Мұнайды өндіру мен тасымалдауда қоршаған ортаны қорғау

МАЗМҰНЫ

Мазмұны........................................................................................................................ 1

І. КІРІСПЕ БӨЛІМ:

1. Мұнай туралы жалпы түсінік............................................................................ 2
2. Мұнай кен орындарын қазу............................................................................... 3
3. Мұнай ұңғымаларын пайдалану тәсілдері....................................................... 4

 ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ:

1. Мұнайды құбырлармен тасымалдау................................................................. 6
2. Магистральдық құбырды есептеу.................................................................... 9
3. Жоғарғы тұтқырлы мұнайды өндіру мен тасымалдау кезіндегі асфальт – шайырлы және парафинді шөгінділермен күрес................................................. 12
4. Жоғары тұтқырлы мұнайды айдаудың түрлері....................................... 25

ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ:

3.1 Мұнайды өндіру мен тасымалдауда қоршаған ортаны қорғау.............. 30

Қолданылған әдебиеттер тізімі...................................................................... 32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І. КІРІСПЕ БӨЛІМ:

 

1. Мұнай туралы жалпы түсінік.

 

     Біздің ғасырымызда мұнай энергетика, транспорт, елдің қорғанысы үшін, өнеркәсіптің әр түрлі салалары және тұрғындардың тұрмыстық қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін маңызы зор. Мұнай кез келген елдің экономикасын дамытуда шешуші рөл атқарады. Мұнайдан әр түрлі сұйық отындар: бензиндер, керосиндер, іштен жанатын қозғалтқыштарға арналған – реактивті және дизельді отын және қазандық  қондырғылар үшін мазуттар алынады. Мұнайдың өте жоғары температураларда қайнайтын фракцияларынан майлағыш және арнайы майлардың, пластикалық майлағыштардың кең ассортименттері алынады. Мұнайдан, сонымен қатар парафин, резеңке өнеркәсібі үшін техникалық көміртек (күйе), мұнай коксы, жол құрылысы үшін битумдардың түрлі маркалары және басқа да көптеген тауарлық өнімдер алынады.

      Мұнайдан бөлініп алынатын көмірсутектік газдардың, ароматты көмірсутектердің, сұйық және қатты парафиндердің және басқа да өнімдердің одан әрі қарай химиялық өңдеу үшін шикізат ретіндегі мәні зор.

       Мұнай  мен көмірсутектік газдар химиялық  өнімдер мен тұтыну тауарлары  көп мөлшерде өндіру үшін өте  жақсы және универсалды химиялық  шикізат болып табылады.

       Мұнайлы  шикізаттарды химиялық өңдеу  қазіргі кезде мұнайхимиялық  синтез деп аталады. Қазіргі  уақытта әлемдік химиялық өнімдердің 25 % - ы мұнай мен көмірсутектік  газдар негізінде шығарылады.

Мұнайхимиялық өнеркәсіптің дамуының жақын арадағы келешегі өндіріс көлемі бойынша да, синтездің  аралық және соңғы өнімдерінің көп  түрлілігімен де ерекше қолайлы.

        Мұнайхимиялық  өнімдерге пластикалық массалар, синтетикалық каучуктер мен шайырлар, синтетикалық жуғыш заттар мен  беттік активті заттар, кейбір  химиялық тыңайтқыштар, отындар  мен майларға қосылатын қоспалар, синтетикалық майлағыш майлар, ақуызды  – дәруменді концентраттар, көптеген  жеке органикалық заттар: спирттер, қышқылдар, альдегидтер, кетондар, хлортуындылар, эфирлер, гликольдер, полигликольдер, глицерин және де  басқа өнеркәсіпте, ауылшарушылығында,  медицинада және тұрмыста көолданылатын  заттар жатады.

        Әр түрлі бағалаулар бойынша дәлелденген мұнайдың әлемдік қоры 143,4 млрд. тоннаға (немесе 1035 млрд.баррельге) жетеді; оның ішінде шамамен Таяу Шығысқа – 91,2, Орталық және Оңтүстік Америкаға – 10,1, Ресейге – 6,7, Еуропаға 2,7, ал қалған елдерге – 8,2 млрд. тоннадан келеді. Әлемдегі мұнайдың ең ірі қоры (-260 млрд. баррель) – сауд Арабиясында.

        Қазақстан  көмірсутек шикізаттың мол қоры бар 15 мемлекеттің қатарына кіреді. Теңіздегі кен орындарын есептемегеннің өзінде еліміздің территориясында мұнай мен газ конденсатының қоры 2,9 млрд. тонна. Қазақстан жер қойнауында есептеліп дәлелденген көмірсутектердің әлемдік қорының 2 % - ы бар. Қазақстанның құрлықтағы және Каспий шельфіндегі мұнай мен конденсаттың болжамдық қоры 12 – 13 млрд. тонна деңгейінде деп бағаланады.

