Жарақаттану және қан кету кезінде көрсетілетін алғашқы медициналық жөрдем

Жарақаттану және қан кету кезінде көрсетілетін алғашқы медициналық жөрдем

   

Жарақаттану кезіндегі алғашкы  медициналык жөрдем (АМЖ) көрсетудің мақсаты — қан тоқтату (уакытша  болса да), жараны ластанудан жөне оған микробтардың түсуінен сақтау, зардап шегушінің ауруын бөсеңдету. Алдымен жарақаты бар дене бөлігі жалаңаштандырылады. Киім не аяккиімді ақырын шешеді, кейде оны тігісі бойынша сөгеді. Екінші жұпка түспес үшін жараны саусакпен немесе аспаппен қарауға тыйым салынады. Асептика ережелерін қатаң сактау керек.

    Қан кетуді тоқтату мен жараға микробтардың түсуін болдырмау үшін көбіне жараға стерильді (асептикалық) таңғыш кою арқылы жүзеге асады. Мұның алдына жара шетіне 2 рет йодтың спиртті ерітіндісін жағады, ал ол жок болса, шетін этиль спиртімен, аракпен немесе одеколонмен сүртеді. Жара бетіндегі киім жыртындыларын немесе басқа денелерді (бос жаткан) еппен жара бетіне тигізбей алады. Теренде жатқан баска денелерді алмау керек, өйткені ол қан кетуді күшейтіп, жұқпа түсіруі мүмкін. Жараны жууға тыйым салынады.

     Жараға таңғыш коюға жеке танғыш пакеттер (ЖТП) немесе алдын ала дайындалған стерильді таңғыштар қолайлы.

   ЖТП резина қысқа жөне кағаз қабьщқа оралған екі макта — дөке жастықша мен бинт түріндегі стерильді (кейде антисептикалық зат сіңірілген) таңғыш материалдан тұрады. Жастықшаның біреуі жалпы бинт бойында қозғалады (таңғышты бекітуге арналған), ал екіншісі бинттін бос ұшына бекітілген. Пакетті пайдалану үпгін өуелі резина қабықты, ал содан кейін қағаз қабьщты ашады. Оң қолмен ораманы, ал сол қолмен бинт ұшын ұстап, жастықшаларды жазады да, жараға кояды. Оқ тесіп өткен жаралар кезінде жастықшанын бірін жараның кірер тесігіне, ал екінпгісін шығар тесікке қояды. Жастыкшаларды бинттеп, бинт

ұштарын байлайды. ЖТП-ны колдану кезіндегі  негізгі ереже — таңғыштың жараға салынатын ішкі бетіне қол тигізбеу (сыртқы беті қызыл жіппен тігілген).

    Жараланғандарға жөрдем көрсету кезінде асептикалық таңғыштар да қолданылуы мүмкін, олар ендірісте төмендегідей түрде шығарылады:

    1) мақта-дөке жастықшалары (65 х 43 см) мен оған тігілген тұрақтандырғыш тоқыма баудан тұратын үлкен асептикалық таңғыштар;

    2) мақта-дөке жастықшаларынан (56 х 29 см) жөне дөке бинтінен (14x7 см) тұратын кіші асептикалық тащыштар.

    Қатты қан кету кезінде  оны уақытша токтату шара-ларын жасау керек. Жұмсак тіндердщ аукымды жаралануы, сондай-ақ сүйектер мен буындар зақымдануы кезінде аяқ-колды тасымалдау үпгін орнықтырып бекіту кажет. Қатты ауырсынуды азайту үшін, зардап шегушіге промедол (морфин) салады. Егер жараланушы бойынан жарақаттық шок немесе көп кан кету салдарынан жедел қан аздық белгілері сезілсе, қажетті шаралар жасалады. АМЖЖ-дан кейін жараланған адамға сіреспеге карсы алдын ала егу жұмысын жасау, антибиотиктер салу жөне өмірлік көрсеткіштері бойынша шұғыл көмек көрсетіледі.

Сүйектің сынуы.

Ашық және жабық сынықтар кезінде алғашқы меди-циналық жөрдем көрсетудің(АМЖК) жалпы ережелері

АМЖК кезінде сыныктардың  аскынып кетпеуіне(жаракатты шок, қансырау жөне т.б.) көп көңіл бөлінеді.Ең алдымен, шок немесе артериядан кан  кету кезінде(аз уақытка жгут салынады)жөрдем көрсетіледі.Үлкен түтіктісүйектердің(жамбас жөне т.б.) сынуы кезінде зардап шегушіге шоктың алдын алу жөне ауыру сезімін  азайтуүшін ауыруды басатын дөрілер (промедол,морфин жөне т.б.) енгізіледі.Морфинді қабырға,жамбас жөне т.б. сынуы кезінде  колдануға болады.

