«Негізгі құралдар» бөліміне сәйкес

Түгендеу процесінде монтажда немесе құралдарды сынау кезінде ақаулар  көрінген болса, құралдарда ақаулардың пайда болуы акті кұрылады.

Негізгі құралдарды кіріске  алу есебі 

Негізгі құралдарды  кіріске алуы:

• ақшаға;
• несиеге;
• айырбасқа;
• сый ақы ретінде басқа субъектілерден;
• құрылыс салу жолымен;
• қайтарымсыз
• қаржыландырылған жал
• құрылтайшылардан салым ретінде

Синтетикалық есебі 2400,2410 шоттарда жүргізіледі. 2420шот  негізгі құралдардың  амортизация, 2430 - құнсыздануы, 5320 Қайта бағалауға арналған резерв.

6210 активтердің шығуынан түскен  кірістер, 7410 активтердің шығыуынан  алынатын шығыстар, қаржыландырылған  жал сомасы 4150шот, құрылтайшылардан 5010,5020

2930  аяқталмаған құрылыс,  2900, 2940 Өзге ұзық мерзімді активтер.

6220 Өтеусіз алынған активтерден  алынатын кірістер, 6230.,түгендеу  барысында артық шыққан 6280.

          Ақшаға сатып алу:

        Кәсіпорын жабдықтар сатып алды. Ұсынылған шот бойынша жабдықтардың  құны 150000тг., көлік шығындары - 16000тг., құрастыру шығындары 5500тг., еңгізу шығыны – 1800тг.- барлығы 173300тг.

         Бастапқы құны – 173300тг. Д 2410 К 3310

 

Несиеге алынған жағдайда  бастақы құнға несиенің алғашқы  төленген сомасы кіреді, ал кейінгі  төленіп отыратын сомалар  несиелік пайыздар болып мойындалады да №2 ҰҚЕС  24 бөлімі бойынша есептеледі (қарыздан басқа пайыздар есепке алынады).

 

    Айырбас бойынша біртектес  активтер айырбасталғанда:

        Ескі жабдықтың(берілсе)  баланстық құны   10950тг.  К-т  2410

        Төленген ақша қаражаты               90000тг.  К-т 1010,1040

         Жаңа жабдықтың(алынса) өзіндік құны      100950тг. Д –т 2410

Ал, егер кәсіпорын автокөлікті(берсе) станокқа ауыстырса көліктің құны 25000тг,

Станок(алса) 32000, онда  Д- 32000

                                  К -25000

                                 К – 7000 пайда

                                                                                       Д               К

Құрылтылтайшылардан түскен негізгі құралдар 2410           5110

     АҚ                                                                         2410           5020

     Мемлекттен                                                         2410           6230

     Қайтарымсыз заңды  тұлғалардан                     2410             6220

     Жалға берілген                                                   2410           3360,4150

 Кейбір негізгі құралдардың  түрлері ҚҚС салынбайды   1420 шот

 Ғимараттар тұрмыстық қорларға қатысты, жеңіл көліктер  

Мысалы,  станок қабылданып алынды   100000тг.

                              ҚҚС 15000тг.

 Есеп шоттан 115000тг. аударылып  төленді. ҚҚС  15000тг қабылданды.

                   2413                 3310 немесе 4110   - 100000

                   1420                 3310            4110        15000

                   3310,4110        1030                          115000

                   3130                1420                            15000,

ал, егер кәсіпорын жеңіл көлік  қабылдап алған болса  құны 500мың.тг., ҚҚС 75мың.тг.

                 2414            3310               575мың.тг.

тұрмыстық ұйлер дің де проводкалары осылай болады.

 

Жер

Егер кәсіпорын  ғимарат тұрған жерді алса, онда ғимаратты жою  жұмыстарының шығындары жердің құнына кіреді, және жердің құнына жерді кіріске алу жөніндегі құжаттық шығындары да кіреді. Ал,  егер кәсіпорынның балансында бұрыннан бар болса, ғимаратты жойып орнына жаңа ғимаратт салынатын болса, онда ғимараттың жойылатын шығындары  жердің құнына емес ғимараттың жоюлы шығындарын көбейтеді.

Негізгі құралдардың есептен шығарылуы.

