«Негізгі құралдар» бөліміне сәйкес

Амортизацияны есептеудің жеделдетілген  әдістері.Бұл өндірістік мақсатта пайдаланылатын негізгі құралдардың көптеген түрлері бойынша пайдаланылады, бірақ ол оның алғашқы жылдарында  өндірілетін өнімнің өзіндік құнын негізсіз күрт өсіреді, сондықтан оны іс жүзінде пайдаланудың өзі екіталай.

Дегенмен де,теоретиктер, оның екі  түрін ұсынады:

а) Кумулятивті әдісі

ә) Азайып отыратын қалдық әдісі.

Кумулятивтік  әдіс – латын тілінен аударғанда «өсу,жиналу» деген мағынаны білдіреді, яғни сандарды қосудың көмегімен тозудың сомасы есептелінеді,демек объектінің қызмет ету мерзіміндегі жылдар санын қосу арқылы анықталады.Актив пайдаланудың алғашқы жылдарында  тиімді жұмысқа жарайдыда кейінгі жылдары ептеп тозынқыраған салдарынан қызметі нашарлайды.Сондықтан, өндірісте жаңа, кейінгі талаптарға сай жабдықтарды жылдамрақ ауымтыру үшін осы әдісті пайдаланады.Бұл әдісте пайдаланатын мерзімі бөлгіш (знаменателем) есептеме коэффициенті болып табылады.

Мысалы,автокөліктің болжамды қызмет ету мерзімі 5 жыл.Бірінші жылы объектінің бастапқы құнының 5:15 бөлігіне амортизация есептелінеді.Екінші жылы 4:15 бөлігіне,үшінші жылы 3:15, төртінші жылы 2:15, бесінші жылы 1:15 бөлігіне.

Жыл сайынғы амортизация нормасын анықтау үшін пайдалану жыл бөлшегін  кумулятитвтік санға бөлу жолымен  есептейді біздің жағдайда бірінші жыл үшін – 5, екінші жыл үшін – 4, үшінші жыл үшін -3,төртінші жыл үшін – 2,бесінші жыл үшін – 1 болатын бөлшек саны болып табылады.Әрбір бөлшек санды амортизацияланушы құнға (90000теңге) көбейту арқылы жыл сайынғы амортизациялық соманы анықтайды.

Төменде негізгі құралдардың тозуын кумулятивтік әдісі бойынша есептеу  жолы көрсетілген.

    Негізгі құралдардың амортизациясын кумулятивтік әдіс бойынша есептеу 

Мерзімі     (жылдары)	Бастапқы құны	Кумулятивтік саны мен амортизациялаудың  нормасы	Жинақт алған жылдық тозу сомасы	Айға есептелген амортиза-цияның сомасы (теңге)
Сатып алынған Мерзімі: 1-ші ж/аяғ-да 2-ші ж/аяғ-да 3-ші ж/ая-да  4-ші ж/аяғ-да 5-ші ж/аяғ-да	100 000 100 000 100 000 100 000 100 000	100000 - 10000   5/15x90000=30000 4/15x90000=24000 3/15x90000=18000 2/15x90000=12000 1/15x90000=6000	30000 54000 72000 84000 90000	30000 : 12 2500 4500 6000 7000 7500

 

Кестенің мәліметтерінен кумулятивтік әдіс бойынша есептелген амортизация  сомасы объектіні пайдаланудың бірінші жылда күрт өсіп, соңғы жылдарында азайғаның көреміз.

2. Мысалы : Активтің пайдалану мерзімі  5 жыл.Кумулятивтік сан (1+2+3+4+5)=15.

Бірінші жыл 5\15,екінші жыл 4\15, 3\15,2\15,1\15.Бұл  жерде жою құны  активтің құнынан  алынып тасталады.Егер актив 56 000тг., жою құны -15000, онда  5жыл пайдаланылса  жыл сайынғы амортизациясы болады:

   1 жыл      (56000-15000) х 5\15 = 13667тг.

   2 жыл      (56000-15000) х 4\15 = 10933тг.

   3 жыл      (56000-15000) х 3\15 = 8200 тг.

