Бюджетпен есеп айырысу есебі

Энергетика мен электростанция жүйесін ұйымдастыру үшін: заңмен белгіленген тәртіпте осы ұйымның жұмысын ұйымдастыру объектілеріне берілген жер төлімдері, электр сымдарын ұстап тұратын бағаналармен байланысты жер төлімдері, станциялары салық салынатын объекті болып табылады.

Қазба байлықты, газ бен мұнай өнімдерін тасмалдайтын кәсіпорындардың жұмысын ұйымдастыру үшін: заңмен белгіленген тәртіпте осы ұйымға берілген жер төлімдері, газ бен мүнай құбырларымен байланысты жер төлімдері, салық салынатын объекті болып табылады.

Байланыс сферасының балансында тұрған жер төлімдері салық салынатын объектісі болып табылады.

           Жердің әрбір төліміне тиесілі салық мөлшерлемесін пайдаланады.

Жер салығын есептегенде 821 шоты дебеттеліп, 636 шоты кредиттеледі. Салықты төлеу салықтық кезеңнің 1-ші шілдесінен кешіктірмей тіркелген объектілер бойынша жергілікті бюджетке төленеді. Ол кезде 636 шоты дебеттеліп, 441 шоты кредиттеледі.

д) Көлік құралдарына салынатын салық. Мемлекеттік есепте тұрған меншік және меншікті сенімді басқаруға, шаруашылықты жүргізуге алғандар және жеке тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.

Көлік кұралдарына салынатын салық жыл сайын төленеді және Қазақстан Республикасы заңдарымен белгіленген кезінде төлем жасалады және олар көлік құралдары қуатының әр киловатынан алынатын айлық есептеу көрсеткіші бойынша алынады (салық кодексінің 146-147 беттеріне қараңыз).

40 тонналық және одан да жоғары жүк кетеретін самосвалдар және арнайы жабдықталған медициналық транспорттық құралдары салық салу объектісі болып табылмайды.

Көлік құралдарына салынатын салықты есептеген кезде 821 "Жалпы және әкімшілік шығыстарының" шоты дебеттеледі де және 638 "Көлік құралдарына салынатын салықтар" деп аталатын шоты кредиттеледі.

Салық бюджетке аударылады, ол кезде 638  шоты дебеттеліп, және 441 "Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша" шоты кредиттеледі.

 

Көлік құралдарына салынатын салықты төлеушілер	Салық салынатын объектісі	Салык мөлшерлемесі	Салық кезені
Меншігінде және шаруашылығын жүргізуіне немесе оперативті басқаруына алған (заңмен қарастырылған, кейбір жеке категорияларын қоспағанда) салық салынатын объектілері бар, заңды тұлғалар	Салық салынатын объектісіне көлік (транспорт) кұралдары жатады, тек мемлекеттік тіркеуге жататын тіркемелерін және өкілетті органдарда есепте тұратындарын қоспағанда	Салық Кодексі белгілеген айлық есептік көрсеткіштік негізінде есептелген тузету коэффициенттері мен салық мөлшерлемесі көлік түрлеріне, қуаттылығына, двигательдің көлеміне, жүкті көтеру сыйымдылығына, пайдалану мерзіміне байланысты алынады	Календарлық жыл
Меншігінде және шаруашылығын жүргізуіне немесе оперативті басқаруына алған (заңмен қарастырылған, кейбір жеке категорияларын қоспағанда) салық салынатын объектілері бар, жеке тұлғалар

 

 

Мүлік салығын төлеушілер	Салық салынатын объектісі	Салық мөлшерлемесі	Салық кезеңі
Заңды тұлға-резиденттерінің меншігіндегі салық салынатын обьектілері (заңмен белгіленген кейбір категориясынан басқасы)	Салық салынатын объектісі: негізгі құралдар (үй-пәтер қорларын қоса алғанда) және материалдық емес активтер болып саналатындар жатады. Заңды және жеке кәсіпкерлердің балансында тұрған объектілердің бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша анықталған орташа жылдық қалдық құны	Салық салынатын объектінің жылдық орташа құнынан 0,1% алынады: коммерциялық емес ұймдардан, әлеуметтік сферадан, кітапхана саласымен байланысты қызметтерден;   мемлекеттік ғылыми кадрлерді аттестациялаудан; су қоймаларымен шұғылданатын заңды тұлғалардан; мемлекеттік бюджеттің есебінен қаржыландырылатын ұйымдардан	Календарлық жыл
Заңды тұлға-резидент еместердің меншігіндегі салық салынатын объектілері (заңмен белгіленген кейбір категориясынан басқасы)
Жеке кәсіпкерлердің меншігіндегі салық салынатын объектілері		Салық салынатын объектінің жылдық орташа құнынан 1% мөлшерінде алынады
Жеке тұлғалардың меншігіндегі салық салынатын обьектілері (заңмен белгіленген кейбір категориясынан басқасы)	Салық салынатын объектісіне, кәсіпкерлердің меншігіндегі және меншігінде емес мүліктері жатады: - үй-пәтер қорлары, саяжайы, гаражы т.б. -аяқталмаған құрылыс обьектілері.Жеке тұлға үшін,әр жылдың басына анықталған обьектінің құны салық салынатын обьектісі болып табылады.	Салық мөлшерлемесін, салық салынатын обьектісінің құнына қарап,Салық Кодексі белгілейді

