Қазақстандағы уран өндіріс орындары

 «Қазатомөнеркәсіптің» ЖШ кеніштерінің техникалық жабдықталуы капиталдың жылдам қайтарылуын қамтамасыз етеді. Тәжірибе жүзінде кеніш 2-3 жыл барысында өзін-өзі толық ақтайды. Бұл өз алдына, инвестиция қайтарылымының орташа мерзімі 10 жылды құрайтын өндіріс өнеркәсібіндегі сөзсіз рекорд болып табылады.

 

 

 

 

              2.2. Кәсіпорынның экологияға көзқарасы

 

Өзінің өндірістік қызметін жүзеге асыра отырып, «Қазатомөнеркәсіп» ұлттық атом компаниясы игілікті қоршаған ортаны сақтау және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану бойынша қоғам алдындағы жауапкершілігін жете сезінеді.

        Қызметкерлердің қауіпсіз еңбек жағдайын қамтамасыз ету, компания қызметкерлері мен компанияда жұмыс жүргізетін аймақ тұрғындарының денсаулығын қорғау, сондай-ақ қоршаған ортаға мүмкін болған радиологиялық және химиялық әсерді болдырмау Қазатомөнеркәсіптің басым міндеттері болып табылады.

Еңбекті және қоршаған ортаны қорғау саласындағы компания қызметі мына мақсаттарды көздейді:

•    өндірістік қызметті Қазақстан Республикасында қолданылатын экологиялық заңдылықтар және басқа да нормативті талаптарға сәйкес жүзеге асыру;
•    кәсіпорын қызметкерлері мен тұрғындардың радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
•    өндірістік қызметтің кәсіпорын қызметкерлері мен қоршаған ортаға ықпалын мейлінше азайту;
•    еңбек жағдайын үздіксіз жақсарту және кәсіпорын жұмысының қоршаған орта жағдайына әсерін кеміту;
•    өндірістік апаттар мен экологиялық тәуекелдерді алдын-ала сақтандыру;
•    табиғи ресурстарды тиімді пайдалану;
•    техникалық және экологиялық қауіпсіздік қағидаларын ескере отырып қолданыстағы технологияларды ұдайы жетілдіру және жаңаларын енгізу;
•    еңбекті және қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік өкілетті ұйымдар мен халықаралық ұйымдармен тұрақты өзара іс-қимылдар жасау;
•    еңбек жағдайы, қызметкерлер мен тұрғындардың радиациялық қауіпсіздігі және оның қоршаған ортаға мүмкін болған әсері туралы тұрғындарды хабардар ету.

Осы мақсаттарға қол жеткізу үшін компания тұрақты түрде әдістемелік басшылық жасап, ядролық, радиациялық және техникалық қауіпсіздікке, сондай-ақ «Қазатомөнеркәсіп» холдингі кәсіпорындарында еңбек пен қоршаған ортаны қорғау жайына талдау жүргізеді.

Қазатомөнеркәсіптің барлық құрылымдық бөлімшелерінде еңбекті және қоршаған ортаны қорғау қызметі жұмыс істеп тұр.

Кәсіпорындар жыл сайын қоршаған ортаны қорғау іс-шараларын жасап, оны өкілетті ұйымдармен келісе жүргізеді. Өндірістік нысандардың аттестациясы да уақытылы өткізіліп тұрады.

Қоршаған ортаны қорғау бойынша жалпы бақылаудың құрамдас бөлігі болып табылатын өндірістік экологиялық және радиациялық бақылау тұрақты түрде жүргізіледі. Бұл жұмыстарды өндірістік экологиялық және радиациялық бақылаудың белгіленген тізбектемесіне сәйкес параметрлерге білікті өлшемдер жүргізу үшін сараптау, дозиметрлік және радиометрлік аппараттармен жабдықталған экологиялық және дозиметрлік қызметтер жүзеге асырады.

Қазатомөнеркәсіптің барлық кәсіпорындарында өнеркәсіптік нысандардың қауіпсіздігі Декларациясы жасалып, бекітілген. Мүмкін болған апат зардаптарын жою үшін аттестацияланған арнайы бөлімшелер құрылған, олардың қатарында компанияның бас кеңсесімен және ҚР Төтенше жайдайлар жөніндегі министрлігімен шұғыл байланысқа шыға алатын диспетчерлік қызмет те бар.

