Негізгі құралдарды мойындау

Жұмыс істеген бүкіл кезең ішіндегі амортизациялық жарналардың жалпы мөлшері амортизацияланатын құнға немесе бастапқы және тарату құндары арасындағы айырмаға теңестірілуі тиіс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2 Негізгі құралдар амортизациясының әдістері.

Амортизация кәсіпорында ай басында бар негізгі құралдарға есептеледі. Кіріске алынған негізгі құралдар келесі айдың бірінен басталып есептеледі, ал шығысқа шығарылған негізгі құралдар келесі айдан бастап есептеуі тоқтатылады. 

Ол бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарында 2420 «Негізгі құралдардың құнсыздануы мен амортизациясы» шотында жүргізіледі.  
№ 16 ХҚЕС талаптарына сәйкес амортизацияның 4 әдісі бар: 

• құнды біркелкі есептеп шығару әдісі; 

• өндірістік әдіс; 

• кумулятивтік әдіс; 

• кемімелі-қалдық әдісі. 

Құнды біркелкі есептеп шығару әдісі. 

Құнды біркелкі есептеп шығару әдісі неғұрлым қарапайым әдіс болып саналады. Осы әдіс бойынша объектінің амортизацияланатын құны негізгі құралдардың жұмыс істейтін мерзімінің ішінде шаруашылық субъектісінің шығындарына бір қалыпты қосылып отырады. Бұл әдіс бойынша амортизациялық аударым мөлшері тек қана объектінің жұмыс істеу мерзімінің ұзақтығына байланысты деген болжамға негізделген. Бұл әдіс бойынша әр есепті жылда негізгі құралдарға есептелетін амортизациялық аударым сомасы осы негізгі құралдарының барлық пайдалану мерзімінде амортизацияланатын сомасын, яғни бастапқы құн мен қалдық құнының айырмасын объектінің пайдалану кезеңіндегі есеп беретін жылдардың санына бөлу арқылы есептеліп шығарылады. Бұл әдіс бойынша, яғни құнды біркелкі есептен шығару әдісі қолданылғанда негізгі құралдарға есептелетін амортизациялық аударым сомалары жыл сайын тұрақты мөлшерде жүргізіледі. 

ТОО «Каzжиһаз» станок сатып алды. Оның бастапқы құны 200 000тг., ал жою құны 20 000тг. Станокты пайдалану мерзімі 5 жыл. Осы әдіс бойынша амортизациялық аударымды есептейік: 

7210      2420       30 000

Бұл станоктың барлық амортизацияланатын сомасы 1 800 000 теңге (2 000 000 – 200 000), яғни бастапқы құны мен жою құнының айырмасы, ал оны пайдалану мерзіміне бөлу арқылы бір жылдық амортизациялық аударым сомасы табылады. Бұл станоктың пайдалану мерзімі 5 жыл болғандықтан барлық амортизациялануға тиісті соманы 100% (пайыз) деп алып, ал бір жылдық амортизациялық аударым мөлшерін (100/5 = 20%) сол соманың 20% (пайыз) деп те табуға болады. Бұл жағдайда жоғарыдағы көрсеткішке тең сома табылады:

1 800 000   *   20%   =  360 000

Станокқа амортизациялық аударым сомасының бес жыл бойы есептелуін төмендегі кестеден көруге болады. 

 

 

Мерзімі	Бастапқы құны	Амортизацияның жылдық сомасы	Жинақталған тозу сомасы	Қалдық құны
Сатып алынған кездегі	2 000 000			2 000 000
1-ші ж/аяғында	2 000 000	360 000	360 000	1 640 000
2-ші ж/аяғында	2 000 000	360 000	720 000	1 280 000
3-ші ж/аяғында	2 000 000	360 000	1 080 000	920 000
4-ші ж/аяғында	2 000 000	360 000	1 440 000	560 000
5-ші ж/аяғында	2 000 000	360 000	1 800 000	200 000

 

Өндірістік әдіс. 

Бұл әдіс объектінің пайдаланылатын уақытына емес, оны пайдалану нәтижесіне негізделген. Егер жоғарыда, яғни алдыңғы әдісте қарастырылған станок өзінің 5 (бес) жыл ішінде пайдаланатын уақыты аралығында 15 (он бес) миллион дана өнімді жасауға негізделген болса, онда ол станокқа жыл сайын есептелетін амортизациялық аударым сомасы бұл әдіс бойынша станок арқылы өндірілетін бәр дана өнімге тиісті амортизациялық аударымды әр жылда осы станок арқылы өндірілген өнім санына көбейту арқылы табылады.

