Валюталық операциялар

 

Валюталық фъючерстердің артықшылықтары:

1. Шектеулер мен лимиттер жойылуы мүмкін. Себебі екі саудаласушы арасында операциондық залда болған мәміле қалғанын биржа өз мойнына алады және делдал болады.
2. Маржа жүйесі (кепілді салым). Маржа жүйесі кез келген дефициттін орнын жабады.
3. Контракт клемі мен сомасының шектелуі. Нарық жағдайында бір контракт немесе кішігірім сома үлкен сома ставкасы сияқты сатылуы мүмкін. Себебі маркет-майкерлер оның дұрыс деңгейін анықтамай тұрып котировка өлшеміне шектеу қоюы мүмкін.

Валюталық фъючерстердің кемшіліктері:

1. Жүйенің икемсіздігі. Фъючерстік биржалар тек шектеулі есептеме күндеріне ие. Ондағы реттелмеген контрактілер ақшалай төлемдерге сәйкес келуі керек.
2. Маржа жүйесі. Кейбір биржалар аса үлкен немесе аса төмен маржа талап етуі мүмкін.

 

Өзін-өзі бақылау сұрақтары: 

1. Валюталық своп пен спот
2. Кассалық мәмілелер
3. Арбитраж

 

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. «Банковское дело». Учебник. Под ред.О.И.Лаврушина. М., 2003 г. с. 222
2. Рид Э., Коггер Р., Гилл Э., Смит Р. Коммерческие банки. М.: Космополис, 1991.- с.107
3. Банковское дело. Учебник для вузов//под ред. Е.Ф.Жукова. Н.Д.Эрнашвили.Москва: Банки и биржи, ЮНИТИ-ДАИА: Единство, 2006 г., с. 528.

 

13 Валюталық спекуляция 

 

Лекцияның мақсаты: Валюталық операциялардағы спекуляция түсінігін қалыптастыру. Негізгі қатысушыларын, олардың қызмет ерекшеліктерін анықтау

 

Сұрақтары:

13.1  Валюталық  спекуляция, мазмұны және түсінігі

13.2  Валюталық  спекуляцияны жүзеге асыру көздері

13.3  Валюталық  спекулянттар ретіндегі валюталық  биржа қатысушылары 

 

13.1  Валюталық  спекуляция, мазмұны және түсінігі

Валюталық спекуляция, оны жүргізу мүмкіндіктері және жүзеге асыру көздері. Валюталық аюлар, валюталық өгіздер және валюталық көбелектер – валюта биржасының негізгі қатысушылары және валюталық спекулянттар ретінде.

13.2  Валюталық спекуляцияны жүзеге асыру көздері

13.3  Валюталық  спекулянттар ретіндегі валюталық  биржа қатысушылары 

 

Өзін-өзі бақылау сұрақтары: 

1. Валюталық спекуляция түсінігі
2. Валюталық спекулянттар
3. валюталық спекулянттардың биржадағы қзыметтері

 

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. «Банковское дело». Учебник. Под ред.О.И.Лаврушина. М., 2003 г. с. 222
2. Рид Э., Коггер Р., Гилл Э., Смит Р. Коммерческие банки. М.: Космополис, 1991.- с.107
3. Банковское дело. Учебник для вузов//под ред. Е.Ф.Жукова. Н.Д.Эрнашвили.Москва: Банки и биржи, ЮНИТИ-ДАИА: Единство, 2006 г., с. 528.

 

 

14 Валюталық тәуекел  және оны сақтандыру әдістері 

 

Лекцияның мақсаты: Валюталық операциялардағы негізгі тәуекелдерді анықтау және оны төмендету жолдарын қарастыру

 

Сұрақтары:

14.1 Валюталық тәуекел, мазмұны, түсінігі және пайда болу көздері

14.2. Валюталық  тәуекелді сақтандыру әдістері  және тәсілдері 

 

14.1  Валюталық  тәуекел, мазмұны, түсінігі және  пайда болу көздері

Тәуекел дегенде ықтималдылықты, ал турасына келсек, банктің өз ресурстарының көп бөлігінен айырылып қалу қаупін, белгілі бір қаражат операцияларын жүзеге асыру нәтижесінде табыстарды толық алмауын немесе шығынға ұрынатынын айтқан дұрыс.