Кәсіпорындарда еңбекті және қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесін ұдайы жетілдіру және экологиялық менеджменттің, кәсіби қауіпсіздік және қызметкерлердің денсаулығы менеджментінің озық халықаралық тәжірибесін енгізу жұмыстары қатар атқарылады. Қазатомөнеркәсіптің он бес кәсіпорны халықаралық ISO -14001 және OHSAS- 18001 стандарттарына сәйкестік сертификаттарына ие.

Табиғатқа пен адамдарға ұқыпты қарау – Қазатомөнеркәсіп қызметінің жемісті болуының басты кепілі.

 

 

             

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                          2.3. Кәсіпорынның қазіргі жағдайы

 

 «Қазатомөнеркәсіп» Ұлттық  атом компаниясы уран, сирек металдар, атом энергетикалық стансалары  үшін ядролық отын, арнайы жабдықтар, технологиялар және екіұдай мақсаттағы  материалдардың импорты мен экспорты  бойынша Қазақстан Республикасының  ұлттық операторы болып табылады.  

Компанияның 100% акциясы «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры атынан мемлекетке тиесілі.

 «Қазатомөнеркәсіп» өз жұмысының  басты жеті бағытын басқаратын  холдинг түрінде құрылған:

• геологиялық барлау, уран өндіру;
• ядролық отын циклы өнімдерін шығару;
• реакторжасау, атом электр стансалары;
• түрлі-түсті металлургия және құрылымдық материалдар өндірісі;
• энергетика;
• ғылым;
• әлеуметтік қамтамасыз ету және мамандар әзірлеу.

         Кәсіпорын  құрылған кезде атом саласында мынадай проблемалар туындады:

• Дәстүрлі өнім өткізу рыногын жоғалып, соған байланысты өндіріс көлемі төмендетілді, тиісінше өнім өндірудің өзіндік құны екі есеге дерлік артты;
• Негізгі өндірістік қорлар моральдық және физикалық тұрғыдан тозды;
• Еңбекке ақы төлеудің 6 айлық берешегі, банктер мен шетелдік фирмалар алдындағы қарыз, бюджеттік және бюджеттен тыс төлемдер бойынша берешік, барлық мүлік кепілдікке қойылды;
• Демпингке қарсы үдеріске байланысты қазақстандық уранды АҚШ-та сатуға тыйым салынды;
• Еуропаның өз квота жүйесі болды;
• Рубльдің құлдырауына байланысты ядролық реакторларға арналған таблеткаларға болған ресейлік тапсырыстың қысқару қаупі төнді, өйткені Қазатомөнеркәсіп ұсынатын қызметтер долларлық эквивалентте белгіленгендіктен ресейлік кәсіпорындардың осындай қызметімен салыстырғанда үш есе қымбат еді. Соның өзінде тапсырыс көлемінің 25% ақшамен, қалғаны нарықтағы бағасы номиналдағысының үштен бірін құрайтын вексельдермен төленетін;
• бериллий және тантал өндірістері тоқтатылды;
• білікті мамандардың сыртқа ағылуы байқалды.

1998 жылы атом саласы кәсіпорындарын дағдарыстан шығару стратегиясы жасалып, бір-бірімен өзара байланысты мына міндеттер оған негіз болды:

• өндірістік қуаттарды оптимальды жүктеуге дейінгі мөлшерде өндіріс көлемін ұлғайту;
• тендерлік механизмдерді енгізу, нормалау және шаруашылық есептегі ынталандыру жолымен шығындарды бақылау жүйесін жасау;
• өнім сапасын арттыру;
• үзілген байланыстарды қалпына келтіру;
• өнім өткізу рыногын кеңейту;
• жаңа технологияларды енгізу және ескірген өндірістік қорларды жаңарту;
• еңбекке ақы төлеу мен бастамашылдығы және ресурстарды үнемдегені үшін қызметкерлерді ынталандыру жүйесін өзгерту.

1999 - 2000 жылдары дағдарысқа қарсы бағдарламаны жүзеге асыру үрдісі басталды.

1999 жылғы бүкіл әлемдік қаржы  дағдарысы тұсында Компания немістің Westl B (Вэстлби) банкінен алғашқы несие желісін ашуға қол жеткізді. Бұл Қазатомөнеркәсіптің несиелік портфелін қайта қарауға, қазақстандық банктер алдындағы қарызын өтеуге, өсім ставкасын 2,2 есеге төмендетуге мүмкіндік берді. Кепілдегі барлық активтер босатылды. Өндірісті ырғақты, жоспарлы түрде қаржыландыруға қол жетті.