Зақымданған кол-аяқты иммобилизациялау керек (уакытша бекіткіш таңғыш немесе қол-аяқтың,дене бөліктерінің козғалысы  мен тыныштығын қамтамасызететін тасымалдағыш жақтаулар салынады). Олар:

ауыру сезімін (шоктың алдын алу) азайтуға ;

жаракаттық бүлінудің (жұмсак тіндер мен ішкіоргандар) пайда болуына жол бермеуге;

ашық сынық кезінде  жара жүщіасы пайда болуы мендамуының  қаупін азайтуға;

4) сынық сүйектерінің бітіп кетуі үшін қолайлыжағдайлар жасауға көмектеседі.

Егер ашық сынык болса, онда жақтауларды салмас бұрын жараны еңдеп,стерильді тащыш салу керек.Жараға жүкпа түспеу үшін,сүйек сынықтарын түзетуге болмайды.

Зақымданған ошақта стандартты жақтаулардан басқа жасаңды(колда бар) жақтаулар(ағаштан, шыбықтан,ағаш қабығынан,кабықшадан,сабан байламынан,картон қағаздан,қолшатырдан,күректен, сүңгі пышактан, мылтықтан жасалған) колдануы мүмкін.

АМЖК қолдануындағы түрлі  стандартты жақтаулардыпайдалану керек: металдан жасалған (мысалы,Крамер сатылы жақтаулары)ағаштан жасалған(Дитерихс типтіжақтаулар),кейде пластмастан жасалған (кол-аяқты ыстык суға түсіргеннен соң оларды реттейтін).

Жақтаулар— алдын ала мақта немесе баска матаменоралады;жақтаудың бір бөлігін киім үстінен (соғыс немесе кыс кезінде) салады,оның астында жараға салынатынстерильді таңғыштар қалады.

Дененің ашык жерлерін де мактамен орауға болады.Мақтамен оралған жақтау үстіңгі жағынан дәкелі бинтпенбекітіледі,оны кол-аяқ формасы мен көлемі бойынша бүгіл салу керек (ол үтттін өзіне немесе баска сау адамға салып көру қажет). Дайын жақтауды бекіту(бүгіліп, мақтаменоралған)дөкелі бинтті ал ол колда болмаған кезінде— үшкіл орамалды,орамалды, ішкі киім етегін,жіп-арқанды,бау-белдікті ңолданумен жүзеге асырылады.Бұл кезде кол-аяқфизиологиялык жағдайға келтіріледі.Аяқтың сынуыкезінде жаңтау (тасымалдағыш)аяктың түзетілгенжағдайында салынады.

Жактауды салудың негізгі  ережелері:сүйектің сынуы кезінде кем дегенде сынған жерге жақын жатңан екі буьшоралатындай етіл жақтауды салу керек(яғни сынақтан биік жөне төмен).

 

 

Мысалы:

балтыр сүйектерінің сыну кезінде — тізе жөне аяқ басы-балтыр буындарын орап алу ;

иык сүйегінің сынуы кезінде — иык, шынтак жөне көріжілік білезік буындарын орап алу ;

жамбас сүйегінің сынуы кезінде — жамбас, тізе жөнеаяқ басы, балтыр буындарын орап алу .

Қол немесе аяқ басы саусактарының ұштарын (егер олар закымданбаса)таңғыштан бос калдырады(кол-аяктың канайналымьш тексеру үшін);

Қолды иммобилизациялау үшін сым томір Ішмпгс* сатылы жактаулар(Крамер), фанер жөне картоп жнк таулар,үшкіл орамалмен байлау жөне т.б. колданмлнды;аяқ үшін — Дитерихс арнайы тасымалдағыш жақтаулпрып(ағаш)немесе бірнеше үлкен сатылы Крамер жактауықолданылады.

Бас сүйегі, бұғана,ңабырға, омыртқа,жамбас сүйектері,қол-аяқ сүйектерініц сынуы кезіндегі алғашқы медициналық жәрдем көрсету тәсілдері

(иммобилизацияның табельді және қолда бар құралдарын пайдаланумен)

 

Бас сүйегі сынғанда:зардап шегушіні зембілге жатқызып,тезірек емдеу мекемесіне жеткізуді камтамасызету керек. Жүрек қызметі бұзылған кезде камфора немесе кофеин, ал тыныс алу өлсізденгенде—лобелин жөне жасанды тыныс алдыру қолданылады.Ми шайкалғандаморфин енгізуге болмайды(өйткені, тьшыс алуды жауыпкалуы мүмкін). Тасымалдау кезінде зардап шегушініңжағдайын(тамыр соғуы ,тыныс алуы)бакылап отьфу кажет, басын бір кырьша бұрьш жатқызып(құсыққа түншығыпкалмауы үшін) жөне оны мақта-дөкеден жасалған дөңгелекүстіне жаткызады(көрпе, киім,макта, сабан салынған қапқанемесе үрмелі резеңке дөңгелекке).