 

е) Мүлікке салынатын салық. Бюджетке төленетін мүлік бойынша салынатын салықтың есебі 637 шотында керініс табады.

 

 

Салық салынбайтын объектісі болып:

• жер салығы салынатын объектілері;
• көлік кұралдарының салығы салынатын объектілері;
• Қазақстан Республикасының үкіметінің шешімімен консервацияға жатқызылған, негізгі құралдары;
• мемлекеттік автомобиль жолдары;

    -инвестицнондық жобаның айсында пайдалануға берілген, негізгі құралдар.

         Объектінің орташа құнын анықтау үшін бір мысал келтіріп көрейік.

Мысал. Негізгі кұралдың қалдық құны 01.01.2002 ж. 11160 мың теңге, ал материалдық емес активтердің құны 200 мың теңге құраған. Ағымдағы жылы келіп түскен негізгі құралдың құны 1200 мың теңге болса, ал олардың есептен шыққаны 800 мың теңге құраған.

Күні	Негізгі кұралдар мен материалдық  емес активтердің қалдық құны	Келіп түскені	Есептен шыққаны	Есептелген амортизациясы
1.01.2002 ж.	11360000			94665
1.02.2002 ж.	1165335	500000		122000
1.03.2002 ж.	11643335		250000	115000
1.04.2002 ж.	11278335			115000
1.05.2002 ж.	11163335		350000	95250
1.06.2002 ж.	10718085			95250
1.07.2002 ж.	10622835	300000		95250
1.08.2002 ж.	10527585			108500
1.09.2002 ж.	10719085			108500
1.10.2002 ж.	10610585	400000		134300
1.11.2002 ж.	10876285			134300
1.12.2002 ж.	10741985		200000	127900
1.01.2003 ж. 01.2003 ж.	10414085
Жиыны	141940870	1200000	800000	1345915

Енді біз осы негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің қозғалысын көрсететін кестені құрастырып көрейік.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ағымдағы кезеңде объектілердің орташа жылдық құны 10918528 теңге (141940870:13) құраған, сәйкесінше, мүлік салығының сомасы -109185,28 теңгеге тең болған (10918528 х 0,1).

Әрбір салық төлеуші салықты өздігінше есептейді, бірақ ол кезде салық базасына тиесілі салық мөлшерлемесін пайдаланады. Есептелген салыққа 821 шоты дебеттеледі де, 637 шоты кредиттеледі. Салықты бюджетке төлеу сол объектілердің тұрған жерлері бойынша жасалынады.

и) Жер қойнауына салынатын салықтар. Мұндай арнайы салықтардың қатарына:

1. Үстеме пайдаға салынатын салық;
2. Жер қойнауына салынатын арнаулы төлемдер:

 

1. Бонустар (қол қойылған және коммерциялық);
2. Роялтилер;

3. Өнімді бөлу бойынша ҚР үлесі жатады.

1.Үстеме пайдаға салынатын салық. Жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық онда жасалатын контрактының мазмұнына байланысты болып келеді, соңдықтан оны шартты түрде екі модельге бөлуге болады:

біріншісі - Салық Кодексі белгілеген міндетті төлемдерімен қоса салықтың барлық түрін төлеуді қарастырады;

екіншісі — тек Қазақстан Республикасының үлесінде жер қойнауына тиесілі міндетті төлемдерімен қоса барлық салықтарды төлеуді қарастырады, тек шикі мұнай өнімдеріне төленетін акциздерді, үстеме пайдаға салынатын салықты, жер салығын, мүлік салығын қоспағанда.

