«Стандарт Костинг» шығындарының теоретикалық негізі

Жоспар

 

 

Кіріспе..................................................................................................................... 3

 

I бөлім. «Стандарт Костинг» шығындарының теоретикалық негізі.

1.1. «Стандарт –Костинг» шығынының  есептік  жүйе  мәні............................. 5

1.2. Ғалымдар мен практиктердің  еңбегіндегі шығындарды шегеруді  жетілдіру сұрақтары............................................................................................... 8

 

II бөлім. «СПП  «Металлоизделия»  ЖШС ұйымдық – экономикалық жағдайына сипаттамасы.

2.1. «СПП  «Металлоизделия»  ЖШС  ұйымдық  – экономикалық сипаттамасы.......................................................................................................... 12

2.2. «Стандарт –Костинг» шығындар есебінің ұйымдастырылуы.................. 16

 

 

III бөлім. «Стандарт –Костинг» шығындар есебі.

3.1. Айнымалы  нормативтік шығын  есептерінің және  толық нормативтік  есеп шығын жүйесі............................................................................................... 20

3.2. «Стандарт –Костинг» жүйесінің  нормативтік әдіс шығын есебінен  айырмашылығы.................................................................................................... 22

 

Қорытынды......................................................................................................... 24

 

Пайдаланған әдебиеттер................................................................................... 25

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

“Стандарт-кост” жүйесінің негізі  нормативтік шығындары  элементтері және баптарымен,  нормативтік калькуляцияларды құрумен, атқарушы нормалар негізіне  өнімнің жекеше түрі мен олардың құрамды бөліктеріне негізделеді, бұл  калькуляцияларды  анықтау үшін атқарушы  нормалардың өзгерісімен анықтауға болады,  атқарушы нормамен  нақты шығындар  есебін  бөлу,  нормалар өзгерісімен және  нормалармен ауытқу,  өнімнің нақты өзіндік құнын есептеу мүмкіндігі алгебралық  нормативтік сомалау жолымен нормативтік өзіндік құн және  норма өзгерісінің   айлық есептік және нормадан ауытқу негізінде  анықталады.

“Стандарт-кост” негізгі постулаты -  нақты  шығын көрсеткіші  ылғида  нормативті асырады,  қанша дегенмен норма -  болашаққа  талап қояды,  бұл тапсырмалардың жүзеге асуына көмектеседі,  берілген талаптарға  аз мөлшерде  шығындалады т.б.  Шындығында  есеп беру  көптеген ауытқулардан тұрады.  Егер де ауытқулар туындамаған  болса немесе  нақты  шығындар нормативтерден аз болса,  онда бұл  шығынның айтарлықта аз  нормада жұмсалғанын анықтайды  және оны  жөндеу керек, т.б.  азайту керек.  Жүйеде “ стандарт -кост”  жоспарды  қайта  орындау мүмкін емес.  Кез келген шығындар  нормамен салыстырғанда  құрылымның  шығындалуына әкеп соғады,  талдау ақпарат көздері болып табылатын, өнеркәсіптің қолданылмаған  ресурстарында,  оның потенциалы  ақталмаған шығындардан  тұрады.

Бұл жүйе өткен ғасырдың 20-сыншы жылдардың басында АҚШ-та пайда болды. Өнім бірлігінің өзіндік құнын есептеу, баға белгілеу, шығындарды оперативті басқару және бақылау үшін материалдың және еңбектің нормативтік шығындарын әзірлеп, пайдалануды қолға алған болатын. “Стандарт-кост” тарихи жүйесі отандық нормативтік есеп жүйесінің үлгісі болып табылады.

Отанымыздың экономистері американдық ғалым Д.Ч. Гарриссонның 1933 жылы аударылып, жарық көрген  “Стандарт-кост” кітабы арқылы оның идеясымен танысты.

Басқару техника университеті бұл жүйені іс жүзіне асыру және тәжірибеде қолданудың жолдарын бөлшектеп оқып-білуді қолға алады. Мәселені шешуде нормативтік шығын есебінің әдісі түрінде осы жүйені көрсету арқылы профессор М.Х. Жебрак үлкен үлес қосты.

“Стандарт-кост” жүйесінің мағынасы есепке не болғаны емес, болуы тиіс нәрсе кіреді, нақты шындық емес, міндеттісі ескеріледі, әсіресе пайда болған ауытқушылық көрініс табады.

