Жаңа Жамбыл Фосфор зауыты

Электрлі сүзгілерді азотпен  қыздырғанда азоттың құрамындағы  оттегі мен көмірқышқыл газдың шамасы автоматты қадағаланады.Электрлі пештердің  және электрлі сүзгілердің, арту және беру жүйелерінің жұмыс кезінде  пеш газының ауамен немесе майман түйісуі мүмкін түйіндеріне, ұйымның  технологиялық регламентінің талаптарына  сәйкес, тұрақты түрде инертті  газ беріліп тұрады. «Электрлі  сүзгі-конденсатор» жүйелеріндегі  әрбір тазалау және басқа да жұмыстардан  кейін электрлі сүзгіні инертті  газдың көмегімен тұмшалануға тексеріп, оның нәтижесі акт арқылы бекітіледі.

 

2.3 Сары фосфордың  тауарлық-шикізат қоймасы

 

Өнімдік-шикізаттық қоймаларда сары фосфор резервуар-ыдыстарда және бөшке-ыдыстарда, сақтау тәсіліне қарай, мына төмендегі кестеде көрсетілген  шамадан аспайтын мөлшерде сақталады:

Сақтау орны	Сары фосфордың мөлшері, тонна
Резервуар-ыдыс: жерасты жартылай жерүсті немесе жерүсті	10 000 5 000
Бөшкелер, жерүсті	500

     

Жерасты резервуар-ыдыстардағы  және сақтау қоймаларындағы фосфордың  ең жоғарғы деңгейін, айналадағы аумақтың жоспардағы белгі-деңгейінен ең кемі 0,2 м төмен болатынындай қамтамасыз етіледі.Жартылай жер үсті резервуар-ыдыстары мен сақтау қоймалары сақталатын фосфордың 50 % мөлшерін қабылдауын және оны ең кемі 0,2 м су қабатымен жабу мүмкіндігі болатындай тереңдікке орнатылады.Жер үсті резервуар-ыдыстарын, сыйымдылығы ең үлкен резервуар-ыдыстың сыйымдығын және биіктігі ең кемі 0,2 м болатын су қабатының сыйымдығын қамтамасыз ете алатындай, түпыдысқа орналастырады. Егер бір түпыдысқа орналастырылған резервуар-ыдыстардың жалпы сыйымдылығы 1000 тонна фосфордан астам болса, онда түпыдыс бөлек-бөлек бөліктерге бөлінеді. Әр бөліктің сыйымдылығы, түпыдыстағы ең үлкен резервуар-ыдыстың сыйымдылығынан кем болмайды.Резервуар-ыдыстар түпыдыста темірбетонды іргетастың үстіне орналастырылады, іргетастың биіктігі мен құрылымы, резервуар-ыдыстың түбін қарап және оны жөндеуді қамтамасыз етеді. Қойманың түпыдыстары күшейтілген «гидробекітуде» қондырылады. Фосфор сақталатын резервуар-ыдыстардың ең көбі екі қатар орналастырылады. Резервуар-ыдыстардың бір-бірінен ара қашықтығы, ең үлкен резервуар-ыдыстың диаметрінің 0,5 шамасындай болуы керек. Шеткі резервуар-ыдыстардың қойманың қабырғасына немесе түпыдыстың (немесе оның бөліктерінің) қабырғаларына дейінгі ара қашықтығы ең кемі 1,5 м болады.