Табиғатты пайдалануды басқару

Табиғатты пайдалануды  болжау және басқару қоршаған ортаны қорғау [7 бет]  
Табиғатты пайдалану мен қоршаған табиғи ортаны қорғауды мемлекеттік басқару қоғамдық әлеуметтік басқарудың бір саласы болып табылады. Басқарудың мақсаты - экологиялық бағдарламалардың, жоспарлардың және шаралардың орындалуын қамтамасыз ету, қоршаған табиғи ортаны қорғау, табиғи қорларды тиімді пайдалануды және салалардағы заң ережелерінің бұзылмауын қамтамасыз ету, адам өмірі мен денсаулығына табиғи ортаның қолайлы болуына жағдай жасау. 
Табиғи ресурстарды пайдалану және қоршаған табиғи ортаны басқаратын органдардың қатарына Қазақстан Республикасы Министірлер Кабинеті, Ораталық атқарушы органдар және жергілікті өкілді органдар жатады. Қазақстан Республикасының Үкіметі қоршаған ортаны қорғау саласындағы атқаратын қызметіне жататындар: 
• мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын, оны жүзеге асыру жөніндегі стратегиялық және тактикалық шараларды әзірлейді; 
• табиғат пайдаланудың әр түрлі бағыттары бойынша ұлттық (мемлекеттік) экологиялық бағдарламалар әзірлейді, оларды Қазақстан Республикасы Президентінің бекітуіне ұсынады; 
• қоршаған ортаның сапасының нормативтері мен шаруашылық және өзге де қызметтерге қойылатын экологиялық талаптарды әзірлеу мен бекіту тәртібін белгілейді; 
• міндетті экологиялық сақтандыруды жүргізу тәртібі мен ережесін белгілейді; 
• табиғат пайдаланушыларға рұқсат алу қажет болатын табиғат пайдалану түрлерінің тізбесін және осы рұқсатты беру тәртібін белгілейді; 
• қоршаған орта мен табиғи ресурстардың мемлекеттік мотарингінің құрылымын, мазмұнын және оны жүргізу тәртібін белгілейді; 
• қоршаған ортаны қорғау, табиғат пайдалануды басқару және бұл салада мемлекеттік бақылау жасау міндеттерін жүзеге асыратын арнаулы уәкілетті органдардың тізбесін айқындайды; 
• халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады т.б. 
Қазақстан Республикасы экология және табиғи ресурстарды министірлігінің, сондай-ақ оны жергілікті органдардың (облыстық, қалалық және аудандар) атқаратын қызметтеріне мына төмендегілер жатады: 
• қоршаған табиғи ортаны қорғау мен табиғитты пайдалануды басқарудың экономикалық тетігін іске асыру; 
• қоршаған табиғи ортаны қорғау саласында біртұтас мемлекеттік ғылыми-техникалық саясат жүргізу; 
• мемлекеттік экономикалық сараптаманы ұйымдастыру және жүргізу; 
қоршаған табиғи ортаны пайдалану мен қорғауға және табиғи ...  

3.3.  Табиғи ресурстады пайдалану құқығының түсінігі және принциптері 

 

 

       Табиғатты пайдалану ұғымын экологияны пайдалану ұғымынан айыра білу керек. Егер табиғат пайдалану адамның әр алуан өмірлік қажеттерін қанағаттандыру үшін табиғи ресурстардың тәртібі ретінде ұғынылатын болса, онда экологияны пайдалану да ең алдымен қоршаған ортаны және тұтастай алғанда экологиялық жүйені барынша сақтау мүддесі үстем болады.

Табиғи ресурстарды пайдалану  – қоғам мен табиғат арасындағы негізгі қатынастар. Онда қоғам мүшелері – адамдар өздерінің экологиялық, экономикалық мәдени-сауықтыру, этикалық  қажеттіліктерін өтеу үшін табиғат объектілерін белгіленген тәртіп бойынша пайдаланады.  
         Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінде  "Адамның күнделікті өмірінде, жеке және заңды тұлғалардың шаруашылық және өзге де қызметінде табиғи ресурстарды пайдалануы және (немесе) қоршаған ортаға әсер етуі табиғат пайдалану болып табылады" деген анықтама берілген.

