Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы есебі

 

                                                МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ...................................................................................................................3   

1.ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ,АУДИТІ ЖӘНЕ ТАЛДАУЫ

1.1. Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы есебі....................................4

1.2. Тауарлы-материалдық қорлар және оларды жіктеу мен 2ХҚЕС бойынша тауарлық-материалдық қорлардың бағалануын есепке алу ...............................8

1.3.Тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысы есебі және құжатталуы……………………………………………………………………….11

 

2. ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР ЕСЕБІНІҢ  АУДИТІ ЖӘНЕ ТАЛДАУЫ

2.1. Тауарлы-материалдық қорлар  аудитінің мақсаты мен міндеттері............15

2.2. Тауарлы- материалдық құндылықтардың қоймадағы есебінің аудиті......16

2.3. Кәсіпорынның қоймасына тауарлы – материалды қорлардың түсуін құжаттық рәсімдеу…………………………………………………………….....20

2.4. Кәсіпорының қоймасынан тауарлы  – материалдық қордың шығуын  құжаттық рәсімдеу.................................................................................................23

 

Қорытынды............................................................................................................25

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

           Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.Экономиканың барлық саласындағы, кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізатпен материалдарды ұқыпты жүмсауға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға), оның сапасын көтеруге, өзіндік кұнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық қорларын, ақша қаражаттарын және басқада ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға жэне тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызымен мәнін айрықша бағаламауға болмайды. Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуының маңызы зор. Бухгалтерлік есеп материалдардың сақтануы, шығындар нормасының төмендетілуі, тиімді қолданылуы туралы мәліметтерді жинақтайды. Тауарлы-материалдық қорлар есебінің жалпы принциптері бухгалтерлік есептің № 7 «Тауарлы-материалдық қорлар есебі» стандарты негізінде ұйымдастырылып, мұнда есептің негізгі бағыттары көрсетілген:

-    тауарлы-материалдық қорлардың  өзгерісі;

-    тауарлы-материалдық қорлардьщ өзіндік қүны және бағалануы;

-    шығындардың есептелуі;

-    есеп берудегі айқындама.

    Тауарлы - материалдық қорлар субъектінің айналымдық қорының негізгі бөлігі болып табылады. Оның құрамына материалдар, аяқталмаған өндіріс, тауарлар кіреді. Нарықтық экономика жағдайында айналымдық қордың айналымдылығын жоғарылату оның маңызды және нақты көрсеткіші болып табылады. Өнімнің өзіндік құнында материалдардың үлес салмағы өнеркәсіптерде 70% құрайды, яғни пайда түсірудің негізгі көзі болып табылады. Негізгі мақсат:

-    Тауарлы-материалдық қорларды  жіктеу мен бағалау;

-    Тауарлы-материалдық     қорлардың     қозғалысын     есептеу     кезінде жасалатын кұжаттар;

-    Тауарлы-материалдық  қорлардың  қоймадағы   жэне   бухгалтериядағы  есебі;

-    Тауарлы-материалдық қорларды  түгелдеу және оларды есеп  беруде ашып көрсету;

-    Тауарлы-материалдық қорларды  талдау;

-    Тауарлы-материалдық қорлардың  аудиті.

 

 

 

 

 

 

 

1.1.Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы  есебі            

 

     Қоймалардағы материалдық қорларды есепке алуды материалдық жауапты адамдар немесе олардың келісімімен жұмысын атқаратын есепшілер (операторлар) материалды есепке алу үшін арналған карточкаларында жүргізеді. Қорлардың әрбір номенклатуралық нөміріне жекелеген карточкалар ашады, содан соң ол бухгалтериядан қоймаға жартылай толтырылған күйінде беріледі.