Қойманың түпыдыстарының (бөліктерінің) түбін фосфор мен судың мүмкін болатын төгілуін жинайтын шұңқырға қарай еңкіш етіп орындайды. Құрамында фосфор бар ағын сулар залалсыздандыруға қысымдағы құбырлар арқылы жіберіледі.Фосфор салынған бөшке-ыдыстар сақталатын қойманың ғимараты отқа төзімді қабырғалар арқылы бөліктерге бөлінеді. Сары фосфор өндіретін кәсіпорындардың қоймаларындағы әр бөліктің сыйымдылығы 100 тоннадан, сары фосфорды тұтынатын кәсіпорындардың қоймаларындағы әр бөліктің сыйымдылығы 50 тоннадан аспайтындай болады.Фосфоры бар бөшке-ыдыстарды тығынын жоғары қаратып, бір деңгей етіп қояды. Әр деңгейдің ұзындығында ең көбі-15, ал енінде ең көбі-2 бөшке-ыдыс болады. Сары фосфор салынған бөшке-ыдыстар сақталатын қоймадағы негізгі жолдарды (бөшке-ыдыстарды тасымалдау үшін) ені ең кемі 1,8 м етіп, ал қосалқы жолдарды (бөшке-ыдыстардың арасынан өтетін) ені ең кемі 1 м етіп қалдыру керек. Сары фосфорды арнайы теміржол цистерналарында қатқан күйі, немесе бөшке-ыдыстарда су қабатының немесе тоңбайтын ерітінді астында тасымалдайды. Сары фосфорды арнайы теміржол цистерналарына және бөшке-ыдыстарға құю-төгу жұмыстары ұйымның техникалық басшысы бекіткен нұсқаулыққа сәйкес жүргізіледі.Фосфор құюға тек қана ақауы жоқ және дайындалған теміржол цистерналарын ғана қояды. Цистерналарға фосфор құю алдында, оларға фосфорды өзінен-өзі тұтанудан сақтайтын, бетіндегі су немесе қатпайтын ерітіндінің қабатының биіктігі ең кемі 300 мм және цистернаға фосфор толтырғаннан кейінгі оның бос кеңістігі, цистернаның көлемінің 10 % кем болмайтындай есеппен, су немесе температурасы 50ºС-дан кем болмайтын тоңбайтын ерітінді құяды.Резервуар-ыдыстардан теміржол цистерналарына фосфор ыстық сумен, инертті газбен сығылып құйылады немесе сифон арқылы сорғымен сорылып құйылады.Фосфор құйылып жатқан немесе толтырылған цистернаның ақауы білінсе, онда фосфорды қоймаға қайтарады немесе авариялық ыдысқа құяды, ал цистернаны жуып және тазалап, одан кейін жөндеуге жібереді. Бұндай цистерналардан фосфорды құйып алу технологиялық регламентке сәйкес жүргізіледі.Сары фосфорды су немесе температурасы  50ºС-дан кем болмайтын тоңбайтын ерітінді толтырылған бөшке-ыдыстарға құяды. Бөшке-ыдыстардағы фосфордың бетіндегі су мен тоңбайтын ерітіндінің қабаты ең кемі 50 мм, ал бос кеңістік бөшке-ыдыстың толық көлемінің 5 % кем болмауын қамтамасыз етеді. Бөшке-ыдыстарға фосфор толтырып болғаннан кейінгі барлық қаттау жұмыстары, тек қана, фосфор қатайғаннан кейін жүргізіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3    Фосфор зауытының  Эмиссиялар мониторингі

