«Стандарт Костинг» шығындарының теоретикалық негізі

2008-2010  жылдарға  «СПП «Металлоизделия»  жауапкершілігі  шектеулі   серіктестігінің  қызметінің  қаржылық - шаруашылық  іс - әрекеті

                                                                                                    Мың теңге

Дайын өнімді сатудан түскен табыс (жұмыс және қызмет) көрсеткішін талдаған кезде мынандай көрсеткіштерді көрсетеді: 2008 жылы 504910 теңге,

2009 жылы 511096 теңгені, ал 2010 жылы 800883 теңгені  құрады.

Сатылған өнімнің өзіндік құны 2008 жылы 478061 теңге, 2009 жылы 490610 теңгені, ал 2010 жылы 732986 теңгені құрады. Ал жалпы табыс 2008  жылы 26848 теңге, 2009 жылы 20486 теңгені, ал 2010 жылы 67896 теңгені құрады.

Өнімді өткізу мен қызмет көрсетуден шығындар 2008 жылы 2466 теңге, 2009 жылы  1305 теңгені, ал 2010 жылы 690 теңгені құрады.

Салық салуға дейінгі табыс/шығын 2008 жылы 35257 теңге, 2009 жылы 83825 теңгені, ал  2010 жылы 95632 теңгені құрады. Кезең ішіндегі қорытынды табыс/шығын 2008 жылы 35257 теңге, 2009 жылы 83825 теңгені, ал 2010 жылы 95632 теңгені құрайды.

2.2. «Стандарт –Костинг»  шығындар есебінің ұйымдастырылуы.

“Стандарт Кост” жүйесі көбінесе  келесі негізге бекітіледі:

1. кәсіпорын кірісін төмендететін,  мүмкіндіктер белгілерін жою;
2. болашақтағы шығынды болжау мүмкіндігі;
3. есеп беру жұмысының минимизациясы,  калькуляциямен байланысты;
4. менеджерге өндірістің өз құндылығының тура мәліметін беру,  бұның мәнімен  өтім бөлімі сатылым көлемін жобалай алатын және  оңтайлы бағаларды құра алатын.

“Стандарт Кост” шығындар есебі жалпы нормативтік шығындардың құрылуымен ұйымдастырылады. «Стандарт кост » отандық нормативтік есеп жүйесінің үлгісі болып табылады.

Нормативтік шығындардың құрылуы:

Өнімге нормативтік актілерді құру үшін,  еңбектің жоспарлық шығынын бағалау  қажет,  материалдар және зиян тарту шығындарды.  Сосын барып нормативтік еңбек шығындарын,  материалдар мен зиян тарту шығындарды сомалау,  өндіріс өнімінің нормативтік шығынына айналады.

Нормативтік шығындарды  есептеудің екі  әдісі бар.  Біріншіден,  еңбектегі қажеттілік бағасы үшін және   материалдарға өткен жылдағы  жазбаларды қолдануға болады.  Екіншіден, инженерлік зерттеуге сүйене отырып, нормативті құруға болады.  Инженерлік зерттеу барысында   спецификациялық материал негізінде, еңбекті және  құрал-жабдық әр операция барысында қадағалау, бақылау барысында жүезеге асады.  Егер нормативті құруға өткен жылғы жазбалар қолданылатын болса,  онда нормативтердің өндірісте  бұрыңғы  сенімсіздігін тудыру қауіпі байқалады.  Нормативтер өткен  жылғы тәжірибелер барысында құрылады,  бірдей немесе  әртүрлі операциялардың көмегімен. Еңбекті және материалды  артық қолдануды қысқарту керек,  сонымен қатар  ресурстарды қажетті  бөлігін  пайыздық негізде нормативтік тұрғыда қатаң бақылау керек.  Бұл әдістеменің  кемістігі,  инженерлік  зерттеуден артықшылығы  ол айтарлықтай ресурстың комбинациясын  іздемейді,  өндірістік әдістемелер мен  өнімнің сапасына аса мән бермейді.

Материал бойынша норматив

 Тура материалдық  шығын нормативтері  тауарлық  спецификацияға тура байланысты  болып келеді,  материал көлемінің  белсенді  игерілгенінен кейін  алынады,  әр операция үшін  өте қажет.  Ондай операцияның   әр  бір өнімнің әр түріне  нақты материал құруға көмектеседі,  оның сапасы мен дизайнына сүйене отырып,  сонымен қатар  оптималды көлеміне,  өндірістік процестің  есепке  мүмкін  жоғалтулар мен  аутқуларды қолдану барысында анықталады.   Материалдардың шығын нормативтері әдетте карточкаларда материалдардың нормативтік қолданыстары белгіленеді.  Қолданылған материалдардың карточкаларына  қажетті матреиалдар  саны әр операция бойынша соңғы өнімді алу үшін  белгіленеді.  Әр өнім түрі үшін  материалдың нормативтік қолданысы карточкасына  енгізіледі. Өнімнің нормативтік материал шығыны  шикізат шығыны нормативтері мен  материалдырдың нормативтік құндылықтарын көбейту жолымен есептеледі.