Бұл жүйенің алдына қойған негізгі мақсаты – кәсіпорындағы пайданың ауытқуы мен шығын есебі. Оның негізінде материалдардың, энергияның, қосымша уақыттың, еңбектің және басқа қандай да бір өнімді немесе жартылай әзірленген өнімді дайындаумен байланысты шығындардың мөлшерін нақты анықтау жатады және де бұл нормалар қайтадан орындалмайды. Олардың тіпті 80%-ке орындау жұмыстың сәтті болғанын білдіреді. Норманың асып түсуі оның қате белгіленгенін көрсетеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I бөлім. «Стандарт Костинг»  шығындарының мәні және теоретикалық  негізі.

1.1. «Стандарт –кост» шығынының  есептік  жүйе  мәні.

 Нормативтік әдістеменің  шығындалу  анықтамасы ХХ басында  туа бастады.  Бұл ғылыми менеджменттің  бір принципі болып табылады, бұған ат салысқан Фредерик  У.Тэйлор және басқа инженерлер,  яғни  нормативтік жүйедегі  шығынға есеп беру импульсін жүзеге асыруға мүмкіндік берді.  Фабрикалық жүйе - өндірістік революцияның ең бір басты  нәтижелерінің бірі,  оның арқасында  өндірістік еңбектің  кең көлемде  жетістікке жетуіне көмектесті.  Менеджерлер  кәсіпорынның потенциалды өндіруін оптималды  қолдана алмады.  Тэйлор  және басқа  пионерлер ғылыми әдістемені  басқаруда  уақыт көрсеткішінде  жұмысқа техникалық талаптар әдістемесін құрды,  оның орындалуына қажетті болып саналатын.  Жұмысты орындау уақытына стандарттар пайда бола бастады -  көлемдік стандарттар.  Оларды нақты шығындармен салыстыруға  болады.  Жұмыс барысында жоспарлау үшін  ақпаратты қамтамасыз ететін  нормативтер болды,  сондықтан материалдарды  қолдану минимуммен  есептелді.  Ғылыми  менеджменттер  жақтастары нормативті   бақылау құралын қаржылық  шығын  ретінде қарастырмады.

 Айтарлықтай сол уақытта  ғылыми менеджмент маманы норматив  әдістемесін анықтауды жүзеге  асыра бастаған кезде,   нормативтерді  қолдану және бақылау, шығын туралы  мақалалар басылып шықты.  “Solomons” 1968ж,  келісті,   атап айтқанда Дж.Чартер Гаррисон 1911ж,  шығынның нормативтік анықтамасына  бірінші толық  жүйені өңдеп енгізді.  Бұл  жүйенің басты мақсаты болып  кәсіпорын жұмысының  тиімділігі анықталды  және  нақты шығындардың нормативтермен салыстыру жолымен тиімді емес  жағдайлардың  жойылуы. Бұл жүйе статиканы қарастырмайды,  шаруашылық процессіндегі динамиканы қарастырады, 1918ж Гаррисон бірінші болып  айнымалы шығын анализдері үшін  теңестіру қатарын жариялады.  Қазіргі заман әдебиеттерінде,  шығынды анықтауға нормативтік жүйеге қатысты, оның еңбектерінен көптеген бөліктері ығыстырылды.

Сонымен қатар шығынның нормативтік  саласын анықтауда тағы бір пионерді айта кетуге болады.  “Engineering Magazine” журналының 1908- 1909 жж,  мақалаларының бірінде Харингтон Эмерсон  ақпараттық жүйенің дамуын насихаттады,  өндірістің анықталған  бөлігінің жетістігіне арнайы бағытталған.  Эмерсон өзінің  талқылауларының бірінде кәсіпорын жетістігін  есеп беру бөлігне арнады.  Эмерсон “Стандарт - Кост” идеясында  өзінің армандарының орындалуын іздеді: “Есеп бері -  уақытпен өзінің жеңіске жету мақсатына ие деп жазды ол.  Ол бізді өткенді көрсете отырып,  болашаққа қарауға мүмкіндік берді”,  оның ойы Гаррисонның  ойымен сәйкес келді,  дәстүрлі бухгалтер, Гаррисонның сөзінше “типтік бейне болып табылады,  яғни  өз құндылығының  тарихи есеп берумен аталған,  шығын жайлы  анықтама жинауға шектейтін тапсырма,  тіпті өндірілген”.  Эмерсон болса: “ ешқандай норма, бұрын жетістікке жеткенннен  басқасын, бухгалтерия қоя алмайды”.