Бастапқы құн – қалдық құны әр жылдағы 

Жалпы өндірілуге тиісті өнім саны * өндірілген өнім саны =  әр жылда өндірілген өнім саны = теңге * әр жылдағы өндірілген өнім саны

Станоктың бір дана өнім өндіруге есептелетін амортизациялық аударым мөлшері бұл әдіс бойынша жоғарыда табылғандай 0,12 теңгені құрайды, яғни он екі (12) тиын. Егер станок бірінші жылы 4000000 екінші жылы 4000000 үшінші жылы 3000000 төртінші жылы 2000000 бесінші жылы 2000000 өнім өндірсе, онда оған әр жылда есептелетін амортизациялық аударым мөлшері бірінші жылы:

480 000тг = 4000000 * 0,12 = 480 000  
екінші жылы:

480 000тг = 4000000 * 0,12 = 480 000  
үшінші жылы :

360 000тг = 3000000 * 0,12 = 360 000  
төртінші жылы :

240 000тг = 2000000 * 0,12 = 240 000  
бесінші жылы :

240 000тг = 2000000 * 0,12 = 240 000

Станокқа өндірістік әдісі бойынша амортизациялық аударым кестесі

 

Мерзімі	Бастапқы құны	Өндірілген өнім көлемі	Амортизацияның   жылдық сомасы	Жинақталған тозу сомасы	Қалдық құны	Айға есептелген амортизация сомасы
1-ші ж/аяғында	2 000 000	4 000 000	480 000	480 000	2000 000	40 000
2-ші ж/аяғында	2 000 000	4 000 000	480 000	960 000	1520 000	40 000
3-ші ж/аяғында	2 000 000	3 000 000	360 000	1 320 000	1040 000	30 000
4-ші ж/аяғында	2 000 000	2 000 000	240 000	1 560 000	680 000	20 000
5-ші ж/аяғында	2 000 000	2 000 000	240 000	1 800 000	440 000	20 000

 

Дебет Кредит сомасы

7210    2420   40000 

8415

 

Кумулятивті әдісі (ХҚЕС және №2 ҰҚЕС қарастырылмайды).

 

Кемімелі – қалдық әдісі. 

Бұл әдіс бойынша негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу алдымен құнды біркелкі есептен шығару әдісімен жүргізіледі. Ол үшін негізгі құралдардың бастапқы құны онығ жұмыс істейтін мерзімінің, яғни пайдаланатын уақыт жылы санына бөлініп, әр есепті жылға тиісті амортизацияның пайызы анықталады. Бұл жерде бастапқы құнын 100% деп аламыз. Одан кейін табылған пайыз мөлшері (100% бөлінген пайдаланатын жылы) екі еселеніп, негізгі құралдардың бастапқы құнына емес, әр есепті жыл басындағы әлі амортизацияланбаған қалдық құнына, яғни баланстық құнына көбейтіледі. 

Осыған дейінгі әдістерде мысалға алынған станоктың амортизациялық аударымын осы әдіс бойынша есептейтін болсақ, төмендегідей көрсеткіштер табылады. Станоктың пайдалану мерзімі 5 (бес) жыл, сондықтан құнды біркелкі есептеп шығару әдісі бойынша жылдың амортизациялық аударым мөлшері 20% болады. Ал кемімелі-қалдық әдісі бойынша ол көрсеткіш екі еселеніп алынады, яғни 4% болады. Бұл белгіленген амортизациялық аударым мөлшерінің пайызы негізгі құралдардың әр есепті жылдың соңында қалған қалдық құнна көбейтіледі. Амортизациялық аударым сомасы тек негізгі құралдардың пайдалану мерзімінің ең соңғы жылында қалдық құнының сомасы қалатындай мөлшерде шектеліп, өндіріс шығындарына қосылады. Ал басқа жылдарда өндіріс шығындарына қосылатын амортизациялық аударым сомаларына ешқандай шек қойылмайды.

