Өнеркәсіптік кәсіпорындар тастауларының сейілуін есептеу

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ	4
НЕГІЗГІ  БӨЛІМ	7
1. ӘДЕБИЕТТІК ШОЛУ	7
1.1. Атмосфера  туралы  түсiнiк, оның құрамы жəне биосфера  мен адам өмiрiндегi маңызы	7
1.2. Атмосфераның ластануы  мен ластаушы көздер	8
1.3. Атмосфераның радиоактивтi заттармен ластануы	11
1.4. Атмосфералық ауаның ластануының зардаптары	13
2 ЕҢБЕКШІЛДЕР АУДАНЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ	15
	15
2.1. Атмосфералық ауа жағдайының  мониторингі	17
2.2. Атмосфералық ауа сапасына мониторинг жүргізу	18
2.3. Елді мекендердегі атмосфералық ауа сапасына бақылауды ұйымдастыру	21
2.4. Атмосфераның ластануын  қадағалауды және бақылауды ұйымдастыру	21
2.5.	22
3.Өнеркәсіптік кәсіпорындар тастауларының сейілуін есептеу	25
3.1.	25
ҚОРЫТЫНДЫ	25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ	28

 

 

КІРІСПЕ

Қоршаған ортаны қорғау мәселелерінің  ең өзектісі − атмосфералық ауаны  қорғау мәселесі, өйткені ластанған  ауа экологиялық жағдайға әсер етуші  негізгі фактор. Ауаны өндірістік тастаулар мен ластанудан қорғау – маңызды әлеуметтік және қоғамдық мәселе.

Жыл сайын әлемде атмосфералық ауаға 200 млн т астам иіс газы, 150 млн т дейін күкіртті газ, 50 млн. т. астам азот оксиді, 50 млн т  астам әртүрлі көмірсутегілер, 250 млн т астам ұсақдисперсті  аэрозольдер түседі. Ауаның өндірістік тастаулармен ластануы халық шаруашылығына  елеулі материалдық шығын әкеліп, тұрғындардың денсаулығын нашарлатады. Ластанған ауаның әсерінен көптеген жасыл желек құрып кетеді. Күн  сәулесі әсерінен және озонның қатысуымен белгісіз әрекеттесулер пайда болып, уыттылығы жоғары қосылыстар түзіледі.

Өндірістің үзіліссіз  өсу деңгейі әртүрлі шикізат  пен отынның пайдалануын ұлғайтып, атмосфераға өндірістік газдар мен  басқа да қалдықтары тастауларының  көлемін өсіруге әкеліп соғады. Осындай  және басқа да табиғи және антропогендік  факторлардың нәтижесінде ауада  шамадан тыс мөлшерде ластаушы заттардың  жиналуының әртүрлі кері салдары  бар. Бұлардың ішіндегі ең танымалдары  смог, қышқылдық жауындар, парниктік  әсер, озон қабатының жұқаруы, ортаның  жалпы зияндылығының артуы болып  келеді.

  Тақырыптың өзектілігі. Атмосфералық ауа сапасының нашарлауы флора мен фаунаның биоалуантүрлілігіне кері әсерін тигізеді. Бұл үрдіс әрі қарай тереңдей берсе, кейбір түрлердің толығынан құрып кетуі мүмкін.

 Әлеуметтік-экономикалық  тұрақсыздықпен қатар табиғи  ортаның бұзылуы өмір деңгейінің  төмендеп, адам дамуының тұрақсыздығына  әкеліп соғады. Сондықтан, экологиялық  жағдайды сауықтыру, халықтың  өмірі мен еңбегіне жағдай  туғызу бойынша негізделген шешімдер  қабылдау біздің еліміз үшін  маңызды мәселелердің бірі болып  келеді.

Атмосфера ауасының ластануы қоршаған ортаға әсер ететін, халықтың денсаулығына теріс ықпал жасайтын жетекші алғы шарттардың бірі болып  қалып отыр. Атмосфера ауасына  жылу энергиясы және мұнай-газ секторы, тау-кен өндіру және тау-кен өңдеу  салалары, қара және түсті металлургия  кәсіпорындары барыша теріс ықпал  етуде. Автомобиль көлігінің ауаны  ластауы көлемі соғырлым қауіпті  бола түсуде, бұл республика аумағында  автокөлік құралдары санының  мейлінше өсуіне негіздеуде. Осы проблема жалпы қалалық барлық шығарындыға  қарағанда ауа бассейінінің ластануына автокөлік үлесі 60% және одан артыққа  жететін ірі қалалар үшін аса  өзекті. Қалалық және өнеркәсіптік алгомериялардың негізгі орындарында тұратын халықтың денсаулығына кері әсерін тигізетін басты факторлар ауаның ластануы мен ауыз суының жетіспеушілігі болып келеді.