Бұғана сьшғанда: сынған жерді басып көргенде, ондағымайысулардьщ болуы байкалады.Жөрдем көрсету кезінде колтык астына мақта немесе дөкеден жасалған тығыз калткы койыльш,сосын зардап шегушінің қолын шынтақ буынынанбүгеді,иық сүйегін денеге қатты қысып тұрып,оған қолдымьщтап бинтпен орайды немесе үшкіл орамалмен бекітеді.

Қабырға сынганда: тура(жоғарыдан күлаганда,соккы тигенде)және тура емес(кеуде клеткасы қысылғанда)жаракаттар нөтижесінде пайда болады.Бір уакыттақабырғадағы өкпе қабы,қабырғааралык тамырлар менжүйкелер,кейде өкпе,бауыр, көк бауыр да закымдануымүмкін.Қабырғаның өткір сынықтары өкпеге закым келтіріп,пневмоторакс пен ішке қан кету дамуына ыктал етуі мүмкін.

Иммобилизация— барынша  дем шығару кезінде кеуде клеткасына нығыздалған айналма таңғыш салу. Ауру сезімі

мен жөтелді азайту үшін промедол жөне кодеин қолданы-лады.Көптеген сыныктар,ішкі органдардьщ закымдануы,пневмоторакс жөне жаракаттьщ тұншығу кездерінде жарты-лай отырған жағдайға тасымалданып,емдеу  мекемесінежіберіледі,зардап шегушінің  жағдайы бақыланады.

 

Омыртқа сынғанда: бұл аса ауыр закымдану;жамбас суйектері қызметінің бұзылуына,қол-аяқтьщ сал болып қалуына өкеп соқтыратьш жұлынның жаншылуымен коса беріледі.Сынықтар ашық,жабык, асқынған,аскынбаған,жаншылған болуы мүмкін.

Алғанщы медициналык жөрдем көрсету кезінде жұлынның жаншылып калуын(закымдануын)тудырмас үпгін,омыртқа  бүгілуін боддырмау қажет. Арнайы уақытша  белгілеулер— зардап шегушіні етпетінен  абайлап зембілгесалады,иық асты мен бас жағына жастьщ немесе қалтқы кояды.Жұмсақ зембілге аркасымен жатқызғанда,оған ағаш жайма тақта, фанер,кең тактайша немесе бірнеше ұзын фанер жактаулар  салынады (аурудың аркасына жөнебүйіріне тәрт фанер жақтауларды бинтпен  орап байлап қоюғаболады).

Мойын омыртқалар сьгаған кезде—зардап шегушінізембілге аркасымен жатқызады, ал мойьш астына(кейде иьщ астына)жастык немесе бүктелген киім,мүмкіндік болса, мойьш астына макта жағальщ сальшады(мақтаньщ қалынқабатымен орап, дәкелі бинтпен таңу).Жаракаттьщ шок күбылыстары кезінде шокка карсы шаралар жүргізу жөнетездетіп емдеу мекемесіне жеткізу.

Жамбас сүйегі сынғанда:зардап шегушіні керпеменжабылған жайма тақтаға жаткызады(тактай немесе фанер) жедел түрде емдеу мекемесіне жеткізеді.Сынықтар жай(жамбас сүйегі тұтастығының бұзылмауы) жөне күрделі (жамбас сүйегі тұтастығыньщ бүзылуы) больш табылады; сондай-ақ ұршыктық ойықтың сынуы — сан сүйегініңшығуымен жөне сан сүйегінін шьщпауымен де ажыра-тылады.Соңғылары жамбас сүйегінің асиметрияғаүшырауына немесе кисаюымен,ауырсынғыштық және ауыруымен ерекшеленеді.Сан сүйегінің шығуы — табиғиемес,жамбастың жағдайы серіппелі түрде бекітілген,оның басы өзгертілген жағдайда болады.Ауыр сыныктар кезінде қан кету 1,5 — 3 л дейін жетеді.Алғашкы медициналық жөрдем зардап шегушіні ғгі:и'астына кішігірім калткы салып,арқасымен жатқыаып, жалпақ тақтайлы зембілде шығарумен жүргізіледі.