Тәуекел- бұл сондай-ақ кез-келген өндірүшінің соның ішінде банктің де қызметіндегі оқиғалық сипаттама. Ол әрекет ақырының белгісіздігін және табыссыздық жағдайында оның салдарының қолайсыз болатыны көрсетеді. Табысты жоғалту және берілген неиселер бойынша төлемдердің қайтарылмауы салдарынан шығындар туындауы, ресурстық базаның қысқаруы, баланстан тыс операциялар бойынша төлемдерді жүзеге асырылмауы  т.с.с.

Алайда сонымен бірге тәуекел деңгейі неғұрлым төмен болса, жақсы табысқа жету мүмкіндігі де соғұрлым төмен болады.

Бүгін де тәуекелді талдау мен бағалаудың негізігі бөлігі қанадай да бір болашақ оқиғаның болатыны жайлы ықтималдылық теориясына негізделген. Ол  ғылым мен бизнестің  барлық саласында қолданыс тауып отыр. Бұған банк ісі мен қаржылық институттрада кіреді. Шын айтуына келгенде, банк операцияларының барлық түрі тәуекел ету үрдісіне ұшыраған.

Қазіргі кезде Қазақстан республикасында қызмет ететін салалардың барлығында экономикалық жаңғырулар процесі жүріп жатыр. әрине тәукелге бел буу әрбір кәсіпорынның қаражат және өндірістік қызметінде шешуші концепцияның бірі саналады.

   Біздің іс-әрекетіміздің  нәтижесіне сай ұшырасатын тәуекелдің аз еместігін мойындауға мәжбүрміз. Сондай-ақ біздің өмірімізде негізінен, көптеген әртүрлі жүйеленген және жіктелген тәуекелдер бар. Олар банктік қызметтермен байланысты болады. Банктік тәуекелдер болып мыналар саналады: валюталық, пайыздық және несиелік тәуекелдер. Берілген жұмыста біз валюталық  тәуекелді  қарастырамыз.

    Валюталық  тәуекел  дегеніміз-бұл шетел валютасын  әртүрлі  бағаммен сату және  сатып алу кезіндегі туындайтын  тәуекел.

     Валюталық  тәуекел немесе бағамды жоғалту  тәуекелі-банктік операциялардың көп ұлттық немесе интернационализациялық нарығымен, бірегейлі кәсіпорындармен және банктік ұйымдардың пайда болуымен тікелелей байланысты болады. Сонымен қатар, валюталық тәуекел валюталық ауытқуларға байланысты ақшаның жоғалуына әкеп соғады. Осыған орай валюталық  бағамдағы ауытқулар көптеген факторлардың арқасында көрініс табады.  Валютаға сену көп факторлық күрделі процесс болып табылады. Бірақ шынына келсек, айтылған мәселелер тек белгілі бір валюталық бағам  режиміне,соның ішінде еркін ауытқу  бағамына байланысты болады. Бүгінгі күнде әлемдік тәжірибеде валюталық бағам режимінің бірнеше түрлері бар, яғни белгілі бір мемлекеттің  жағдайына байланысты болып келеді.