Қазақстанда қоршаған орта мен оның өзгерісін мониторингтің  барлық – аумақтық, аймақтық және глобальды  түрлері бойынша бақылайтын бірнеше  салалы қызмет құрылған. Үш деңгей бойынша  алынған нәтижелерді жалпылай келе елдің түрлі аймақтарындағы антропогендік және табиғи үрдістердің объективті көрінісін алады. Бақылау жұмыстарының басты көлемін Қазгидромет орындайды. Атмосфералық ауаның ластануына бақылау Республиканың үлкен қалалары мен өнеркәсіптік орталықтарында жүргізіледі.

Курстық жұмыстың мақсаты: Еңбекшілдер ауданының атмосфералық ауасына мониторинг жүргізу.

Курстық жұмыстың міндеті:

-    Еңбекшілдер ауданы жалпы сипаттамасымен танысу;

- Еңбекшілдер ауданы атмосфералық ауаны ластайтын көздерін анықтау,түрлерін зерттеу;

-     Еңбекшілдер ауданының көлеміндегі  кәсіпорындардың ҚО экологиялық жағдайына әсерін бағалау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

 

1.1. Атмосфера   туралы түсiнiк, оның құрамы  жəне биосфера мен адам өмiрiндегi маңызы

Жер атмосферасы (грекше: atmos — бу жəне sphaira — шар) — Жердi қоршап тұрған газды қабықша. Атмосфера деп Жердi онымен бiрге айнала жүрiп оны қоршап тұрған газды ортаны айтамыз. Атмосфераның массасы 5,15-5,9 х 1015 тонна. Атмосфера Жер бетiндегi барлық тiршiлiк процестерiнiң жүруiн қамтамасыз етiп, адамзат тiршiлiгiнiң барлық жақтарына үлкен əсер етедi.

Атмосфераны зерттеушi мамандардың  пiкiрiнше, ол Жер бетiнен қашықтаған сайын түрлi температурадағы бiрнеше  аймақтардан тұрады.

Атмосфераның құрылысы бiрнеше  қабат құрылымнан тұрып, тропосфера, стратосфера, мезосфера жəне термосферадан  тұрады. 1000 км жəне одан ары қарай экзосфера болып, онда атмосфералық газдар əлем кеңiстiгiне таралады. Осы қабатта атмосфера бiрте-бiрте планета аралық кеңiстiкке ауысады.  Атмосфераның Жер бетiне ең жақын қабаты "тропосфера"деп аталады. Бұл қабаттың орта ендiкте теңiз деңгейiнен биiктiгi — 10-12 км, экваторда — 16-18 км, полюстерде — 7-10 км.Осы қабатта жауын-шашын, бұлттар түзiлiп, найзағайлар күн күркiреуi жүредi. Тропосфераның жоғарғы жағында 40 км — ге созылатын стратосфера қабаты орналасқан. Онда ылғалдылық бiршама төмен, атмосферадағы озонның көп бөлiгi осы қабатта жинақталған, озон Күннiң ультракүлгiн сəулелерiн сiңiрiп, атмосфераны қызып кетуден сақтайды. Стратосферадан кейiн 50 км биiктiкте мезосфера қабаты орналасқан. Мезосферада температура одан əрi қарай төмендеп, 80 км биiктiкте — 700 С -қа түседi. Мезосферадан жоғары белгiлi шекарасы жоқ термосфера орналасқан, онда 500-600 км биiктiкте температура +16000 жетедi. Атмосфераның қабаттарындағы ауа биiктеген сайын сұйылып, қысым төмендейдi. Ең соңында Жерден ең алыста 800-1600 км қашықтықта экзосфера орналасқан. Атмосфераның 400-600 км биiктiкке дейiн ғана сақталатын газды құрамы болып табылады.

Атмосфера биогеоценоздың компонентi ретiнде топырақ бетiндегi, топырақтағы жəне топырақ қуыстарындағы ауа қабаттарын құрайды. Атмосфералық ауа — түрлi газдардың қоспасы. Оның құрамында 78,08% азот, 20,9% оттегi, 0,93% аргон, 0,03% көмiрқышқыл газы бар. Ал қалған 0,01% басқа неон, гелий, метан, радон, ксенон, т.б газдардың үлесiне тиедi. Жер бетiнде оттексiз тiршiлiк жоқ. Ол жасыл өсiмiдктердiң тiршiлiк əрекеттерi нəтижесiнде түзiледi. Өсiмдiктер су мен көмiрқышқылынан фотосинтез процесi кезiнде оттектi бөледi. Ал басқа барлық тiрi организмдер оттектi тек пайдаланушылар болып есептеледi. Көмiрқышқыл газы атмосфераға тiрi организмдердiң тыныс алуы, отын түрлерiнiң жануы, органикалық заттардың ыдырауы мен шiруi кезiнде бөлiнедi. Ауаның құрамындағы көмiрқышқыл газы мөлшерiнiң көбеюi адам мен жануарлар организмiне зиянды əсер етедi.