Үстеме пайдаға салынатын салық пайданың ішкі нормасының салықтық кезеңінің соңына жеткен деңгейінен есептелінеді.          2.1 Бонустар. Жер қойнауын пайдаланушылардың белгіленген төлемдері болып табылады және жерді пайдалануға жасаған келісім-шартта белгіленген мөлшерлемесі мен тәртіп бойынша ақша түрінде төленеді. Жер қойнауын пайдалануды жүргізудің жеке шарттарын негізге ала отырып, бонустардың мына төмендегі түрлерін төлейді: қол кою бонусы; коммерциялық табу бонусы.

Қол қою бонусы жер қойнауын пайдаланушылардың заңда белгіленген тәртіпке сай келісім-шарт жасау кезінде жер қойнауын пайдалану жөніндегі қызметін жүзеге асыру құқығын беру үшін бір жолғы тіркелген (тұрақты) төлемі болып табылады. Қол кою бонустарының бастапқы мөлшерін Қазақстан Республикасының Үкіметі немесе Өкілетті оргаңдары белгілейді, не тендер өткізудің шарттары бойынша белгіленеді. Қол қою бонусының түпкілікті мөлшері жер қойнауын пайдалану үшін берілетін кен орындарының (аумақтардың) экономикалық құндылығына қарай келісім-шарт негізінде белгіленеді. Қол қою бонусын төлеу мерзімі тараптардың келісім-шартымен немесе келісімімен белгіленеді, бірақ ол келісім-шарт жасалған күннен бастап отыз күнтізбелік күннен кешіктірілмеуі керек.

Коммерциялық табу бонусы тіркелген төлем болып табылады және оны келісім-шарт аумағындағы әрбір коммерциялық табыс табу үшін жер қойнауын пайдаланушылар төлейді. Коммерциялық табу бонусы бұдан былайғы өндіру процесі көзделмеген пайдалы қазбалардың кен орындарына барлауды жүргізуге арналған келісім-шарттары бойынша төленбейді. Коммерциялық табу бонусын есептеу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді. Коммерциялық табу бонусының мөлшері салық салынатын объектісінің, төлем есептелінетін базасының және мөлшерлемесінің негізінде анықталады.

Салық салынатын объектісі	Төлем есептелінетін базасы	Бонустын мөлшерлемесі
Мемлекеттік органдарының осы мақсат үшін өкілеттігі бекіткен пайдалы қазбалардың орнынан алынатын көлемі	Алынатын пайдалы қазбалардың бекітілген көлемінің құны. Төлем жүзеге асатын күніне сәйкес алынатын запастардың биржалық бағасынан шығатын құны	Коммерциялық табу бонусының мөлшерлемесі алынатын запастардың құнына сәйкес, пайыздық мөлшерлемесінде белгіленеді, бірақ олардың мөлшері 0,1% кем болмауы тиіс

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2 Роялти. Роялтиді жер қойнауын пайдаланушылар пайдалы қазбалардың барлық түрлері бойынша жеке-жеке төлейді. Жер қойнауын пайдалануға жасалған келісім-шарттарда роялтиді, әдетте, ақшалай түрде төлеу белгіленеді. Келісім-шарттар бойынша қызметті жүзеге асыру барысында, тараптардың қосымша келісім негізінде роялтиді төлеудің ақшалай түрі белгіленген мерзімде ақшалай түріне балама төлем жасауына, яғни заттай нысанында төлеуіне болады, бірақ ол уақытша сипатта болады.

Пайдалы қазбаларды жүзеге асырып жатқан және жер койнауынан апатты минералды қоспаларын алушылар да салық төлеуші болып табылады. Роялтидің деңгейі салық салынатын объектісіне, салық базасына және мөлшерлемесіне байланысты анықталады.

Роялти көмірқышқылы қалқып жүретін шкаласы бойынша пайыздық мөлшерлемесі белгіленеді, яғни өндірілетін өнім көлеміне тәуелді анықталады, ал ол кезде мына екі әдістің бірін пайдаланады:

- контрактіде қаралған  қызметінің барлық кезеңінде  өндірілетін көмірқышқылдық көлемінен алынады;

-контракт бойынша әрбір  жылда өндірілетін өнімнің көлемінен  алынады.

Алтын, қола, күміс т.б. қымбат металлдар мен тастарды өңдірген кезде роялтидің тұрақты мөлшерлемесі алынады. Жер астындағы суларға роялти төленбейді.