   4 жыл      (56000-15000) х 2\15 = 5467тг.

   5 жыл      (56000-15000) х 1\15 = 2733тг.

                      Барлығы                     41000тг.

Пайдаланатын мерзімде барлық амортизацияланатын сомасы  кәсіпорынның шығындарына  барады (56000-15000=41000). Бұл жерде мына формуланы да пайдалануға болады, кумулятивтік санды жылдам рақ есептеу үшін К = N x ( N+1) : 2, біздің мысалда 5х(5+1):2= 15.  N- пайдалану мерзімнің болжамы, К –кумулятивтік сан.

Азайып отыратын қалдық әдісі.Бұл әдіс те кумулятивтік әдістің принциптеріне негізделген.Оны екі еселенген амортизациялау нормасын қолдану арқылы азайып отырған қалдық әдісі  деп те атайды.Бірінші (бірқалыпты) әдістегі АМОРТИЗАЦИЯ НОРМАСЫ екі еселген нормамен қолданады.Сонда амортизация сомасы жылсайын азайып отырады.Жою құны амортизациялағанда есептелмейді, ақырғы жылдағана ескеріледі, қалдықты  жою құнға шейін кемітеледі.

Мысалы,жоғарыда айтылған автокөліктің қызмет ету мерзімі 5 жыл. Бірқалыпты үлестіру әдісінде амортизациялау нормасы 20% болады(100%:5).

Екі еселенген нормасымен есептелініп,азайып отырытын қалдық әдісінде амортизациялау нормасы мынаған тең 40%(20%x2)болады.Бұл белгіленген ставка(40%) қалдық құнға әрбір жылдың соныңда жатқызылады.

Қалдық құнды азайту үшін шамамен  шектелетін соңғы жылды қоспағанда,тозуы  есептеген кезде жойылу құны есепке алынбайды деп саналады.Автокөліктің бастапқы құны 100000 теңге.Бес жыл бойы амортизация мынадай мөлшерде есептелінеді.

Мерзімі	Бастапқы                   қалдық	Екі еселенген Амортизацияның жылдық сомасы	Жинақталған жылдық амортизацияланған сомасы	Айға есептелген амотизацияның сомасы (теңге)
Сатып алынған мерзімі:1-ші ж/аяғ-да 2-шіж/аяғ-да 3-шіж/аяғ-да 4-шіж/аяғ-да 5-шіж/аяғ-да	100 000 100 000 100 000 100 000 100 000	40%x100000=40000 40%x60000=24000 40%x36000=14400 40%x21600=8640 2960	40000 64000 78400 87040 90000	3333 2000 1200 720 247

 

Халықаралық практикада баяу амортизациясы  деп аталатын әдіс бар,мысалға ,күрделі  пайыздық әдіс,бірақ оны тек қана арнайы жағдайда ғана пайдаланады.Бұл  әдістін мәні мына жағдайдан тұрады:онда негізгі құралды пайдалануды бірінші жылында тозу сомасы аз мөлшерде есептен шығарылып,ал келесі жылдары ол біртіндеп арта бастайды.Амортизациялық әдіс өзгертудің нәтижесі ағымдағы және болашақтағы есеп беру кезеңдерінде көрініс табады.

Мысал: «Әлия» ЖШС 2003 жылы желтоқсан  айында құны 1 608 333 теңге тұратын  сауда құрал-сайманын сатып алған.Оның болжаған жою құны 3760теңге тұрған,ал пайдалану мерзімі 15 жыл.

Кәсіпорын амортизациясын есептеу  үшін кумулятивтік әдіс пайдаланған,ал 2006 жылдан бастап бірқалыпты әдіске көшкен.

Есеп қағидасындағы өзгерістің әсерін есептеу және оны көрсету мынадай жолмен жасалынады

Кезеңі	Кумулятивтік әдісі бойынша аморти зацияны есептеу	Бірқалыпты әдісі бойынша амортизацияны  есптеу
2004 жыл	(1608333-3760)x 15/120=200572 теңге	(1608333-3760)/15=106971теңге
2005 жыл	(1608333-3760)x1 4/120=187200 теңге	(1608333-3760)/15=106971теңге
2006жылғы жинақталған Амортизация сальдосы	200572+187200=387772 теңге	106971+106971=213942тг

 

Амортизацияны есептеу 2004 жылдың 1-ші қантарынан басталған.