       Республикамыздың  мұнай – газды аймақтарында  орналасқан көмірсутектердің 210-ға  жуық кен орындары (100 мұнайлы, 67 мұнай  – газды, 22 газды және 11 конденсатты) 1,7 млн. км²  жуық ауданды алып жатыр (Қазақстан аумағының шамамен 62 %-ы). Оның ішінде 5 кен орнының үлесіне елімізде өндірілетін көмірсутектер қорының 2/3 бөлігі сәйкес келеді. Бұл кен орындары Қазақстанның 14 облысының алтауында орналасқан: Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан, Қарағанды,  Қызылорда және Маңғыстау облыстары. Оның ішінде көмірсутектердің шамамен 70%-ы Қазақстанның батысында шоғырланған.

        Мұнайдың  барланған қорының көпшілігі  Атырау облысында, оның үлесіне  Қазақстанда барланған сұйық  көмірсутектердің  үштен бірінен  көбі сәйкес келеді. Облыстың  ең ірі кен орны – Теңіз  (республиканың барланған мұнайының  шамамен үштен бірі осында).

         Маңғыстау облысының аумағында  елімізде өндірілетін мұнай қорының  төрттен бірі шоғырланған. Мұнда  70 кен орны ашылған, олардың  ең ірілері – Өзен, Жетібай,  Қаламқас, Қаражамбас. Бұлардың ішіндегі  Өзен кен орны республикадағы  Теңізден кейінгі екінші орында, оның үлесіне Қазақстанның құрлықтан  өндірілетін қорының 10%-ынан астамы  сәйкес келеді.

Мұнай өндіретін елдердің ішінен Қазақстан қазіргі уақытта мұнай өндіру көлемі бойынша 23 – орынды алады. 2002 жылы республикада 45 млн.тонна сұйық көмірсутектер және 13 млрд.м³-ден астам газ өндірілген. 2005 жылы мұнайды өндіруді 60 млн. тоннаға дейін, газды 20,5 млрд.м³-ге дейін арттыру жоспарланған.

 

2.  Мұнай кен орындарын қазу.

 

     Сумұнайлық  жанасудың идеалдық ығысуы геометриялық  дұрыс пішінді және физикалық  қасиеттері бойынша біртекті  қатта ғана болуы мүмкін. Көп  жағдайда бұл бола бермейді, сондықтан  мұнайы бар және суы бар  контурлардың ығысуы біртекті  болмайды.

     Су контурының  қозғалысын байқау үшін бақылау  қадағалау ұңғымалары тағайындалады.  Ұңғымадан өндірілетін мұнайдың  сулануының артуы қаттың берілген  учаскесіне судың жақындағаны  туралы сигнал (белгі) береді.

     Су бірқалыпты емес қозғалысы суланатын ұңғымалардан және суы бар контурға жақын орналасқан ұңғымалардан сұйықтықты алуды шектеумен; шоғырдың төменгі суланған бөліктерін оқшауландырумен; асуланған учаскеге жақын орналасқан ұңғымаға айдайтын судың көлемін шектеумен және онымен бірге контурлық судың қозғалуы баяу аймақтарда айдайтын су көлемін арттырумен болады.

     Қазу үдерісі кезінде аудан бойынша қат қысымының өзгеруі әрқашанда бақыланады. Мұнай шоғырының әр түрлі учаскелеріндегі қат қысымының мәні туралы анық көрініс алу үшін бқл параметрді барынша көп ұңғымаларда өлшеу керек. Алынған мәліметтер бойынша изобар картасы (қысымдары бірдей нүктелерді қосатын қисықты) деп аталатынды сызады.

       Қат  қысымының өзгеруін бақылау үшін  изобар картасын белгілі бір  уақыт аралығында жасайды. Осы  карталарды зерделеу және талдау  ауданның жеке учаскелері бойынша  қат қысымының құлау темпін  анықтайды, осы учаскелер бойынша  қысымның күрт төмендеу себебін  табуға және қысымды теңгеруге  арналған шараларды жоспарлауға  мүмкіндік береді.

       Мұнай  шоғырларын қазу үдерістерін  талдау және зерттеу үшін изобар  картасынан басқа қуатылығы 1 м қатқа бірдей өтімділік және  карталарын, мұнайды аймақтар мен  ұңғымалар бойынша алу картасын, мұнайлы контурлардың сулану  және қозғалу карталарын жасайды. 

       Кестелік  әдіспен бірқатар туынды кестелер  құруға болады, мысалы, сүйықтықтың алынуы мен қат қысымының қарым – қатынасының, сұйықтықтан жиынтық алынуы және газ факторының өзгеруі, т.б. кестелерін жасауға болады.

       Қазу  кестелері изобар және сулану  карталары қазудың күйін дұрыс  бағалауға және жеке ұңғымалар  мен қатты тұтас пайдалану  үдерісін реттеудің дұрыс жолын  ұсынуға мүмкіндік береді. 

 

3.  Мұнай ұңғымаларын пайдалану тәсілдері.

 

       Ұңғымалардан  мұнайды шығару мынадай үш  тәсілдің бірімен жүзеге асады:  бұрқақты, компрессорлық(газлифтік)  немесе терең сорғылық.