    Алған карточкаларда қоймашы материалдардың сақталатын орнын (стеллаждар, ұялар) сипаттайтын реквизиттерді толтырады. Карточкаларға жазбалар кұжаттардың негізінде жазылады. Егер қоймадағы материалдық қорлардың қалдықтары қорлардың белгіленген нормасынан жоғары немесе тең болса, онда қойма меңгерушісі бұл туралы жабдықтау бөліміне хабарлауы тиіс. Бұл мақсатта қорлардың белгіленген нормаларынан нақты қалдық қорының ауытқушылығы туралы дабыл анықтамасы қолданылады. Ол нақты қалдық қордың белгіленген қалдықтарынан ауытқушылығын бақылау үшін және қозғалыссыз жатқан қалдыққа бақылау жасау үшін қолданылады. Анықтаманы бір дана етіп қойма меңгерушісі (қоймашы) материалдарды есепке алу карточкасының деректері бойынша жасайды. Анықтамаға деректерді енгізудің өлшемдерін субъектінің материалдық - техникалық жабдықтау бөлімі белгілейді. Жетіспеушіліктер мен материалдық жағынан жауапты адамдардың қызметіндегі тәртіп бұзушылықтар туралы, сондай-ақ іріктеп тексерулер мен өткізілген нұсқамалардың нәтижелері туралы бухгалтерияның қызметкері бас бухгалтерге хабарлауға тиіс. Айдың аяғында қоймаға бухгалтериядан материалдардың қалдықтарын есепке алатын кітабын қоймашыға береді, оған қойма меңгерушісі материалдарды есепке алу карточкасындағы қалдықтарын көшіріп жазады. Мұнан кейін деректерді салыстырып тексеру үшін материалдық босалқы қорлардың есептік топтары бойынша және бүтіндей алғанда кітап бойынша жиынын бухгалтерияға қайтарылады. Сөйтіп, қойма меңгерушісі материалдарды есепке алуға, олардың карточкаларын жүргізуге, құжаттардың тізімдерін жасауға және қойма есеп кітабының қалдықтарын шығаруға міндетті.

      Қоймалардан түскен  құжаттар жік-жігімен жинақталып, жөнелту қағаздарымен жабдықталады, содан соң олардың деректерін бухгалтериядағы деректермен салыстырылады. Құжаттардың бірінші даналары кейін есептік өңдеуге   пайдаланылады,   ал   екінші   даналары   -   материалдар   сақталатын орындарда  қалады,   олар  қорлар  топтары  және  номенклатуралық нөмірлері бойынша    орналасады.    Олар    анықтамалық    мақсаттарда    және    қоймалар бухгалтериядағы есеп деректерін салыстырып тексеру үшін пайдаланылады.

     Салыстырудан кейін  құжаттардың деректері кәсіпорында  белгіленген есеп топтары бойынша (материалдар, ағаш материалдары  және т.с.с) материалдарды жинақтап  есепке алудың жинақтаушы тізімдемесінде  топтастырылады, ол тауарлы-материалдық  қорлар кірісі мен шығысы бойынша  (201) 1310 «Материалдар» бөлімшесінің жинақтаушы шоттары және материалдар топтары бойынша жүргізіледі. Бұл тізімдемеде материалдардың әрбір тобы бойынша өткен айдағы тізімдемеден келесі айдың басындағы қалдығы, ағымдағы құжаттарындағы өткізу тізімдерінің топтары бойынша материалдардың кірісі мен шығысы сомалық сипаттамасы көрсетіледі және айдың аяғындағы әрбір жинақтаушы шоты мен материалдар тобы бойынша қалдығы шығарылады. Жинақтаушы ведомосы қойма мен бухгалтерлік есептерінің мәліметтерін салыстыру үшін пайдаланылады, ол материалдар есебінің карточкасы мен материалдардың қалдық кітабы бойынша жүргізіледі. Материалдардың қалдықтарының кітабы бір ай бойы бухгалтерияда сақталады және оны материалдардың қалдықтары туралы мәліметтерді алу үшін пайдаланылады. Айдың аяғында кітап бухгалтериядан қоймаға беріледі, қойма меңгерушісі есепті жылдың аяғындағы материалдық қорлардың қалдықтарын оған түсіріп, өз қолын койып растайды. Материал калдықтарының кітабы есепті айдан кейінгі, айдың 1-3 күні бухгалтерияға тексеруге және топтар мен тауарлы-материалдық қорларды есепке алу жөніндегі шоттар бойынша жинақталған есебі беріледі.

    Айдың аяғындағы материалдарды  жинақтап есепке алудың жинақтаушы  тізімдемесіндегі қалдықтар туралы  әрбір есептік топ бойынша сомалық түрдегі деректер материал қалдықтарының кітабындағы топтарының жиынтығымен салыстырылады. Бұл деректер сәйкес келуге тиіс, өйткені қоймадағы (карточкалардағы,   сонан   соң   материал   қалдықтарының   кітабындағы)   және бухгалтериядағы    (материалдарды    жинақтап    есепке    алудың    жинақтаушы тізімдемесіндегі) жазбалар бір құжаттың негізінде жазылады.