Амортизацияны есептеу үшін кумулятивтік саны мынадай формула бойынша  есептелінеді:

                     15x(15+1)/2=120.

Екі әдісті пайдалану салдарынан 173830 теңгеге айырма пайда болған,осы  пайда болған айырма таратылмаған (бөлінбеген) табысқа жатқызылады.

2. Мысалы:  объектінің қызмет  мерзімі 5 жыл.Әшеінгі нормасы  (бірінші әдістегі) 20%(100 :5), сонда  азайып отыратын қалдық әдісі  2 коэффициентті ескергенде 40% құрайды,  қалдық құнға негізі болып  саналады.  Бастапқы құн 10 000тг., жою құны 1000тг.Бұл жерде жылдағы амортизациясы болады:

бастапқы құн амортизация сомасы    қалдық құны(баланстық)

1 жыл  10000                   4000= (40% х10000)                   6000= (10000 - 4000)

2 жыл  10000                   2400= (40% х 6000)                   3600=   (6000 - 2400)

3жыл   10000                   1440=   (40% х 3600)                    2160= (3600 - 1440)

4жыл   10000                   864=   (40% х 2160)                    1296= ( 2160 -  864)

5жыл   10000                    296=   (1296 - 1000)                    1000= (1296 – 296 )

 

Тозуды есептегенде 2420 шоттар К-теледі, ал  Д 7420 (7210)

 

Тақырып. Негізгі құралдардың жал есебі. 

 Үй,  ғимарат,  машина,   жабдык  және  транспорт құралдары түріндегі                    дүниенің меншікті иесі болып табылатын субъект жүргізуші оны жалға бере алады.

Жалдау - жалға берушінің дүниені жалға алушыға уақытша пайдалану үшін ақы төлеп тұруға беру. Жал түрін мәміле мәні анықтайды. Жалға беру негізінде талданатын мүлікті пайдалану қүкығына байланысты тәуекел мен сыйакы каншалықты дәрежеде жалға алушы немесе жалға берушіге көшетіні негізінде белгіленеді. Жал пайдалану құқығына байланысты тәуекел мен сыйақы едәуір дәрежеде жалға алушыға берілсе және төмендегі шарттардың тым болмағанда бірі орындалса, каржыландырылған деп саналады:

- жал мерзімі жалданатын мүлікті пайдалы қолдану мерзімінің кемінде 80%-ін құраса, егер ол тек активтің қызмет ету мерзімінің 20% шегінде басталмаса. Егер жал осы кезең өткен соң жасалса, мұндай жалдау ағымдағы деп жіктеледі;

• ең аз шамадағы жал төлемінің дисконтталған құны жалға берілген дүниемүліктің өткізу бағасыньщ 90%-інен кем болса;

•жалдау мерзімі соңында активтің қалдық құны жал шарты жасалған сәттегі өткізу бағасының 20%-нен аспаса;

• жалға  алынатын  активтерге  меншіктілік  қүқығы  ауысканда  жалға  алушы 
     жалдау мерзімі басында белгіленген кесімді баға бойынша сатып алу  құқығына ие болады. Осы шарттарға сәйкес келмейтін жалдаудың қай-қайсысы да ағымдағы жал болып табылады. Негізгі қүралдарды ағымдағы жалға алу мерзімі біткен соң объектіні жалға берушіге міндетті түрде қайтаруды көздейді. Ағымдағы жалға алуда активті меншіктілікке байланысты тәуекел мен сыйақылар жалға берушіде қалады. Жалға алушы болып табылатын шаруашылык жүргізуші субъект ағымдағы жалға алынған құралдарды 001 «Жалға альшған негізгі құралдар» баланстан тыс шотта ескереді. Шығындарды мойындау әрбір есепті кезеңде жүйелі негізде жасалады. Жалға берушімен есеп аиырысу 3390 «Жал бойынша қысқа мерзімді кредиторлык берешек», 4150 шоттарында көрсетіледі. Қаржылық жалға тапсырылатын дүние-мүлік құны бухгалтерлік есепте  жалғанған таза күрделі қаржыға тең дебиторлық берешек ретінде көрсетіледі. Ең аз шамада іп жатқан жал төлемдерін жалга беруші жалға берілген актив кұньшьщ қайтарымы мен іс алу ретінде қарастырады. Қаржыландыратын жалға дүние-мүлік беруден түсетін табысты тану жуйелі негізде жасалады. Қаржылавдыратын жал кезінде жалға беруші жалға тапсырылатын объектілер құнын баланс есебінен шығарады және жал процентінің