Табиғат үшiн атмосфералық ауаның маңызы ерекше жəне əртүрлi. Ол, бiрiншiден, фотосинтез үшiн көмiрқышқыл  газының жəне тыныс алу үшiн  оттектiң көзi. Ол тiрi организмдердi космостық сəулелерден қорғайды, Жерде жылуды сақтайды, климатты реттейдi, зат алмасудың газ тəрiздi өнiмдерiн  қабылдайды, планетада су буларын  тасымалдайды, бұлт, жауын-шашын түзiлетiн  жəне басқа да метеорологиялық процесстер жүретiн орын, ұшатын организмдер  үшiн тiршiлiк ортасы болып саналады, топырақтың құнарлылығына əсер етедi, т.с.с. Ғалымдардың пiкiрiнше, қазiргi заманғы атмосфераның шығу тегi екiншi реттiк жəне ол Жердiң қатты қабықшасынан планета түзiлгенннен кейiн бөлiнген газдардан түзiлген. Жердiң геологиялық  тарихы барысында Жердiң атмосферасы  түрлi факторлар: атмосфералық газдардың  космос кеңiстiгiне бөлiнуi, вулкандардың əрекетiнен газдардың бөлiнуi, күннiң  ультракүлгiн сəулелерi əсерiнен  молекулалардың ыдырауы, атмосфера  компоненттерi мен жер қабығының  жыныстары арасындағы химиялық реакциялар нəтижесiнде бөлiнетiн газдар əсерiнен  үлкен эволюцияны басынан кешiрдi.

Атмосфераның дамуы геологиялық  жəне геохимиялық процестермен, сол  сияқты тiрi организмдердiң тiршiлiк  əрекеттерiмен тығыз байланысты. Атмосфера Жердiң беткi қабатын  оның қалың қабаттарына өту кезiнде  көпшiлiгi жаныпкететiн метеориттердiң  зиянды əсерлерiнен сақтап тұрады.

Атмосфера құрамының қалыптасуына үлкен əсер ететiн тiрi организмдердiң  тiршiлiк əрекеттерi өз кезегiнде осы  атмосфералық жағдайларға тiкелей  байланысты. Атмосфера тiрi организмдерге  зиянды əсер ететiн Күннiң ультракүлгiн  сəулелерiнiң көп бөлiгiн ұстап  қалады. Атмосфералық оттегi өсiмдiктер мен жануарлардың тыныс алу процесiне қатысса, ал көмiр қышқылы өсiмдiктердiң  қоректенуiне қатысады. Климаттық факторлар, əсiресе, жылу режимдерi мен ылғалдылық адамдардың денсаулығы мен тiршiлiк  қызметiне əсер етедi. Сонымен қатар  адамның тiршiлiк əрекетi атмосфераның құрамы мен климатқа үлкен əсер етедi. Планетадағы оттегi тiрi заттар арқылы 5200-5800 жылда толық жаңарады. Ал оның бүкiл массасын 2 мың жылда тiрi организмдер сiңiрсе, көмiрқышқылын— 300-395 жылда сiңiредi.

Жер атмосферасының газ құрамы ерекше. Егер Юпитер мен Сатурнның  атмосферасы негiзiнен сутек пен  гелийден, Марс пен Венераның атмосферасы  — көмiр қышқылы газынан тұрса, Жердiң атмосферасы азот пен оттектен тұрады, сол сияқты аз мөлшерде аргон, көмiрқышқыл газы, неон жəне басқа  тұрақты, ауыспалы компоненттер бар. Атмосфераның ең маңызды ауыспалы компонентi —  су буы. Су буының негiзгi массасы тропосферада, өйткенi атмосфераның қабаттары жоғарылаған  сайын оның концентрациясы азая бередi.

