулық. – Алматы, «Санат», 1998. – 479 бет.