    Нормативтік баға жайлы  ақпаратты  жабдықтау бөлімі береді.  Материал бойынша нормативтік  бағалар  болжауға негізделген,  жабдықтау бөлімі бірнеше жеткізіп беруші мүмкіндіктерді зерттей отырып, олардың ішінен  талапты матреиалдар көлемін қамтамасыз ететін нақты бәсеке бағасына, сапасына  бар жеткізіп берушіні таңдады.  Ереже бойынша нормативтік  бағалар жеңілдіктерді ескереді,  сатып алатын  материалдар көлеміне байланысты,  транспорты мүмкіндігі мен  төлеу әдісінің  ең бір жақсы әдісіне жеңілдіктерді қарастырады.  Сонымен қатар сатушының  матреиалға және оның ыңғайлы жеткізу схемасына өзіндік көзқарасын ескеру керек.  Сонда барып нормативтік бағалар сатып алатын материалдардың  нақты бағаларын  салыстыру барысында нақты базаға қызмет етеді.

Еңбектің тура  шығын нормативтері.

Еңбекке нормативтік шығындарды құру үшін,  әртүрлі операция арқылы оның іс әрекетін талдау керек.  Әр операция  игеріледі,  өткізілген хронометрирленуден кейін  мүмкін нормативтер есептелінеді.  Хронометрирлеудің басты мақсаты -  барлық  ыңғайсыз іс-әрекеттерді және  өндірістің тиімді әдісін  шығару үшін әр операцияны талдау, сосын барып айтарлықтай  тиімді әдістеме және нормативтер құрылады.  Сосын нормативтер көлемнің анықтамасы  өңделеді,  тапсырманы  орындау үшін орта жұмысшы қажет. Жойылмайтын шығындар,  мысалы жабдықтарды  істен шығуы және  техникалық қызметтер  нормативтік  уақытқа қосылады.  Еңбектің  шығын нормативтерін анықтау үшін,  әр операция бойынша  нормативтік  атқарылған істер  нормативтік уақытқа көбейтіледі,  сол және басқа операцияны орындалуы үшін  қажетті.

Зиян тарту ресуртарының нормативтері

Зиян тарту  шығындары  әртүрлі  шығындармен  анықталады,  жеке компоненттер, яғни өздерін әртүрлі   жоғарлаулар мен төмендеулерге байланысты немесе  өндіріс көлемінің төмендеуі  немесе қандайда бір басқа көрсеткіштер арқылы негізделеді.  Бірнеше зиян тарту ресурстары,  атап айтар болсақ, энергия,  машинаны  қолдану,  өндіріс көлемінің тура және  пропорционалды  өзгертеді.  Басқа  зиян  шығындары,  мысалы бригадирдің істеген жұмысы және  мекеменің амортизациясы,  өндірілген көлемнің  санына байланысты емес.  Тура зиян шығындары  өндірістің көлеміне байланысты,  бірлік өнімге  айнымалы  шығын нормативтерін анықтап қою қажет.  Еңбектің тура  шығын үшін және  матреиалдарға  өнімнің бірлік шығын қажет екені анық  анықталған және  қойылған мақсаттарды орындау үшін қолданылуы мүмкін.

 Айнымалы  зиян шығындарын  бірлік өнімге   өлшеп зерттеу мүмкін емес.  Өндірілген  тауарлар көлемімен және  айнымалы зиян шығындар көлемі арасында  тура байланыс түрі болуы мүмкін емес.  Өткен жылдардағы мәліметтерді қолдана отырып, өзара байланысты бағалау қажет екені атап өту керек.  Айнымалы зиян шығындарының  ұтыстары,  зиян шығындары  және  белсенді  бөлшектелу дәрежесінің өзара  байланысын  игеру жолымен анықталады.  Белсенді дәреже  көрсеткіштерінің бірнеше түрі бар.  Мысалы,  айнымалы зиян шығындары түрленуі мүмкін,  жұмыс шығын немесе  машина уақытына байланысты,  қолданыстағы материалдар көлеміне,   шығарылған өнім көлеміне байланысты болады.