Кемімелі-қалдық әдісі бойынша негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу кестесі 

Мерзімі	Бастапқы құны	Амортизацияның   жылдық сомасы	Жинақталған   тозу сомасы	Қалдық құны	Айға есептелген амортизация сомасы
Сатып алынған кездегі	2 000 000		800 000
1-ші ж/аяғында	2 000 000	40%*2 000 000 = 800 000	1 280 000	1 200 000	66 667
2-ші ж/аяғында	2 000 000	40%*(2 000 000-800 000) = 480 000	1 568 000	720 000	40 000
3-ші ж/аяғында	2 000 000	40%*(2 000 000-1 280 000) = 288 000	1 740 000	432 000	24 000
4-ші ж/аяғында	2 000 000	40%*(2 000 000-1 568 000) = 172 800	1 800 000	260 000	14 400
5-ші ж/аяғында	2 000 000	159 200-100 000 = 59 200	2 000 000	200 000	4933

 

7210     2420     66 667

 

Кестеде көрсетілгендей есеп беретін жылы екі еселеніп алынған амортизациялық аударым сомасының мөлшері әр уақытта өткен (алдыңғы) жылдың аяғындағы негізгі құралдардың қалдық құнының сомасына көбейтіліп табылады. Жинақталған тозу сомасы осылайша белгіленген пайыз арқылы табылған сомаға өсіп отырып, тек соңғы жылы ғана негізгі құралдардың қалдық құны сомасына тең болатындай, шектеліп алынады. Негізгі құралдардың құралдардың қалдық құнының мөлшері 2 000 000 теңге болғандықтан, бұл кестеде соңғы, яғни бесінші жылы амортизациялық аударым сомасы 59 200 теңгемен ғана шектелген. 

Амортизациялық аударым негізгі құралдарды қайта құру мен техникалық қайта жарақтау кезігде және ол толық тоқтап тұрған жағдайда, сондай-ақ толық амортизацияланған негізгі құралға есептелмейді.  
Халықаралық практикада баяу амортизациясы деп аталатын әдіс бар, мысалға, күрделі пайыздық әдіс, бірақ оны тек қана арнайы жағдайда ғана пайдаланады. Бұл әдістің мәні мына жағдайдан тұрады: онда негізгі құралды пайдалануды бірінші жылында тозу сомасы аз мөлшерде есептен шығарылып, ал келесі жылдары ол біртіндеп арта бастайды. Амортизациялық әдіс өзгертудің нәтижесі ағымдағы және болашақтағы есеп беру кезеңдерінде көрініс табады. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.3 Негізгі құралдар амортизациясының синтетикалық есебі.

Негізгі құралдарға тозу сомасы есептелгенде бухгалтерлік есепшоттары бойыша жүргізілетін шаруашылық операциялар 

 

Операциялар мазмұны	Дебет	Кредит
1.Ұйымға келіп түскен, кіріске  алынған негізгі құралдарының  тозу сомасына	2410	2420
2 Ұйымның басқа заңды және  жеке тұлғаларға сатқан немесе  басқадай жолмен есептен шығарған  негізгі құралдарына бұрын есептелген  тозу сомасының есептен шығарылуына	2420	2410
3 Негізі құралдарға есептелген  тозу сомасына:
- негізгі өндірісте;	8415	2420
- қосалқы өндірісте;	8415	2420
- жалпы шаруашылыққа арналған;	7210	2420
- сатуға қызмет көрсететін салада;	7110	2420
- күрделі құрылысқа пайдалануда;	2930	2420
- алдағы есепті кезеңге жатқызылғандары;	1620	2420
- қысқа мерзімге жалға берілгендеріне.	3360	2420
4 Негізгі құралдарды қайта бағалауға  байланысты бастапқы құнының  өсуіне сәйкес тозу сомасының  артуына	2420	5420
5 Негізгі құралдарды қайта бағалауға  байланысты бастапқы құнының  кемуіне сәйкес тозу сомасының  азаюына	5420	2420
Негізгі құралдарға тозу сома   есептелді:
1. Негізгі өндірістегі жабдықтарға	8415	2420
2. Көмекші өндірістегі жабдықтарға	8415	2420
3. Әкімшілік ғимаратына	7210	2420
Көмекші өндірістің жабдықтары есептен шығарылды баланстық құнына	7410	2410