    Валюталық жүйені  мына көрсеткіштер арқылы анықтауға  болады:

1.Жабық нарық түріне  жататын мемлекет мынадай көріністерге  ие:  экономикалық тенденцияның  жабықтығына немесе экономикалық  ақпараттарға инвесторлар және  экспорттық – импорттық операциялар  және т.б. осындай мемлекеттердің  валюталық бағамы белгісіз ауытқуларға жақын, инвесторлар мен импортерлар көбінесе осындай вллютада келісім шартты жүргізуден қашады. Айналымына байланысты негізгі есеп айырысулар тауар үшінші мемлекеттердің валютасында жүргізіледі. Осындай валюталық нарық көбінесе тар болады (немесе мүлдем болмайды). Макроэкономикалық көрсеткіштер әлемдік нарықта осындай валюталық  бағамға әсерін тигізбейді.

2.Күрделі экономикалық потенциал кезіндегі приоритеті көрсетілген курстық мемлекет. Әдетте бұндай мемлекеттердің валюталық курсы «авторитеттік» курсқа қарағанда қатал көрсетіледі және импорттық экспорттық – импорттық пен инвестициялық операцияларды жүзеге асыруға қолайлы қызмет атқарады. Макроэкономикалық көрсеткіштер көбінесе осындай мемлекеттердің ұлттық валюталық курсына әсерін тигізбейді.

3.Сонымен бірге көптеген тәуелсіз экономикасы бар мемлекеттер өз қызметтерін жүзеге асырады. Бірақ олардың экономикасы жағынан тәуелсіз болғанымен екінші жағынан экономикасы тұрақсыз деп айтуға болады. Бұндай мемлекеттердің валюталық бағамын анықтау қиынға түседі және осындай факторларға тәуелді болуы мүмкін: саяси ауытқулар, басқару органдарының экономикалық саяси ауытқулары, мемлекетаралық бәсекелестіктің жоқ болуы, валюталық резервтердің сатыларының аз болуы, сонымен қатар макроэкономикалық көрсеткіштердің де жоқ болуы.

4.Тұрақты экономикасы  бар мемлекеттер, яғни ұлттық  валюталық еркін түсуі.Осындай  мемлекеттердің басты көріністері : дамыған нарықтық  экономика, экономикалық  жетістіктер, басқару органдарының  белгілі тұрақты саясаты, ақша  массасның қатал бақылануы және мемлекеттерге ақпарат пен пайыздық ставкаларының қатал бақылануы. Кейбір жағдайларда мұндай еркін валюталық ауытқулар – интервенцияларымен мемлекет аралық басқару органдарының келісім шарттары мен саяси қысыммен тікелей байланысты болып келеді. Осындай мемлекеттерде валюталықбағам әр бір макроэкономикалық көрсеткіштерге назар аударады.

Макроэкономикалық және саяси факторлар әдетте үшінші және төртінші валюталық түрлеріне көңіл аударады. Сонымен қатар көптеген ауытқулар жүзеге асырылады. Олар ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді бағам перспективасына әсерін тигізеді. Мысалы, ұзақ мерзімді перспективада, әдетте талдау кезінде валюталық бағамның қозғалысына байланысты мынадай факторлар қарастырылады – ішкі өнім бағыты, ақпараттардың жылдамдығы, төлеу және сату баланстарының қалпы, жұмыссыздықтың сатысы немесе  әлеуметтік тұрақтылық және т.б.

Алайда, барлық факторлардың ішінен, ұзақ мерзімді перспективалық бағамға  әсерін тигізетін 2 негізгі факторларды қарастыруға болады.

Ақпараттардың жылдамдығы. Валюталық бағамның ауытқуына мынадай мәселелер байланысты мүмкін. Яғни ол экономикалық немесе саяси. Нарық барлық экономикалық көрсеткіштердің өзгеруіне, саяси дағдарыстарға назар аударады.

Валюталық нарық өзінің тұрақсыздығымен және белгісіздігімен көзге түседі. Бұған қарсы әлемдегі саяси және экономикалық өзгерістерге валюталық нарық қатысушыларының  лезде дайын болуы, жауап беруі, сонымен бірге үлкен бөлігінің алап сатарлықпен  әрекет етулері  жатады.