Тұрақты зиян шығындары  ұзақ уақыт барысында  белсенділік кезеңінің өзгеруне байланысты емес.  Нормативтік ұтыстар  ылғида  шығындалатын зияндар,  әр  өндірістік  бөлім жолымен анықталады,  ылғида  шығындалған зиян негезінде мерзімін анықтаумен, көбінесе  жыл аралықты есептейді. Смета бойынша  зиын шығындар ылғида  жылды сметалық кезең белсенділігіне бөледі,  зиынды шығынның тұрақты  нормативтік ұтыстарын алу үшін бірлік базаға үлестірілуді алу үшін.  Айтарлықтай жиі қолданылатын  база  үлестірілімдер дегеніміз  машиналық және жұмыс уақыты.  Нормативті есептеу үшін  тұрақты зиян шығындарын соңғы бірлік өнімге нормативтік ұтысты машина – сағат немесе  еңбек-сағатқа көбейтіледі, жұмыс нормативтік шығын  немесе  машина уақыты  бірлік өнімге көбейтіліп барып анықталады.

Нормативтік шығындар түрі.

Шығын нормативтерін анықтау, нормативтердің қаншалықты қажет екенін көрсетеді.  Олар нақты немесе кіршіксіз жұмыстың сапасын көресете ала ма?  Көбіне нормативтер 3 негізгі катеогрияға жіктеледі:

• шығынның базалық нормативтері;
• мінсіз нормативтер;
• жетістікті және нақты уақыттағы  нормативтер.

Шығынның базалық нормативтері.

Бұл категорияның нормативтері өзімен нормативтерді  көрсетеді,   яғни ұзақ уақыт аралығында өзгеріссіз болып қалатын.  Базалық нормативтердің ең басты ерекшелігі,  олар  бірнеше жылға  шығынның фактілік салыстырымы үшін бір  негізді қамтамасыз етеді,  жетістіктің жалпы  тенденциясын енгізуге  мүмкіндік береді.  Өндірістік процесте, баға немесе  басқа факторлар қандайда бір өзгертулерге ұшырайды, базалық  нормативтер өзінің  мәнін жоғалтады,  өйткені олар  шығын бойынша  негізгі мақсатты  көрсете алмайды.  Сондықтан  базалық нормативтер  сирек қолданылады.

Мінсіз нормативтер.

  Ондай нормативтер өндірістік  процестер барысында көрінеді.  Мінсіз нормативтер минималды шығындар болып табылады,  яғни  өндірістің максималды тиімділік қызметін  көрсетеді.  Мінсіз нормативтер  тәжірибеде сирек қолданылады,  өйткені олар жұмысшыға  зиянды мотивация беруі мүмкін.  Бұл нормативтер,  тырысу,  жұмыс нәтижесін  бағаламау негізінде қолданылады,  яғни нақты уақытта жетістікке жететіндей болатын.

Жетістікті  және нақты уақыттағы  нормативтері.

Ондай нормативтер  өндірістік тиімділік талаптарында туындайды.  Бұл норматив қиын, бірақ та  нақты  түрде жетістікті.  Жетістікті нормативтерге жету оңай,  мінсізге қарағанда,  өйткені  оларды  ақаудың болуына мүмкіндік береді,  уақытты жоғалту және жабдықтың сынуы.  Факт болып  нормативтердің  мақсатты көрсету, тиімді өндіріс талаптарымен жетістікке жеткен және  өте қиын болып саналмайтын, бірақ та  өте қиын емес  жақсы сын беретін,  яғни фактілік шығындарды салыстыруға  мүмкін болады.  Жетістікті  нормативтер  классификациялы  қиындық кезеңіне   байланысты.  Мысалға,  егер де уақыт жиілігін анықтауға қатаң нормативтер  құрылған болса,  онда олардың орындалу ықтималдығы 50% құрайды.  Басқа жағынан,  оңай жететін нормативтер 90 пайызды орындалу ықтималдығымен мінезделуі мүмкін.

III бөлім. «Стандарт –Костинг» шығындар есебі.

3.1. Айнымалы  нормативтік  шығын есептерінің және  толық  нормативтік есеп шығын жүйесі.

Тұрақты  зиян тарту шығындары  соңғы өнімге өтуі керек қорытынды бойынша өзіндік құнды қоса.  Нормативтік есеп беру жүйесінде  айнымалы зиян тартудың  шығының тұрақтылығы соңғы өнімге әкелінбейді.  Бұның орнына  жалпы сома  тұрақты  шығын солкезеңдегі  қаржылық нәтижесіне жазылады, яғни бұл  шығындардың туғанына. 

Сыртқы есеп беру шығынның толық есеп беру  жүйесімен негізделіп құрылуы керек.  Бірақ та,  кіріс есептелгенде қысқа уақыт аралығында   ішкі есеп беру мақсатында,  айналым шығынның нормативтік есеп беру жүйесін  қолданудың мәні бар.  Толық   шығынға есеп беру  жүйесінде тура зиян тарту  бойынша тағы бір ауытқу пайда болады.  Бұл ауытқу көлем бойынша ауытқу деп аталады.  Сонымен қатар,  жүзеге асыру бойынша ауытқу, бірлік өнімнің кірісі арқылы көрініс табу керек, кіріс жабу арқылы емес.