Объективтік мағынада табиғи ресурстарды пайдалану құқығы –  бұл табиғи ресурстарды пайдаланудың шарттарын, табиғи ресурстарды пайдаланушылардың  құқықтары мен міндеттерін реттейтін  құқықтық нормалардың жиынтығы.

Субъктивтік мағынада табиғи ресурстарды пайдалану құқығы –  бұл нақты табиғи ресурстарды  пайдаланушының табиғи ресурстарды  иелену және пайдалану құқығын реттейтін  экологияның заңдылықтар жиынтығы.   

 Табиғат пайдалану  жалпы және арнайы болып бөлінеді.   

 Жалпы табиғат пайдалану  тұрақты болып табылады және  халықтың өмірлік қажетті сұраныстарын  қанағаттандыру үшін және табиғи  ресурстар пайдалануға берілмей, тегін жүзеге асырылады.  

 Егер Қазақстан Республикасының  заңдарында көзделсе, табиғатты  жалпы пайдалануды шектеуге жол  беріледі. 

 Арнайы табиғат пайдалану  - Экологиялық Кодексте және Қазақстан  Республикасының өзге де заңдарында  белгіленген тәртіппен табиғи  ресурстарды ақылы негізде пайдалануды  және (немесе) қоршаған ортаға эмиссияларды  жүзеге асыратын жеке және (немесе) заңды тұлғаның қызметі.

Табиғат пайдалану түрлеріне:

1) жерді пайдалану;

2) суды пайдалану;

3) орманды пайдалану;

4) жер қойнауын пайдалану;

5) жануарлар дүниесін  пайдалану;

6) өсімдіктер дүниесін  пайдалану;

7) қоршаған ортаға эмиссиялар;

8) Қазақстан Республикасының  заңдарында белгіленетін өзге  де табиғат пайдалану түрлері  жатады. 

 Табиғат пайдалану  түрлері бойынша арнайы табиғат  пайдалану құқығының туындау  ерекшеліктері Қазақстан Республикасының  заңдарында айқындалады. 

Арнайы табиғат пайдалану  табиғат пайдаланудың бір түрін  не олардың бірнеше түрінің жиынтығын  қамтуы мүмкін. 

Табиғат пайдаланушылар -Қазақстан  Республикасының аумағында тұрақты  немесе уақытша тұратын жеке және заңды тұлғалар табиғат пайдаланушылар болуы мүмкін.

Табиғат пайдаланушылар:

1) тұрақты (табиғат пайдалану  құқығы мерзімі шектелмейтін  сипатта болады) және уақытша  (табиғат пайдалану құқығы белгілі  бір мерзіммен шектелген);

2) бастапқы (табиғат пайдалану құқығы  мемлекеттен не басқа да бастапқы  табиғат пайдаланушылардан сол  құқықтан айыру немесе әмбебап  құқық мирасқорлығы тәртібімен  алынған) және кейінгі (табиғатты  уақытша пайдалану құқығы бұл  мәртебені өзінде сақтап қалатын  бастапқы табиғат пайдаланушыдан  шарт негізінде алынған) болуы  мүмкін. 

 Табиғат пайдалану  құқығының принциптері деп табиғи  ресрутарды пайдалану жөніндегі  құқық қатынастарын реттеудің  негізгі бастаулары мен негізгі  қағидалары ұғынылады. Табиғат  пайдалану құқығының негізгі  принциптеріне мыналар жатады:

- Адамның өмірі мен денсаулығын  қорғаудың басымдығы.

- Табиғи ресурстарды ұтымды  пайдалану мен ұдайы молайту.