Валюталық тәуекел – бұл жоғалту тәуекелі. Егер сату және сатып алу келісім шарты шетел валютасымен жасалса, оның өзгерісі жақсы жағына тән болмайды. Тәуекел тек қана банк ашық позициясы жүргізілген кезде туындайды. Валюталық операцияларды әдетте «кассалық» және «мерзімді» деп бөледі. Кассалық келісім шарт нарығы контракт жасалғаннан кейін екі күннің ішінде төлеуді талап етеді. Осынай келісім шарттарға жататындар: СВОП келісім шарты, овернайт. Ал жылдамды келісім шарттарға: форвард, СВОП, фьючерстер, опциондар жатады.

Мерзімді келісім шартқа байланысты төлем жүргізбеу тәуекелі инвестордың несие бермеуіне және контрактың мерзіміне байланысты болады. Неғұрлым бұл мерзім жоғары болса, соғұрлым бағамның өзгеруі мен төлем жүргізбеуі жоғарылайды.

Мерзімді операциялар банк клиенттерімен жүргізіледі. Сонымен қатар мерзімді операцияның тәуекелі басты болғандықтан, банк өзі клиенттермен жүргізген мерзімді  келісім шарттарды сақтандыруға мәжбүрлі.

 

14.2. Валюталық  тәуекелді сақтандыру әдістері  және тәсілдері 

Валюталық тәукелдер көбінесе банкте әр түрлі жолдармен жүзеге асырылады. Банк ішкі құрылымының валюталық тәукелді басқаруының бірінші қадамы болып валюталық операциялар бойынша шектеулердің белгіленуі саналады. Мысалы, төменде көп таралған шектеулердің түрлері мынадай:

• шетел  басқару ұйымдарының  шектеулері;
• контрпартнерлермен және клиенттермен жүргізілетін операциялардың шектеулері;
• жабдықтаушылық  шектеу;
• шектеудің  әр күнге және әрбір дилерге жасалынуы;
• зиян  шектеулері. Кейбір банктерде мұндай шектеу әрбір жұмыс істеу күніне және бөлек  уақыттарда көрсетіледі. (әдетте бір ай), кейбір банктерде ол бөлек операциялардың түрлерінде көрсетіледі, ал тағы басқа банктерде сонымен бірге бөлек дилерлерде көрсетілуі мүмкін.

Валюталық тәуекелді төмендетудің мынадай негізі әдістері болады:

• валюталық тәуекелдерді сақтандыру;
• хеджирлеу;
• диверсификациялау.

Валюталық тәуекелдерді сақтандыру валюталық тәуекелдерді басқарудың негізгі әдістерінің біріне жатады.

Халықаралық банктік тәжірибеде валюталық тәуекелдерді сақтандырудың төмендегідей үш тәсілі қолданылады:

• контрагенттерінің бірінің біржақты ісәрекеті;
• банктік және үкіметтік кепіл-хаттар;
• мәмілеге қатысушылардың өзара келісімдері.

Валюталық тәуекел сақтандыруда қорғаныс келісімдері, яғни валюталық бағамдардағы өзгерістерге сәйкес валюталық мәміле келісімшарты немесе контрактінің орындалуы барысын қайта қарау мүмкіндіктері өзара келісіледі. Нақтырақ айтсақ, валютаның бағамындағы өзгерістерден экспортерді немесе несие берушіні сақтандыру үшін бағамдағы өзгеріске байланысты төлем сомасын қайта қарау туралы келісімі несиелік немесе коммерциялық контрактінің шартында көзделеді.

Хеджирлеу валюталық тәуекелді сақтандырудың құрамдас бөлігі ретінде белгілі бір операцияларды жүргізу және мерзімді контрактілерді жасауды білдіреді.

Хеджирлеу тәсілдеріне құрылымдық (активтер мен пассивтерді, алашақ және берешек қарыздарды) теңестіру, төлем мерзімін өзгерту, қаржылық құралдар жатады.