бөлігінде көрсетеді. Жалға алушының бухгалтерлік балансында (каржьшандыратын жал) жалға алынған дүние-мүлік актив ретінде, ал ең аз шамада төленуге тиісті жал төлемдері -- жал басындағы екі бағаның: өткізу бағасы немесе егер ең аз шамадағы жал төлемінің дисонтталған құны өткізу бағасынан төмен болса, төмен бағасы бойынша міндеттеме ретінде ескеріледі. Жалға алынған активтерге тозуды есептеуді жалға алушы жасайды. Амортизация бойынша шығындар мен сыйакы төлеу жалдың барлық мерзімі бойы әрбір есепті кезенде танылады.

Ағымдағы  жал. 

Жалга берушіде:                                                    Д                К        С        

а) негізгі қүрал объектілерінің қүнына жалға беруде: 001,1260     2410   180000                        

ә) есепті кезең (ай) үшін жалға төленетін акы есептелді     1260       6260        3000

б)Жалға төленетін ақы бойынша ҚҚС сомасына:                 1260         3130           450

г)есепті кезең (ай) ішшде түскен жалға төленетін акы: 1010,1040   1260         3450

ғ) есепті кезең соңында:

•кіріс жиынтық табысты арттыру үшін есептен

шығарылады     (3000х3)                                               6260        5410       9000              

•шығыстар жиынтық табысты азайту үшін есептен

 шығарылады;  (1200х3)                                                         5410            7470,7450    3600

 е) жал мерзімі біткен соң негізгі кұралдар   

 жалға берушіге кайтарылады:                          2410,2510,2520     7450,7470 180 000

 

Жалга алушыда:

а) ағымдағы жалға түскен негізгі кұралдардың қүнына:

001 «Жалға алынған негізгі  кұралдар» шот дебет     - 18000

ә) есеттгі кезең (ай) үшін амортизация  бөлігінде жалға төленетін ақы есептелді   7210,7110,8046      3360          1200                                                               

б) жал проценті бөлігінде жалға  төленетіп ақы есептелді:   Д  7310                 К3380           1800 
в) жалға теленетін акы (ғимараттан басқасы)

          ҚҚС сомасына:      Д  1420                      К 3360           450

г) ҚҚС есебіне жатқызу:   Д3130                 К1420            450

г) жалга беруге есепті кезең (ай)

-ушін жалға төленентін 

ақы аударылды:       Д3380, 3360          К1010,1040      3450

д) жыл  соңында ағымдағы  жал  шығындары  жиынтық

табысты азайту үшін есептен шығарылады Д7310      К5610         (1800х3)

мерзімі біткен сон. жалға  берушіге негізгі құрал объектілерін қайтару:

001 «Жалға алынған нсгізгі  кұралдар» шот кредиті   180000                       Қаржыландырылатын жал.

Жалға берушіде:

бұрын пайдалануда болған негізгі қүралдарды жалға бергенде

а) берілген объектілердің  баланыстык

           кұны есептен шығарылады:                 7410                      2410,2510,2520   

ә) бұрын есептелген тозу сомасы

есептен шығарылады:                         2420                     2410,2510,2520   

б)берілген негізгі кұрал объекгілерінің

келісілген (келісім шарттык) кұнына:     1260                       6210,6260                                                        

в) есептелген жал төлемінің проценті  1270                            3520