- Табиғатты арнайы пайдаланғаны  үшін кезең-кезеңменақы төлеуді  енгізу және қоршаған ортаны  қорғауды экономикалық ынталандыруды  енгізу.

- Табиғи ресурстарды пайдаланудың  мақсатты сипаты.

- Қолайсыз экологиялық ахуалы  бар аумақтарда экологиялық қауіпсіздікті  қамтамасыз ету және бұзылған  табиғи экологиялық жүйелерді  қалпына келтіру.

-Ерекше экологиялық, ғылыми  және мәдени маңызы бар биологиялық  алуан түрлілікті және қоршаған  ортаның объектілерін сақтауды  қамтамасыз ету.

- Мемлекеттік реттеу және мемлекеттік  бақылау.

- Қоршаған ортаға нұсқан келтіруді  болдырмау, қоршаған ортаға ықтимал  ықпалды бағалау. 

3.4.Табиғат ресурстарын пайдалануға  берілу және тоқтатылу негіздері 

 

 

  Арнайы  табиғат пайдалану құқығының  туындау негіздері және оны  жүзеге асыру шарттары. Арнайы  табиғат пайдалану құқығы:

1) табиғи ресурстарды пайдалану  мен алуға және қоршаған ортаны  қорғау саласында жекелеген қызмет  түрлерін жүзеге асыруға лицензиялар  және (немесе) рұқсаттар;

2) табиғи ресурстарды Қазақстан  Республикасының заңдарында белгіленген  тәртіппен табиғат пайдалануға  беру туралы Қазақстан Республикасы  Үкіметінің немесе жергілікті  атқарушы органдардың шешімдері;

3) Қазақстан Республикасының заңнамалық  актілерінде белгіленген тәртіппен  жасалатын табиғат пайдалануға  арналған шарттар (келісімшарттар) негізінде туындайды. 

 Арнайы табиғат пайдалану  құқығы Қазақстан Республикасының  заңнамалық актілерінде көзделген  тәртіппен, осы баптың 1-тармағында  көрсетілген бір, екі не барлық  актілер негізінде туындауы мүмкін.   

Қоршаған ортаға эмиссияларды жүзеге асыратын табиғат пайдаланушылардың  арнайы табиғат пайдалану құқығын  жүзеге асыруына экологиялық рұқсаттар  болған кезде жол беріледі. 

 Табиғи ресурстарды  пайдалану құқығы жеке және (немесе) заңды тұлғаларға Қазақстан Республикасының  заңнамалық актілеріне сәйкес  беріледі.  

Арнайы табиғат пайдалану  құқығын алған жеке және заңды  тұлғалар, Қазақстан Республикасының  заңдарында көзделген жағдайларды  қоспағанда, оларға билік ете алмайды.   

Арнайы табиғат пайдалану  құқығы мемлекет қауіпсіздігін және қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының  заңдарына сәйкес шектелуі немесе оған тыйым салынуы мүмкін.  

Қолданыстағы заңда жекелеген  табиғи ресрутарға қатысты табиғат  пайдалану құқығының қосымша  негіздері көзделуі мүмкін:

1. Экологиялық сараптаманың оң  қорытындысының болуы;

2. Табиғат ресурстары лицензиясын  алу;

3. Табиғи ресурстарға лимиттер  мен квоталар белгілеу;

4. Табиғат пайдалануға шарт жасау  немесе табиғат пайдалануға рұқсат  алу;    

Табиғат пайдалануға рұқсат дегеніміз  мүдделі адамның барлық қажетті  сатылардан және шарттардан өтуінің  нәтижесі.

Табиғат пайдалануға рұқсат алудың сатылары:

1. Тиісті мемлекеттік органға  өтініш беру;

2. Ұсынылатын құжаттарды алдын  ала қарау;

3. Құжаттарды қарау;

4. Табиғи ресурстарды беру туралы  шешім шығару;

5. Заттай түріндегі табиғи ресурсқа  қарсылық білдіру;

6. Табиғат пайдалану құқығы әр  түрлі негіздер бойынша және  өзінің ерекшелігіне қарай тоқтатылады.  