1999 жылдың соңында ҮМЗ-де тантал  өндірісі іске қосылды.

1999 жылы Қазақстан АҚШ-та демпингке  қарсы процесте жеңіске жетті.

2000 жылы Компания қазақстандық  уранды АҚШ пен Еуропада сатуға қойылған шектеуді толық алып тастауға қол жеткізді. Нәтижеде табиғи уранды экспорттаудың географиясы кеңейе түсті.

2000 жылдың өзінде Қазатомөнеркәсіп  табиғи уран өндірісі бойынша  әлемде 1997 жылғы 13 орыннан 6-шы орынға  көтерілді.

1999 жылы отын таблеткаларын шығару бойынша Ресейдің Атом министрлігімен ұзақ мерзімді келісім жасап, Украинаның реакторларын отынмен қамтамасыз ететін украин-қазақстан-ресей кәсіпорны құрылды. Бұл «ҮМЗ» АҚ-да ресейлік дизайндағы реакторлар үшін ядролық отын өндірісін сақтап қалуға мүмкіндік берді.Үлбі металлургия зауытында жанып кетуші жұтқыштары бар уран-эрбий және уран-гадолин отын таблеткаларын шығаратын технология жасалып, өндіріске енгізілді, реакторға дейінгі отын циклындағы скраптарды қайта өңдейтін участок жұмыс бастады.

2000 жылы ҮМЗ керамикалық сұрыптағы  уран диоксиды ұнтағын «Дженерал  Электрик» (АҚШ) компаниясына сертификатталған  ресми жеткізіп берушіге айналды.Жасалған  технологияның арқасында бериллий  өндірісі тұтастай бейбіт өнім  шығаруға қайта бағытталды, карботермикалық әдіспен мыс-бериллий лигатурасын алу технологиясы игерілді. Американың «Браш Веллман» компаниясымен ұзақ мерзімді келісімге қол қойылды.Екі жыл ішінде, 1999-2000 жылдары Қазатомөнеркәсіп мамандарының ғылыми серпіні арқасында компания технология бойынша 20 жылдық артқа қалудан шығып, тантал өндірісін жолға қоя білді. Өндірісті заманауи сыйымдылығы жоғары конденсаторлық тантал ұнтақтарын және ниобий өнімдерін шығаруға бағыттап қайта ұйымдастыру бағдарламасы жасалды.

2000 жылы, Қазатомөнеркәсіп ұйымдасқалы бері алғаш рет жыл қорытындысы бойынша таза табысқа қол жеткізілді. Компания өндірісті жаңарту мен кеңейтуге салмақты инвестиция сала бастады. Компания қызметкерлерінің жалақысы 25% өсті. Бюджеттік және бюджеттік емес төлемдер 60% артты.

2001 - 2002 жылдары компанияның тұрақталуы, уран нарығындағы жағдайды болжау.

        2001 жылдан 2002 жылға дейінгі кезеңді Қазатомөнеркәсіп үшін дағдарыстан кейінгі деп қарастыруға болады. Бұл кезеңде дағдарыстан сәтті шыққан компания қаржы тұрақтылығын қамтамасыз етіп, шетелдік рынокқа иек артты. 2001 жылы Қазатомөнеркәсіп бірінші рет Қытайдың, ал 2002 жылы Оңтүстік Кореяның уран рыноктарына шықты.

        2001 жылы Торонтада өткен Бүкіләлемдік ядролық отын рыногы конференциясында Қазатомөнеркәсіп өз болждамдарына сүйене отырып алда болатын уран тапшылығы туралы мәлімдеме жасады. 2001 жылғы наурызда уран рыногында ең төменгі баға тіркелгеніне қарамастан Қазақстанда өндіріс көлемін ұлғайту басталды.Жаңадан ашылған Оңтүстік Мойынқұм және Ақдала жерасты шаймалау кеніштері 2001 жылы алғашқы өнімдерін ұсынды.