  

Эмиссиялар мониторинг – бұл қоршаған орта сапасын басқару кірмейтін табиғи орта жай – күйін болжау, бақылау және бағалау жүйесі. Қоршаған табиғи орта сапасын басқаруды дұрыс ұйымдастыру үшін мониторинг жүйесін ұйымдастыру тікелей қажетті шарт болып табылады.

Мониторинг сөзі- латынның «monitor»  қадағалау деген сөзңнен шыққан.   Мониторингтің қадағалаудан айырмашылығы барлық уақытта емес, уақытымен жүргізіледі. Мониторинг термині БҰҰ- ның қоршаған орта туралы Стокгольм конференциясы өтерден бұрын пайда болды. Осындай жүйке бойынша алғашқы ұсыныс 1971ж СКОПЕ (қоршаған орта мәселелері бойынша ғылыми комитет) арнайы комиссиясының эксперттерімен жасалған болатын. Мониторинг термині қадағалау терминіне қосымша ретінде пайда болған секілді, мазмұнына тек бақылау мен ақпарат алу ғана емес, сондай – ақ белсенді іс-әрекет және басқару элементтері қосылды.

«Казфосфат» ЖШС ЖФ (НДФЗ) келесі өндірістік қалдықтар түзіледі(15-сурет).

а) түйіршіктелген шлак –  кен термиялық пештерде айдау  тәсілі арқылы фосфориттік шихтадан сары фосфорды өндіру кезінде түзіледі, тұтынушыға жіберіледі, цемент өндірісінде  қолданылады. Түйіршіктелген шлак цемент өндіру кезінде шихта компоненті ретінде қолданылады және СТРК 935-92 «Шлактар электротермофосфорлы түйіршіктелеген, цемент өндіруге арналған" техникалық шарттарына сәйкес келеді;

б) котрель шаңы – фосфор өндірісі кезінде түзіледі, жүзеге асырылмайды, қолданылмайды, коттрель сүтін жинақтаушыларда сақтау арқылы утилизацияланады;

в) әктас-сода шламы –  ағын суларды содалық қоспамен нейтралдау кезінде түзіледі, жүзеге асырылмайды, қолданылмайды, қатты және пастатектес  қалдықтар жинағыштарында сақтау арқылы утилизацияланады. Құрамында фосфоры  бар ағындарды нейтрализациялау, содалық ерітіндімен, әктас сүтін  қоспай жүргізілетінін және шлам түзілу нормасы – 0,0052 т/тн екенін есепке алсақ, әктас-сода шламы түзілуі 2000 тн-ға төмендеді;

г) қатты тұрмыстық қалдықтар  – асханадан қалатын, көше тазартудан, өндіріс алаңын сыпырудан қалатын  қалдықтар, дүкендегі қаптамалардан  қалатын қоқыс, қоймаларды тазарту  кезіндегі қоқыс, мед.пункттің тұрмыстық  қоқысы, сонымен қатар келісім  бойынша «Кнауф Гипс» ұйымынан қабылданатын қатты-тұрмыстық қоқыс, жүзеге асырылмайды, қолданылмайды;

д) өндірістік қоқыс –  бұл өндіріс цехтары мен кәсіпорын  аумағында жүргізілетін жөндеу немесе құрылыс жұмыстарының қалдықтары, «Химпром»  тазаланбаған фосфориттік ұсақ түйірлерді өңдегенде түзілетін қалдықтар, жүзеге асырылмайды, қолданылмайды;

е) металлолом – технологиялық  құралдардың ескіруі мен жөндеу кезінде түзіледі, ішінара қолданылған  металл ретінде пайдаланылады, уақытша  сақтайтын өнім болып табылады, тұтынушыға қайта өңдеуге жіберіледі;

ж) суда ерімейтін мыщьяк сульфидтері мен қорғасын – ас фосфор қышқылын өндіру кезінде түзіледі, жүзеге асырылмайды, қолданылмайды, ПФК  қоймасында сақталу арқылы жүзеге асырылады;

з) феррофосфор - – кен  термиялық пештерде айдау тәсілі арқылы фосфориттік шихтадан сары фосфорды өндіру кезінде түзіледі, метал өндірісінде  легирлейтін қоспа ретінде қолданылады, ТУ 659  РК  05789469-05-95, тұтынушыға жеткізіледі;

и) тұз шламдары – қазандықтан  қалған регенрациондық тұз ерітіндісінің  ерімейтін қалдықтары, жүзеге асырылмайды, қолданылмайды;

к) әктастың әрекеттесуге түспеген дәндері – әктасты құрылыс  жұмыстары үшін сөндіру кезінде  түзіледі, жүзеге асырылмайды, қолданылмайды.

 д) қазандық шаңы  –  фосфор өндірісі кезінде  пайда болатын шаң түрлері.  Бұл шаң ешқандай өндірісте  қолданылмайды.

 

          

15 сурет – қазандықтардан шығып жатқан газдар

 

4. Фосфор зауыты  қалдықтарының  қоршаған ортаға әсер ету мониторингісі

4. 1 Фосфор зауытының атмосфералық  ауаға келтіретін залалын экологиялық бақылау

Зауыт 70-жылдары жобаланған және ол кезде мұндай өндіріс аналогтары болмаған. Тазарту құрылғылары сол  кезде бар болған, кесек шикізатпен жұмыс істейтін фосфор кәсіпорындары  негізінде салынған. Құралған ПГУУ-ға арналған кокс және фосфорит ұсақ түйірлерімен жұмыс ПГУУ-ға кірісте дисперстік құрамы бойынша шаң концентрациясы паспорттық мәліметтерден 5-10 есе көп болады.