Бухгалтерияда материалдардың жинақтама есебінің жинақтаушы тізімдемесінің негізінде (сальдо әдісі қолданылғанда) немесе материалдық жағынан жауапты адамдардың материалдық қорлардың қалдықтары мен қозғалысы туралы есеп берулерінде (егер сальдо әдісі қолданылмаса) «Материалдардың ақша түріндегі қозғалысы» деген тізімдемесі жасалынады. Бұл тізімдемеде материалдық қорлардың қоймадағы немесе материалды жауапты адамдар арасындағы қозғалысы көрсетіліп, нақты өзіндік кұнымен есептік бағалары бойынша бір айдағы материалдық қорлардың қалдықтары мен кірісі туралы деректері шығарылады. Олардың негізінде материалдардың сомалық жэне пайыздық ауытқулары анықталады. Табылған процент бойынша жұмсалған материалдық қорлардың нақты кұны шығарылады. Тізімдеме екі бөлімнен тұрады. Тізімдеменің бірінші бөлімінде кәсіпорынға түскен материалдардаң нақты өзіндік құны мен есептік бағасының арасындағы ауытқулары анықталады.

    Тізімдеменің екінші бөлімі «Материалдардың синтетикалық есебінің жинақтаушы ведомосы» немесе «Материалдық қорлардың қозғалысы мен қалдығы туралы есеп беруі» мәліметтерінің негізінде жасалады. Бұл бөлімнің деректері (20) 1310 «Материалдар» мен (22) 1330 «Тауарлар» бөлімдердің шоттары жөніндегі мәліметтер Бас кітаппен салыстырылады.

    Бухгалтерияда материалдың шығысына арналған құжаттардың бірінші даналарының негізінде «Материалдардың шығысын бөлу» деген әзірлеме кесте жасалады, онда цехтар мен шоттар тұтынушылар, тапсырыстар, жұмсау баптары және есепке алу мен калькуляцияның басқа да объектілері мен есептік бағасы бойынша материалдардың жұмсалуы көрсетіледі.

    Ведомостан көріп отырғанымыздай, жұмсалған материалды қорлардың нақты өзіндік кұны олардың есептік бағасынан ауытқыған (+,-), және сол ауытқулар  (901) 8011,      (921) 8031,   (931) 8041 ,   шоттарының   дебетіне   жатқызылады.

    Бухгалтерияда, алғашқы  құжаттардың негізінде материалдардың  шығысына «Материалдар шығысын  тарату» кестесі жасалады. Сол кестенің негізінде «Цехтар шығыстарының» ведомасына тиісті жазбалары жазылады яғни, (901) 8011,      (921) 8031,   (931) 8041 шоттары дебеттеліп, (201) 1310, (202) 1311, (203) 1312, (204) 1313, (205) 1314, (206) 1315, (208) 1317 шоттары кредиттеледі).

    Қорлардың сақталуына  жүйелі түрде бақылауды жүзеге  асыру үшін бухгалтерия материалдардың  жекелеген түрлерінің қалдықтарына  заттық қалпында іріктеме - бақылау  жүргізеді. Материалдардың өндірісте  пайдаланылуына бақылауды ұйымдастыру  да бухгалтерияның маңызды міндеті болып табылады.

    Цехтарда айдың аяғындағы  пайдаланбай (қиып-пішілмей, өңделмей) қалған материалдар өндіріс шоттарынан материалдардың тиісті шоттарына, олардың түгелдеу жэне бағалау деректері бойынша (1310-шы бөлімше шоттарының дебеті, (901) 8011, (921) 8031-шоттардың кредиті) тиісті шоттарда есептен шығарылады. Жаңа айдың бірінші күні бұл материалдардың қалдықтары бухгалтерлік жазба арқылы өндіріс шоттарынан (901) 8011, (921) 8031,(931) 8041-шоттардың дебеті, 1310~шы бөлімше шоттарының кредиті) есептен шығарылады.

    Өндірісте материалдардың  пайдаланылуына бақылау жасау  үшін мынандай әдістер қолданылады: нормадан ауытқушылықтарды құжатпен  рәсімдеу, партиялар бойынша ашып-санап-өлшеп  көру есебі, түгелдеу (түгелдеу әдісі).