 Табиғат пайдалану  құқығын тоқтатудың жалпы негіздері  болады:

1. Табиғат пайдалану құқығынан  ерікті түрде бас тартуы;

2. Заңды тұлғаны тарату немесе  жеке тұлғаның қайтыс болуы;

3. Табиғат пайдалану шарты мерзімінің  өтіп кетуі;

4. Табиғат пайдалану шарты бойынша  төлем жасамау;

5. Табиғи ресурсты мақсатына  қарай пайдаланбау;

6. Табиғат қорғау заңының бұзылуы;

7. Мемлекеттің немесе қоғамның  мұқтаждары үшін табиғи ресурсты  алып қою.

Қоршаған  ортаның экологиялық жай-күйі туралы, табиғат пайдалануды және қоршаған ортаны қорғауды мемлекеттік реттеу туралы талдамалық ақпарат

Қоршаған  ортаның экологиялық жай-күйі туралы, табиғат пайдалануды және қоршаған ортаны қорғауды мемлекеттік реттеу туралы талдамалық ақпарат

Кіріспе

Экологиялық қауіпсіз және орнықты дамуға көшу қазіргі  уақытта Қазақстанның даму стратегиясындағы басым бағыттардың біріне айналып  келеді, мұнда оның құрамдас бөліктерінің бірі қоршаған ортаны қорғау болып  табылады.

Осы мақсатта қалалар  мен өнеркәсіп орталықтарындағы атмосфералық ауаның, су көздерінің жай-күйі, өндіріс пен тұтыну қалдықтары, сондай-ақ Қазақстанда табиғатты пайдалануды  мемлекеттік реттеу мен қоршаған ортаны қорғау туралы ақпарат зерделенді.

Елдің қоршаған ортасының  жай-күйін талдау кезінде Есеп комитетінің  бақылау іс-шараларының нәтижелері пайдаланылды, соның нәтижесі бойынша  қоршаған ортаның жай-күйін жақсарту және экологиялық қауіпсіздікті  қамтамасыз ету бойынша негізгі  тұжырымдар жасалып ұсынымдар әзірленді.

Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігіне (бұдан әрі – Министрлік) 2009-2010 жылдары бөлінген бюджет қаражатының  пайдаланылу тиімділігіне жүргізілген  бақылау аясында Қазақстан Республикасының  бюджет және өзге де заңнамасы талаптарының 7,6 млрд. теңгеге, соның ішінде мемлекеттік  сатып алу туралы заңнама талаптарының 27,4 млн. теңгеге бұзылғаны анықталды.

Экологиялық қауіпсіздікті  қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар  кешенін іске асыруға, 2009-2010 жылдарға арналған стратегиялық жоспардың іс-шараларын  орындауға бөлінген бюджет қаражатын  пайдалануға қатысты Министрліктің  қызметі тиімсіз жүргізілген  деп танылды.

Қоршаған ортаның  сапасын жақсарту және қоғамның экологиялық  тұрақты дамуының қолайлы деңгейiне қол жеткiзу бойынша негізгі параметрлер  Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздігі тұжырымдамасында (ҚР Президентінің 2003 жылғы 3 желтоқсандағы № 1241  Жарлығы) және Қазақстан Республикасының 2007-2024 жылдарға арналған орнықты дамуға көшу тұжырымдамасында (ҚР Президентінің 2007 жылғы 27 қыркүйектегі Жарлығы) қарастырылған. Бұл ретте аталған Тұжырымдамалар Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 13 сәуірдегі № 47 Жарлығымен күшін жойды.

Қазіргі кезеңде  экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және қоршаған ортаны қорғау мәселелері ҚР Үкіметінің 2010 жылғы 10 қыркүйектегі № 924 қаулысымен бекітілген «2010-2014 жылдарға арналған «Жасыл даму» салалық бағдарламасында  көзделген.