Атмосфералық ауаның өндірістік экологиялық бақылауы аналитикалық бақылаудың график-жоспарымен сәйкес жүргізіледі. Ол график-жоспарға кен  орнында эмиссияларды бақылау, эмиссиялар саны мен сапасын бақылау, сонымен  қатар период, ұзақтық, жиілік және құрылғылық бақылауға тиесілі ластағыш заттар тізімі кіреді (қосымша ластау көздерінде ПДВ нормативтерін қадағалауды  аналитикалық бақылау графигі беріледі).

      Шикізатты, фосфор өндіру агломератын, термиялық фосфор қышқылын, натрий үш полифосфатын дайындау кезінде шығатын газдармен бірге ауаға органикалық емес шаң (кремний қос оксидінің үлесі 20%-дан кем), фосфор және күкірт ангидридтері, фосфин, фторлы сутегі, азот оксиді сияқты улы заттар шығарылады. Ластайтын заттарды ауадан бөліп алу үшін шығатын газдарды құрғақ және дымқыл тазарту жүргізіледі:

          Шикізатты дайындау цехында шығарылатын газдарды органикалық емес шаңнан тазарту механикалық шаңұстаушы циклондарда ЦН-15, СКЦН-34, өндірістік фильтрелде ФРКИ-360, СМЦ-166А,  РФГ-УМС жүзеге асырылады;

Агломератты өндіру цехында шаңнан құрғақ тазарту (УГ-115,УГ-230 электрофильтрлерімен) және дымқыл, КЦМП типті коагуляциялық центрге тартқыш дымқыл шаң ұстағыштарымен тазарту пайдаланылады, агломашиналардан шығатын газдарды тазарту екі сатымен жүргізіледі – ЦН 15 топтық циклондарымен және скрубберлерде;

     Сары фосфор дайындау цехында күлден шығатын газдар тұрақтандыратын қабаты бар көпіршікті аппараттарда (ТҚКА) жүзеге асырылады, ал жүктеу бункерлері панасынан шығатын газдар - ФРКИ-360 фильтрлерінде;

Натрий үш полифосфатын және термиялық фосфор қышқылын дайындау цехында тазарту циклофильтрлермен, реттегіш қондырмасы бар инерциялы-турбулентті шаңұстағыштарымен (ҚИТШ), эл. Фильтрлермен ГПФ, абсорбтермен жүзеге асырылады.

Шығатын газдарды тазарту  қондырғылары техникалық жарамды күйде, оларды қолдану техникалық регламент  нормалары және «ПГУУ пайдалану  ережелеріне» сәйкес жүзеге асырылады. Барлық шығатын газды тазалау  қондырғыларының ҚОҚЖОАБ-пен келісілген паспорттары бар.

Қоршаған ортаны қорғау бойынша Жамбыл облысы аумақтық басқармасымен  бірге атмосфераға  лас заттарды шығаруды азайту мен ПГУУ-ді жобалық  көрсеткіштерге жеткізу бағдарламасы жасалды және келісілді. Аталмыш  бағдарлама бойынша құралдар герметизациясы бойынша, газ трактары бойынша басқару  пульттеріне түсетін күшқысымқысым  өлшегіштерді шығару мен шикізатты  қайта жүктеу пункттеріндегі шаңды  басу құралдарын енгізу бойынша іс-шаралар  қарастырылған.

Өндіріс қалдықтар полигоны санитарлы-қорғалатын аймақ СНмЕ 2.01.28-85 және СН 369-74,ОНД-86 сәйкес. Паста тектес және қатты қалдықтар жинақтаушы үшін СҚА көлемі – 1км, ал кәсіпорын әсері аумағында орналасқан күлжинақтаушылары мен күл төгетін орын үшін – 3 км.

Суармалы жер өңдеу  алаңы (СЖА) және санитарлы-қорғалатын аумақта топырақ жағдайын бақылауды  «Казфосфат» ЖШС ЖФ ведомстволық зертханасы – «Ауа қызметі» жүзеге асырады. Бақылауды ҚОҚЖОАБ-пен келісілген аналитикалық бақылау графигіне сәйкес жүзеге асыру жоспарланған, СЖА аумағында құрамында фосфаттар мен фтор болуын тексеретін топырақ анализін жылына 2 рет вегетациялық периодында жүргізу жоспарланған, СҚА топырағын фосфаттар мен фтор мөлшерін тексеретін анализді квартал сайын жүргізу жоспарланған.