 

Қол сынғанда: жақтау салу кезівде келесі ережелерді сақтау керек:

зақымданған колды созуға болмайды;

ашык жара мен катты қан кету кезінде, алдымен,таңғыш пен жгут салынады, сосын қолдың екі жағынанжақтау қойылады;

екі жақтау да сынык орнынан төмен жөне жоғарыорналасқан буындарды камтуы керек;

—жактауды салар алдында жұмсак мата немесе мактаменорау қажет.Тасымалдағыш жактауды салу кезіңде колды белгілі біржағдайға қояды:

кол иык буьшында біраз алға беріліл, тік бұрыштапшынтакта бүгіледі;

көп жағдайда алақан ішке карай қысылады;

кол қоспасы біраз сыртқа қарай бүгіліл, саусақтаржартылай бүгіледі, ол үтігін аурудьщ алаканына бинт немеседөкеге оралған тығыз мақта түйіншегі салынады. Зардап 
шегуші оны саусақтарымен қысып алады.

Стандартты сым темірлі  жақтауларды(Крамер) пайдаланған дұрыс, ал олар колда болмаған жағдайда —фанер,картон немесе басқа жактаулар колданылады,ен болмағанда— зақымданған қолды үшкіл орамалмен асып қою керек (қол коспасы мен білек сынуы кезівде) немесе оны денеге бинтпен орап тастайды (иық сынған кезде).

Иык сынған кезде жақтауды бүгілген колдың сыртжағьша салады: саусақ түбінен бастап,козғалмайтын қодцың иық буынына дейін.Жақтаудың үзындығы келмегенжағдайда оньщ үштарына фанер тақтайшаны бинтпен орауаркылы ұзартуға болады.

Білек сүйектер сьшған кезде  жақтаушаны тікелей білеккесалады,ал бинтпен оралған білекті үшкіл орамалмен асып кояды.

Қол қоспасы мен саусак сүйектерінің сынуы кезіндежактаушаны  алаканының бетіне салып,мыктап бинтпенорайды,ал қолды үшкіл орамалмен асып қояды.

Сүйек тұтастығының бұзылуы  — сыну деп аталады.Бұл механикалык  күш өсерінен болып, жұмсақ тіндердіңзақымдануымен сипатталады.Сьшыктьщ жабьщ және атттықтүрлері  бар. Ашық сыныктарда сынған жерде жара болады.Бұл өте қауіпті,өйткені  жараға инфекция түсу қатері жоғары.Егер сынык екі жарықшакты болса, онда ол:

Жабық (бейбіт уақытта —  терінің закымдануынсыз);

толық (сүйектің бүкіл түтастығының бөлігі бүзылуы),толық емес (сүйек  шыбығының белгілі бір бөлігі бұзылуы) 
болып бөлінеді.

Закымданған сүйектің өзінде едөуір езгерістер болуымен бірге,оның айналасындағы жүмсақ тіндер де (тері, бұлшыкет,буын жүйке)өзгеріске ұшырауы  мүмкін.

Сынық белгілері:

—сынған жердіңкатты ауруы(шұғыл, сол жердіңауруы);

— аяқ-кол функцияларыньщ бүзылуы — толық сынукезінде  анық, ал толық емес сыну кезінде  жөне шаншылғаннемесе аяқ-қол сүйегініңбірі сынуы кезінде онша білінбейді;

—аяк-кол сүйектерінщ  кыскаруы (тексеру немесе өлшеукезінде);

аяқ-қол сүйектері формасының езгеруі (деформация-майысу);

зақымданған жердегі қалыпсыз козғалыстың болуы(силалап көру кезінде);

кейде сықырлау немесе сүйек  сықырлауы (сынықтардың қажалуы  — қолмен сезуге немесе естуге болады);

кейде дене қызуыньщ көтерілуі (алғапгқы күндері —38°С-қа дейін);

бас сүйегі, қабырға, омыртқа мен жамбас сүйектерісынған кезде бас пен омыртқа кемігі, өкпе, қуық, тік ішекжөне басқаларының закымдану белгілері айқындалады.

 

 

 

Сынық түрлері мен олардың асқынулары

Толық сынық түрлері:

келденең сыну сызығы —  сүйек ұзындығына келденеңкеледі (түтікті сүйектерде, қысқа сүйектерде — біяек, балтыр,табан сүйектері, тізе тобығы, өкше сүйегі және т.б.);

қиғаш сыну сызығы — сүйек  ұзьшдығына көлденең(аяк-колдың ұзын сүйектерінде жиі кездеседі);

бойлық сыну сызығы — сүйек  ұзындығьша параллель(көбіне саусақ сүйектерінде немесе аяк-қол ұзын сүйектерінің буын ұштарында);бұранда төрізді сыну сызығы — бұранда төрізді сызық түрінде (үзын сүйектердің бұралған кезінде — көбінесе аяқ,иық сүйектерінде);

аралас сыну (сызықтарының бірнешеуі Т—төрізді,Ш—төрізді, сына төрізді жөне т. б.) сызығы. Көбінесе ішкі 
жөне буын айналасы сүйектерінің сынуы;