Кәспіорындардың өндірістік шаруашылық процесінде негізгі құралдың құрамында  мынандай себептермен өзгерістер болады:

• негізгі құралдардың қажет емес объектілерін өткізу(сату);
• басқа кәсіпорындарға ақысыз тегін беру(сыйлау);
• негізгі құралдар объектілерін халық тұтынатын тауарларға немесе басқа тауар-материалдық құндылықтарға айырбастау;
• көңеруі,моральдық тозғаны,стихиялық апатқа ұшырауы бойынша жою (шығыстан шығару);
• кәсіпорын ішінде жекелеген объектілердің жылжуы;
• басқа кәсіпорындарға олардың жарғылық капиталына салым түрінде беру;
• негізгі құралдар объектілерінің түгендеу кезінде жетіспеуі немесе бүлінуі;
• негізгі құралдар объектілерін арзандату.             

Негізгі құралдар объектілерін басқа  кәсіпорындарға төлем шартымен(аукциондар мен конкурстарда сату)өткізу келісімді бағамен жүзеге асырылады.Сатып алушыға объектіні беру фактысы «Негізгі құралдарды қабылдау-беру (жылжыту) актісімен(нысан №НҚ-1)» үш данада рәсімделеді: алғашқы екеуі тапсыратын кәсіпорында(онда бірінші данасы есепке қосылады, екіншісі - беру хабарламасына және акцептке тіркеледі),үшінші данасы негізгі құралдар объектілері қабылдаушы адамға беріледі.Актіге объектінің жағдайы,оның бастапқы құны,тозу дәрежесі көрсетіледі.

Сонымен, негізгі құралдар кәсіпорынның есебінен  шығарылады:

          Жойылғанда;

          Сатылғанда;

          Ауыстырылғанда;

          Өтеусіз  берілгенде;

          Жойылғанда, сынғанда

          Жарғылық  капитал ретінде салынғанда .

Мысалы : Жабдықтар жойылады, баланстық  құны 5000тг.Тозу сомасы шығарылады 45000тг.,жою әрекеттері үшін еңбек ақы есептелді  10000тг.,демалыс күндері үшін еңбек ақыға резерв есептелді 2100тг.,жабдықтарды жоы себептерінен металлалом кіріске алынды 1000тг.:

           Д                        К

        7410                    2410              5000

        2420                    2410            45000

        7410                    3350            10000

        7410                    3500              2100

        1310                    6210              1000

Жыл соңында 7410 шоттың сомалары   Д-ті кредитталып 5410 Д-мен шотпен жабылады, ал  6210 шоттың К-ті дебетталып 6210 шоттың К табысты көбейтеді.

          5610                  7410            17100

          6210                  5610              1000

   Объктінің жоюлуынан қаржылық нәтиже зиян шекті , ол 5610 шотқа апарылу керек

          5510                  5610            16100

Негізгі құралдар сатылған кезде , егер бұрын ҚҚС кіріске алынса  енді ол сатылған құннан есептеледі.

Мысалы : Станок сатылды құны 43000тг.(ҚҚС сыз), бастапқы құны – 60000тг.,тозу -20000тг.                                        

                                   Д                    К

                              7410                 2410           40000

                              2420                 2410            20000

                              1210                 6210           43000

                              1210                 3130           6450 (43000х15%)

Ал, егер негізгі құралдар бұрын  қабылданған кезде ҚҚС алынбаған болса, онда салыққа салынатын айналымы (құны) сатылатын құнмен баланстық құнның арасындағы оң айырмашылықтар болып табылады.

Сатылып отырған жеңіл көліктің баланстық құны 240м.тг., ал сатылар  құны 220м.тг. бұл жерде оң айырмашылық  жоқ, салыққа салынатын айналым жоқ, ҚҚС жөнінде салықта жоқ деген сөз.

Өтеусіз  берілетін негізгі құралдар кәсіпорынға зиян әкеледі.Баланстық  құны 2400шоттардың К  шығарылады  7410 шоттың Д апарылады, ал жиналған амортизация 2420шоттардың Д апарылады  К 2400шоттар.Жыл соңында  7410 шот 5400шотпен жабылады. Өтеусіз берілгенде негізгі құралдардың құны ағымдағы нарықтық құнға төселеді ҚҚС сіз есептеліп, бірақта баланстық құннан төмен болмау керек.