  Уақытқа байланысты  жиырмасыншы ғасырдың  басында  нормативтік есеп беру жүйе  шығыны нәтижелі дамыды және  қазір  АҚШ және Батыс Еуропа  фирмалар өнеркәсібінде кең көлемде  қолданылады.  Ұлыбыританияның көптеген  фирмаларында,  1989ж., Паксти және  Лайалломмен  өткізілген  көптеген шолулар көрсеткіші  респонденттер компаниясының 76%  “стандарт-кост” жүйесін  қолданатынын көрсетті.  Бұл дегеніміз берілген нормативтік  шығынды анықтайтын анықтама  әртүрлі мақсатта қолданылғанын көрсетеді, мысалы  смета құру үшін,  қорларды бағалау және  бақылау үшін  “Стандарт -кост” әдістемесінің  мәнін қарастырамыз.

“Стандарт - кост” – бұл өндірістің тікелей шығынын реттеуге бағытталған бақылау құралы. “Стандарт - кост” жүйесінің артықшылығы - өндіріс пен бұйымды өткізудің болжамды шығыны туралы ақпаратпен қамтамасыз етеді, өнім бірлігінің өзіндік құнын бұрын есептеу негізінде бағаны белгілейді, нормативтен ауытқуларды және оның әрбір басқару деңгейіндегі пайда болу себептерін бөліп көрсету арқылы кіріс пен шығыс туралы есеп беруді жасайды. “Стандарт - кост” – басқарманың  есептік жүйесі,  өдірістің тура шығындарын реттеуге бағытталған,  стандартты калькуляциялардың өндірістік бастама жолына құрылған  және  стандарттардан фактілік есептердің ауытқуларымен ерекшеленеді.

“Стандарт” -   материалдық және еңбек шығынының өнім бірлігін өндіруге қажетті сан немесе өнім, жұмыс, қызмет бірлігін өндіруге кететін бұрын есептелген материалдық және еңбек шығыны.

“Кост”- бұл өнім бірлігін дайындауға кететін өндіріс шығынының ақшалай көрінісі.

“Стандарт-кост” жүйесінің мәні,  есепке,  болған жайт емес, болатын жайт жатқызылады.  Бұл жүйенің басты міндеті – кәсіпорын кірісінің  есептік  шығыны және ауытқулары.

“Стандарт – кост ”  жүйесінің мінездемелік  ерекшелігі:

1. стандарттан негізгі ауытқулардың білінуі  олардың құжаттамалық негізінен емес, арнайы есептердегі құрылымның  шығындалу процесіндегі бухгалтерлік жазба негізі болып табылады;
2. барлық кәсіпорынның бухгалтерлік есептер ауытқулары білінбейді, тек қана  ағымдағы стандартты қолданғандарда ғана көрініс табады;
3. ауытқулардың стандарттан көрініс табуы арнай синатетикалық есептермен ерекшеленеді.

“Стандарт - кост” жүйесі тура шығынды басқару құрылымымен негізделеді. Батыста  бұл жүйенің бірнеше варианттары  қолданылады:

1. Шығындар “Өндіріс” дебет есебінен жиналады және  стандарттық сапасымен  бағаланады,  дайын өнім  бұл есептің несиесінен жазылады сонымен қатар  стандартты  құндылығынан, аяқталмаған  өндіріс  стандартты құндылықпен бағаланады.  Ауытқулар жеке есептеледі және  90 “Сатылым” есепке жазылады.
2. “Өндіріс” есеп дебетінің  қортынды шығыны, фактілік құндылықпен  бағаланады, ал несиеден есеп дайын өніммен стандартты құндылықпен  жазылады.  Аяқталмаған өндіріс  стандартты құндылықпен  бағаланады,  фактілік шығындардан сол немесе басқа  стандартты құндылықтардың  ауытқуларымен есептеледі.  Ауытқулар 90  есебіне жазылады.  Шығынды басқару  мақсатымен ылғида қарастырылатын,  бұл ауытқулардың  мәні, оларды есептеу үшін, олардың не көрсетіп тұрғаны,  қандай мәселені шешу барысында олар қолданылатыны,  өндірістегі  шығын анализінің ауытқуының қажеттілігін білдіреді.