       2002 жылы кен қатпарларын ашудың ячейкалық жүйесі алғаш рет қолданылды. Өндірудің барлық технологиялық үдерісін толық автоматтандыру жүзеге асты. Қазатомөнеркәсіп әрбір кен орнын тиімді пайдалануға мүмкіндік беретін кеніштердегі уран кендерін жинақтауды өзгертудің математикалық бағдарламасын жасап шықты.«Волковгеология» АҚ бұрғылау станоктары паркін ұлғайту және ұңғыма салудың жаңа технологиясын енгізудің бағдарламасын жүзеге асыра бастады. Осы бағдарламаның енгізілуіне байланысты бұрғылау станоктары паркі 2003 жылғы 17-ден 2007 жылы 63-ке жетті.

2002 жылы Қазақситанның уран өндіретін  кәсіпорындары үшін мамандарды  оқытатын және қайта дайындайтын  Геотехнология кәсіпорны құрылды.

2003 - 2006 жылдары.Қазатомөнеркәсіпті дамытудың жаңа көкжиектері.Қазатомөнеркәсіп Қазақстанда уран өндіру көлемін ұлғайтудың стратегиялық бағдарламасын жасауды қолға алды.

2003 жылы Ақдала кенішінде алғаш  рет U-түріндегі сорбция-десорбциялық контур қолданылды. Бұл технологияны енгізудің абзалдықтары: U-түріндегі тізбектің бір жұмыс көлемінен кәдімгі типтегі тізбектегіден әлденеше рет көп өнім шығарады; регенеразияланған шайырдағы уран қалдығын төмендетеді; қажетті құрал-жабдықтар санын азайтады - әдеттегі 8-10 тізбектің орнына U-түріндегі 1-2 тізбек жеткілікті, бұл тиісінше шығындарды кемітеді.Сол жылы табиғи уран жеткізіп беру бойынша Қытаймен ұзақ мерзімді келісім жасалды.

2003 жылы Компания бериллий өнімі  бойынша әлемде жалпы өнімнің 29% бақылайтын екінші орынға, тантал  өндірісінде төртінші орынға табан тіреді.

2003 жылы республика Үкіметі Маңғыстау  облысының барлық тұтынушыларын  энергиямен қамтитын жалғыз қуат  көзі саналатын көп салалы  ірі энергетикалық кәсіпорын - Маңғыстау  атом энергетикалық комбинатын  дағдарыстан шығаруды Қазатомөнеркәсіпке тапсырды. Дағдарысқа қарсы бағдарламалар енгізілгеннен бері комбинат толыққанды және тұрақты жұмыс істеп келеді.

2004 жылғы қыркүйекте Лондонда  өткен Бүкіл дүние жүзілік  ядролық қауымдастықтың симпозиумында  Қазатомөнеркәсіп жаңа кең ауқымды  «2010 жылға қарай – 15 мың тонна уран» бағдарламасын таныстырды.

2004 жылы «КАТКО» БК-ның Оңтүстік  Мойынқұм учаскесінде тәжірибелік-өндірістік  уран кеніші іске қосылды. Таукент  таукен-химия кәсіпорны жанынан  тауарлы десорбаттан тікелей  уран экстракциялайтын технологияға ие аффинаждау зауыты қолданысқа енгізілді.

2004 жылы «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК»  АҚ құрылымын қайта құрудың  бірінші кезеңі өтті. Уран өндіру  бойынша барлық өндірістік қызмет  жаңадан құрылған «Таукен компаниясы»  ЖШС-не, ал әлеуметтік саладағы  қызметтерді жүзеге асыру «Қазатомөнеркәсіп-Демеу» ЖШС-не берілді.

2004 жылы Қытайдың еркін экономикалық  аймағында бериллий өнімдерін  өткізу үшін “Ulba-China” еншілес кәсіпорны құрылды.

2004 жылы Степногор таукен-химия  комбинаты Қазатомөнеркәсіптің  сенімді басқаруына берілді. Сол кезде комбинаттағы өндіріс жұмыс істемейтін. 2005 жылы СТХК өндірістік қызметі тұрақталды. Өз шикізаты есебінен уран тотығы-шала тотығын шығару жоспары орындалып, 503 тонна уран өндірілді.

2005 жылы 11 еуропалық банктен 3 жылдық  мерзімге 150 млн. АҚШ доллары көлемінде несие алынды. Сондай-ақ 10 жылдық мерзімге жапонның Mizuho банкінен 60 млн. АҚШ доллары несиеленді.