       Бұрқақтық  тәсілде мұнай жер бетіне қат  энергиясының қысымымен шығарылады. Мұнай өндірудің бұрқақтық тәсілі  ұңғымаларды пайдаланудың алғашқы  мерзімдерінде басым болады; ол  экономикалық тұрғыдан тиімді, сырттан  энергияның көп шығынын қажет  етпейді.

       Уақыт  өткен сайын қаттағы мұнай  қысымы мұнайдың өздігінен бетке  көтерілуіне жеткіліксіз болып  қалады. Мұндай кезде бұрқақтық  әдістің орнына компрессорлық  немесе газлифттік әдіс қолданылады.  Ұңғымаға концентрлі етіп (бірінің  ішіне бірін) құбырлардың екі  бағанасын түсіреді, пайда болған  сақиналық кеңістік арқылы, мұнаймен  араласып оның жер бетіне көтерілуіне  көмектесетін, көмірсутек газ айдайды.

       Қаттағы  мұнай қорының азаюынан ондағы  мұнай қысымы өте тһмен болып,  компрессорлық тәсілдің тиімділігі  төмендейді – газды көп айдауға  тура келеді, ал мұнайдың алынуы айтарлықтай аз болып қалады. Бұл жағдайда мұнайды өндіру үшін терең сорғылық тәсіл қолданылады. Мұнай ұңғымаларын терең сорғылық пайдалану тәсілі кезінде қарнақты терең сорғылар мен батырылған орталықтан тепкіш электрлік сорғылар қолданылады.

        Ұңғымаларды  пайдаланудың соңғы екі тәсілін  (газлифттік және терең сорғылық) шартты түрде механикаландырылған  деп атайды.

        Барлық  газ ұңғымалары тек бұрқақтық  тәсілмен пайдаланылады, яғни  кез келген қаттық қысымда  қаттан газды алу үшін механизмдерді  қолданбайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ:

 

1. Мұнайды құбырлармен тасымалдау.

 

          Мұнайды алыс қашықтыққа тасымалдаудың  үш негізгі түрі бар: сумен,  теміржолмен және құбырлар арқылы  тасымалдау.

          Су транспорттары танкерлер мен  баржалар (лихтерлер) арқылы мұнайды,  мұнай өнімдерін және сұйытылған  газдарды кез келген мөлшерде  тасымалдайды. Су жолы, әдетте, теміржол  және құбырлардың ұзындығына  қарағанда ұзын болады. Сондықтан  бірқатар жаңдайларда тасымалдауға  кететін шығындар да көп болуы  мүмкін. Оған қоса, солтүстік кеңдіктердегі  сумен тасымалдаудың тек мезгілдік  сипаты болады.

         Теміржол көлігімен цистерналар,  бункерлер және ыдыстармен барлық  мұнай өнімдері, мұнай және сұйытылған  газдар тасымалданады. Алайда, жаппай  тасымалдау үшін теміржол көлігін пайдалану көп жағдайларда тиімсіз. Салыстырмалы түрде аз өндірілетін мұнай өнімдері – әр түрлі сортты майлар, мазуттар, әсіресе юитум мен парафиндер үшін теміржол алыс алыс қашықтықтарға тасымалдаудың негізгі түрлерінің бірі болып табылады.

        Мұнай  мен газдың көп мөлшерін кез  келген қашықтыққа тасымалдаудың  экономикалық тұрғыдан ең тиімдісі  – құбырлық тасымалдау.

        Тасымалдаудың  осы үш түрінен басқа, автокөлікпен  тасымалдаудың негізгі мақсаты  – автоцистерналар немесе ұсақ  ыдыстармен дайын мұнай өнімдерін  ірі мұнай базаларынан ұсақ  мұнай өнімдерін ірі мұнай  базаларынан ұсақ мұнай базаларына  және одан әрі тұтынушыларға  дейін жеткізу болып табылады.

        Мұнай  мен мұнай өнімдерін ең тиімді  түрі – құбырлық тасымал.

        Тасымалдаудың  бұл түрінің артықшылықтары:

1. өнімдерді айтарлықтай үлкен қашықтыққа тасымалдаудың өзіндік құнының төмен болуы;
2. өнімдерді үздіксіз беру;
3. автоматтандыру үшін кең мүмкіндіктің болуы;
4. тасымалдау кезінде мұнай және мұнай өнімдерінің шығындарының азаюы;
5. егер экономикалық жағынан тиімді болса, өте қысқа қашықтыққа құбырларды жүргізу мүмкіндігі.

          Өнімді айтарлықтай үлкен қашықтыққа  айдайтын құбырларды магистральдық  құбырлар деп атайды. Айдалатын  сұйықтыққа байланысты магистральдық  құбырлар да сәйкесінше: мұнай  айдайтындары – мұнай құбыррлары, сұйық мұнай өнімдерін, мысалы  бензин, керосин, дизельдік отын, мазут айдайтындары – мұнайөнімдік құбырлар деп аталады.