Атмосфералық ауаның өндірістік экологиялық жағдайы – аналитикалық бақылау жоспарымен жүргізіледі.

Шикі затты өңдеу кезінде  көптеген  зиянды шығарынды заттар газ түрінде атмосфераға бөлінеді. Фосфордың туындыларын өңдеуде  бөлінетін шығарынды газдардың  қауіптілігін азайтып, оның алдын алу  үшін 2 түрлі тазалау әдістері жүреді.  Олар құрғақ және ылғалды тазалау  әдістері. Өндірісте шикізатты өндіру кезінде бөлінген шығарынды газдар мен атмосфераға бөлінетін шаңдардың  көлемін азайту үшін шаң аулағыш  ЦН-15, СКЦН-34 қондырғылар орналасқан. Өндірістердің муржаларына ФРКИ-360, СМЦ-166А,  РФГ-УМС типті сүзгіштер  орнатылған  (16-сурет).

Агломерат өндірісі кезінде  атмосфераға шығатын шаңдарды тазалау  үшін құрғақ тазалау әдісі  үшін электрофильтрами УГ-115,УГ-230, ылғал  тазалау үшін коагуляция  шаң  аулағыш КЦМП қондырғылары қолданылады.

Өндірісте сары фосфор алу барысында  шаңнан қорғау үшін көбікті аппарат (ПАСС), және бункерге қондырылған сүзгі ФРКИ-360 қолданылады.

 

4.2  Фосфор  зауыты қалдықтарының су ресурстарына  әсер етуі. Су сапасының мониторингісі

             

             Су ресурстарының сапалық жәй - күйінің мониторингі жер үсті және жер асты сулары сапасының жай - күйіне бақылау жасау.

Жер асты суларының  ластануының басты белгілері: минералданудың ұлғаюы, кермектенуінің көбеюі, сульфат  пен хлоридтер ШРК ның мөлшерінен асып кетуі. Негізгі ластаушы заттарға азот құралымдары, ауыр металдар, фенол, органикалық құрылымдар жатады.

Жер асты суларының  қауіпті класына 127 участок, орташа қауіпті класына 63, жоғары қауіпті  класына – 48, ал аса қауіпті класына 3 участок жатады.

Табиғи сулардың құрамына тұщы  және теңіз сулары кіреді. Ауыз сулар алдын ала тазартылған  және залалсызданған  табиғи сулардың туындысы болып табылады.

Су мониторингі  жүйесінің шегінде жер үсті су көздерінің сапасын бақылаудың төмендегі  түрлерін келтіруге болады:

• Жер үсті суларының ластану деңгейін физикалық, химиялық гидрологиялық және гидробиологиялық көрсеткіштері бойынша бақылау;
• Арнайы міндеттерді шешу үшін арналған бақылау;

Осы бақылаулардың  әрқайсысы келесі қызметтердің нәтижесінде  жүзеге асады:

Су нысандарында немесе олардың бөліктерінде алдын  ала бақылау және зерттеу жүргізу;

• Алдын ала таңдалып алынған пункттердегі су обьектілеріне жүйелі түрде бақылау жүргізу, яғни: су сапасы туралы мәліметтерді жекелеген бөліктерден жүйелі алу және белгілі бір мезгіл немесе кеңістікте алынған мәлімет; шаруашылық ұйымдарды, сонымен қатар, қызығушылығы  бар мекемелерді жүйелі ақпараттармен және су көздеріндегі немесе суаттардағы су сапасы, гидрохимиялық режимнің өзгеріс болжамымен таныстырып, су ластануының тез өзгерісі туралы төтенше ақпараттармен қамтамасыз ету.
• Өзін өзі тазарту процесінің негізгі заңдылықтарын бекіту;
• Су түбінде жиналған ластаушы заттардың су сапасына тигізетін әсерін анықтау;

Суаттардағы химиялық заттардың  балансын құрастыру

 

 

        

                         16 сурет – ұңғымалар мен құбырлар