“Стандарт кост” шығын  есеп беру жүйесі кең көлемде қолданылады,  өйткені ол әр түрлі мақсаттағы шығындар мәліметін  қамтамасыз етеді.  Төменде “стандарт кост”  шығын есеп беру жүйесінің  негізгі мақсаттары тіркелген:

• басқару тиімділігінде баға және сметаны құруға көмектесу;
• жоспармен келіспейтін операцияларды  белгілеуге бағытталған бақылау схемасын құру.  Бұл схема менеджерлерді мүмкін болатын  ыңғайсыз жағдайлардан хабардар етуі керек, яғни корректірлеуді қажет ететуге мүмкіндік беретін;
• болашақ шығындарға болжам беретін,  яғни шешімді қабылдау үшін қолданылатын;
• тауарлық материал  құндылықтарының баға қоры мақсаты үшін  шығын тапсырмасын соңғы өнімге көндіріп қою негізімен атқарылады;
• міндетті түрде нәтижеге жету үшін мақсаттар қою.

1.2. Ғалымдар мен практиктердің  еңбегіндегі шығындарды шегеруді  жетілдіру сұрақтары.

Материалдық жауапты адамнан кем шығуды өндіріп алу.

ЖАҒДАЙ

 

2011 жылдың шілдесінде ЖШС объектілерінің  бірінде түгендеу аяқталған соң, қорытындысын шығарғанға дейін объект мөрленіп жабылды. Материалдық жауапты адам (МЖА) түгендеуден кейін келесі күні жұмысқа шықпады, шалған қоңырауларға жауап бермедін түгендеу нәтижелері бойынша 300 000 теңге сомасында кем шығу анықталды, бірақ МЖА жұмыста болмауы себепті ведомосқа қол қойылмады. ЖШС қызметкердің 3 сағаттан астам жұмыс орнында болмау актісін жасауды, сондай – ақ қызметкерге поштамен хабарлама жіберуді жоспарлап отыр.

Басшылық және бухгалтерия осы жағдайда қажетті құжаттарды рәсімдеу және МЖА – нан зиян сомасын өндіріп алу үшін қандай іс - әрекеттер жасауы қажет?

 

Жағдайды талдау

 

Еңбек кодексінің – бабының   -тармағына сай қызметкерлердің бір жұмыс күні (жұмыс ауысымы) ішінде дәлелді себепсіз қатарынан үш сағат бойы немесе одан көп жұмыста болмауы қызметкерлерді жұмыстан шығаруға негіздеме болып табылады. Ол үшін дәйекті дәлелдемелерді дұрыс рәсімдеу қажет.

1. Қызметкерлердің тұрған  жерін  анықтау керек: қоңырау шалу, оның  тұрғылықты жеріне бару керек.

2. Қызметкерден оның болмау себебін жазбаша түсіндіруін немесе болмауының дәлелді себебін растайтын құжаттарын талап ету керек. Қызметкерді оның болмаған кезінде жұмыстан шығаруға болмайды.

3. егер қызметкердің орналасқан  жерін анықтау мүмкін болмаса, онда:

1) қызметкердің жұмыс орнында болмағаны туралы акт жасау керек, оған болмаған адамның тікелей әріптестері қол қояды;

2) бөлімше басшысы басшының  атына қызметтік хат жазып, қызметкердің  жұмыста болмауы жөнінде хабардар  етеді.

Егер қызметкер сол бетінде жұмысқа шықпай қойса, жұмыс берушінің  атынан ішкі істероргандарына хабар ошарсыз кеткен қызметкер туралы өтініш жасау керек.

Еңбек кодексінің 167 – бабына сай мынадай:

1. қызметкерге толық материалдық жауапкелшілікті өзіне алу туралы жазбаша шарт негізінде берілген мүліктің және басқа да бағалы заттардың сақталуын қамтамасыз етілмеген
2. қызметкер біржолғы құжат бойынша есебіне алған мүліктің және басқа да бағалы заттардың сақталуы қамтамасыз етілмеген;
3. алкогольдік, нашақорлық немесе уытқұмарлық масаңдық (соларға ұқсас) жағдайда залал келтірілген;
4. материалдар, жартылай фабрикаттар, бұйымдар (өнімдер), оның ішінде оларды әзірлеу кезіндегіні қоса алғанда, сондай – ақ жұмыс беруші қызметкерге пайдалануға берген құрал – саймандар, өлшеуіш аспаптар, арнайы киімдер мен басқа заттар кем шыққан, қасақана жойылған немесе қасақана бүлдірілген;
5. қызметкердің Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен расталған заңсыз іс - әрекеттерінен залал келтірілген жағдайларда жұмыс берушіге келтірілген залалдың толық мөлшеріндегі материалдық жауапкершілік қызметкерге жүктеледі.