Атмосфералық процестерге, əсiресе стратосфераның жылу режимiне озон үлкен əсер етедi. Озон стратосферада  жинақталып, күн радиациясының ультракүлгiн  сəулелерiн сiңiредi. Ендiк пен жылдың мезгiлiне байланысты озонның бiр  айдағы орташа мөлшерi өзгерiп отырады, оның қалыңдығы 2,3-5,2 мм аралығында болады. Жалпы табиғатта озонның мөлшерi экватордан полюстерге қарай жоғарылайды. Қазiргi кезде адамның шаруашылық тiршiлiк əрекетiнiң əсерiнен атмосфераның озон қабатының бұзылуы байқалуда. Мысалы, озон қабатының бұзылуына əсер ететiн фреондар (хладондар) деп аталатын галогендi қосылыстар. Бұл қосылыстар бөлме температурасында қайнайды, өте ұшқыш, Жердiң бетiнде химиялық инерттi, мұздатқыш қондырғыларда қолданылады. Фреондар стратосфераға көтерiлiп, фотохимиялық айрылу реакциясына түсiп, бiздiң планетамызды ультракүлгiн сəулелерден сақтайтын, озон молекулаларын ыдырататын, химиялық реакциялардың катализаторы болып саналатын хлор аниондарын бөледi. Қазiргi кезде озон қабатының жағдайына қатаң бақылау — мониторинг жүргiзiлуде. Озон қабатының бұзылуының үлкен зардаптарға əкелуiне байланысты бiрқатар елдер қазiргi кезде фреондар өндiрiсi мен оны пайдалануды қысқартып отыр, дегенмен де жалпы əлемде бұл көрсеткiш əлi де жоғары күйiнде қалғандықтан олардың атмосферадағы концентрациясы да жылдан жылға ұлғайып отыр.

Көптеген бақылаулар бойынша  озон қабаты атмосферада бiркелкi таралмаған. Солтүстiк жарты шар атмосферасында оңтүстікке қарағанда фреондардың  концентрациясы 8-9% жоғары.

 

      1.2. Атмосфераның ластануы мен ластаушы көздер

Өндiрiстiң қарқындап дамуына  жəне отын түрлерiн кең масштабта  жағуға байланысты атмосферадағы бос  оттектiң қоры азайып, ал көмiрқышқыл  газының мөлшерi жоғарылауда. Нəтижесiнде  табиғаттағы көмiртектiң айналымы бұзылды деуге болады. Академик А.П. Виноградов зерттеулер нəтижесiнде  көмiрқышқыл газының концентрациясы жыл сайын 0,2% ға ұлғайып отырғанын  анықтады. Адамзат қоғамында адам баласы отты ең алғаш рет қолданған  күннен бастап осы күнге дейiн  түрлi жану процестерiнде 273 млрд. тонна  оттегi жұмсаған болса, соның 246 млрд. тоннасы, яғни (90% ға жуығы) соңғы жарты ғасырда  ғана жұмсалған. Көмiртек айналымының  бұзылуы мен атмосферада көмiрқышқыл  газының концентрациясының жоғарылауы Жердегi барлық химиялық тепе-теңдiкке  үлкен əсер етедi.

Атмосфера табиғи жəне жасанды (антропогендiк) жолмен ластанады.

Табиғи ластану. Атмосферада үнемi белгiлi мөлшерде шаң болады. Шаң табиғатта жүретiн табиғи процестер нəтижесiнде түзiледi.

Шаңның үш түрi болады: минералдық (органикалық емес), органикалық жəне космостық. Тау жыныстарының үгiтiлуi мен бұзылуы, вулкандар атқылауы, орман, дала, торфтардың өртенуi, теңiз беттерiнен судың булануы минералдық шаңның түзiлуiне себеп болады. Органикалық шаң ауада аэропланктондар—бактериялар, саңырауқұлақтардың споралары мен өсiмдiктердiң тозаңдары, т.б. түрiнде жəне өсiмдiктер мен жануарлардың ыдырау, ашу, шiру өнiмдерi түрiнде болады. Космостық шаң жанған метеориттердiң қалдықтарынан түзiледi.

Табиғи ластанудың бiр  түрi космостық шаң атмосферадағы  жанған метеориттер қалдықтарынан  түзiледi, 1 жыл iшiнде оның мөлшерi 2-5 млн тоннаға дейiн жетедi. Табиғи шаң жер атмосферасының негiзгi құрам  бөлiгi болып табылады. Табиғи шаң  бөлшектерi органикалық немесе бейорганикалық болуы мүмкiн, олардың радиусы  шамамен 10-3—10-4 см болады жəне топырақ пен тау жыныстарының үгiтiлуi, вулкан атқылауы, орман, дала, торфтардың өртенуi немесе су беттерiнен булану нəтижесiнде түзiлуi мүмкiн. Атмосфераның төменгi қабаттарындағы шаң сусыз шөл далалардан пайда болады немесе аэропланктондар — бактерия, өсiмдiк споралары, саңырауқұлақтар, өсiмдiктер мен жануарлардың қалдықтарының шiру,ыдырау өнiмдерiнен түзiледi.

Мұхит үстiндегi ауа атмосферасында магний, натрий, кальций тұздарының майда кристаллдары болады, олар су шашырандылары ауада құрғап қалғанда түзiледi. Əдетте табиғи жолмен ластану  биогеоценоздар мен онда тiршiлiк  ететiн организмдер үшiн аса  көп зиян келтiрмейдi.