Бір материалды екіншісімен ауыстырғанда нормадан ауытқуларын құжатпен рәсімдейді, сондай-ақ материалдардың нормадан тыс босатылғандарын да «Материалдарды ауыстыруға арналған талап—актісімен» рәсімдейді.

    Ашып санаған материалдардың  әрбір партиясы бойынша ауытқуларын анықтау үшін партиялар бойынша ашып—санап-өлшеп көру әдісі пайдаланылады. Бұл есепті өндірістегі бөлуші-шеберлер, жоспарлау-диспечерлік бюросы, яғни ашып-санап көруге құқысы бар адамдар материалдардың әрбір партиясына арнайы ашылатын есептік (ашып-санап-өлшеп көру) карталарында жүргізіледі. Есептік партияларда ашып-санап-өлшеп көрудің технологиялық карталарына сүйене отырып, осы партияны ашып-санап-өлшеп көру нәтижесінде қандай көлемде және қайда дайындалғанын, сондай-ақ қалдық санын (нормалар бойынша ) анықтап, қаншасы алынуға тиісті екені, сондай-ақ қалдықтары көрсетіледі. Бұған қоса, карточкаларға жұмыс орнына берілген материалдардың саны, осы партияның нақты жасалған, дайындалған (бөлшектер) саны, сондай-ақ қалдықтардың нақты саны да енгізіледі.

    Ашып—санап-өлшеп көрудің көмегімен нақты дайындалған материалдың саны нормативтік санымен салыстыру арқылы нәтижесі анықталады. Нормалар бойынша материал шығысы өндірілген өнімнің санын шығыс үшін қолданылып жүрген нормасына көбейту жолымен анықталады. Үнемделген немесе артық жұмсалған материалдардың сандары өнімнің нақтылы шығарылуына кететін нормативтік шығысымен салыстыру арқылы анықталады. Қалдықтарға катысты да осындай бақылау жүргізіледі. Есептік картада ауытқулардың себебі мен материалды ашып-санап-өлшеп көрген жауапты адамдардьң аты-жөні көрсетіледі.

    Партиялар бойынша есептеуді  қолдану мүмкін болмағанда немесе  орынсыз болғанда ауытқулар мерзімді түгелдеудің көмегімен материалдардың әрбір түріне қарай әрбір орындаушы, бригада, бөлімше немесе бүтіндей цех бойынша анықталады.

      Ағымдағы есеп  деректерінің негізінде цехтар  бухгалтерияға материалдардың өндірісте  пайдаланғаны туралы және үнемделген  немесе артық жұмсалған материалдардың  себептерін көрсетіп, содан соң  нормадан ауытқулары туралы рапорттарын береді.

    Бухгалтерия жақтан жүргізілетін  жүйелі тексерулер бухгалтерияның  өзінде сорттық есеп реестрлерін  жүргізуден бас тартуға мүмкіндік  береді. Бұл қойма есеп жазулары мен синтетикалық есеп жазулары арасындағы байланыстың койма есеп карточкаларында материалдар қалдық көрсеткіштерінің бухгалтерияда жасалатын айналым ведомость қалдықтары көрсеткіштерімен салыстырылу жолымен жүргізілетіне байланысты (1 сызбаны қараңыз).

     Материалдардың   қозғалысын   есепке   алу   жөніндегі   шоттардың корреспонденциясын қарастырайық:

1.Мынадай тауарлы - материалдық қорлар қоймаларға келіп түсіп, кіріске алынады:

    Материалдардың   қозғалысын   есепке   алу   жөніндегі   шоттардың корреспонденциясын қарастырайық:

    «Материалдар» бөлімшесінің шоттары (201-208) 1310-1317 дебеттеледі де -Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы (ҚҚС) төлеушілерден түскен материалдық қорлардың құнына, (331) 1410-ші «Өтеуге арналған қосылған құнға салынатын салық» шоты дебеттеліп - жабдықтаушылардың жалпы салықтық шот-фактурасындағы сомасына (671) 3310-шоты кредиттеледі.

2. Негізгі құралдарды жоюдан  алынған материалдарды кіріске  алған кезде: (206) 1315 «Басқа да материалдар»  шоты дебеттеледі де, (727) 6280 «Негізгі  емес қызметтен түскен басқадай  табыстар» шоты кредиттеледі.

 

 

 

 

1.2  Тауарлы-материалдық қорлар және оларды жіктеу мен 2ХҚЕС бойынша тауарлық-материалдық қорлардың бағалануын есепке алу