Мысалы : Станоктың бастапқы құны  40000тг., тозу сомасы 25000тг.Оны өтеусіз  басқа кәсіпорынға беріп отыр.Баланстық құны 15000тг.

                      Д                       К  

                   7410                 2410          15000

                   2420                 2410          25000

                   7410                 3130           1950(15000х13%)

Негізгі құралдарды  еншілес, қауымдасқан  және бірлескен ұйымдарға жарғылық капитал ретінде салынса  2400шоттардан  шығарылып 7410шотқа Д-ді, тозу сомалары 2400 шоттардан К-ді де 2420 шоттар Д-ді. Бұл жерде сатылған құндары1100-1150инвестиция шоттардың Д-де көрсетіледі 6210шот К көрсетіледі. Жыл соңында 7410 шотпен 6210 шоттар 5610 шотпен жабылады, жыл соңында 5610 шот 5510 шотпен жабылады.

                      Сатылған жабдықтардың   шот  корреспонденциясы  

Жабдықтардың баланстық құны есептен шығарылд.100.000  7410            2410

Жабдықтардың тозу сомасы                             80.000                2420            2410

Сатыпалушыға сатылар құнға  шот үсынылды  300.000           1210            6210

ҚҚС есептелді                                                  45000                  1210            3130

Есеп шотқа сатыпалушыдан ақша қаражаты түсті345000        1040            1210

Есеп шоттан бюджетке ҚҚС аударылды          45000               3130            1040

Жыл соңында жабдықты сатылғанына қаржылық нәтиже анықталады

Табыс шоты анықталады                              300000               6210               5610

 өткізілген жабдықтардың шығыны              100000               5610             7410

Табыс жиыны бөлінбеген табыс шотымен жабылады 200000 5610           5510

 

Негізгі құралдарға кейінгі жұмсалатын шығындар ,қайта  бағалау, түгендеу есебі

Негізгі құралдарды пайдалану барысында  біртіндеп тозады,тозғанған бөлшектерін  жөндеу немесе толығымен жаңарту  қажет болады. Сондықтан кіріске алғаннан кейін пайдалану процесінде негізгі құралдарға күрделі шығындар жасалады.Бұл шығындар мынадай әдістермен танылады: - шығын ретінде мойындалуы (жөндеу);

• күрделі шығындар (жаңартылу, ауыстырылу);
• тозу соманы кеміту (пайдалану мерзімін ұлғайтуы).

Мысалы: Кәсіпорын жаңа жабдық сатып  алды 200 000тг. пайдалану мерзімі 5жыл, жою құны 20 000тг.. Кейіннен, 3 жылдан кейін жабдыққа қосалқы бөлшек алынды, ол жабдықтың өнім өндіру шамасын 12% пайызға көтерді, ол бөлшектің құны 2 000тг. Сонда,  Д  2410  2000тг.   

                       К  3310  2000тг.

         Төртінші  жылы жабдыққа жөндеу жұмысы  жасалды 5 000тг.

             Д  8440   5000тг.   

                       К  3310,1310,3350...  2000тг.

        Бесінші жылы  жабдыққа күрделі жөндеу жұмыстар жасалды 27 000тг., бұның салдарынан  пайдалану мерзімі 5 жылдан 7 жылға көтерілді.

             Д  2420     27000тг.   

                       К  3310,3350, 1310      27000тг.   немесе     Д  2410     27000тг.

                                                                                   К 3310,3350, 1310   27000тг.

 Есептеулерді бухгалтерлік  қызмет негізгі құралдарды есепке  алу жөніндегі комиссиямен бірлесіп  жасайды.

Негізгі құралдарды есепке алу принциптерін негіздеу үшін кәсіпорында тұрақты жұмыс істейтін комиссия құрылды, оның міндетіне:

1. пайдаланудың нормативтік мерзімін  және тозуды есептеу әдісін  айқындау;

2. күрделі және күрделі  емес  шығындарға жұмсалған шығындарды  жіктеу; 

3. негізгі құралдарға түгендеу  жүргізуге қатысу;

4. бастапқы бағалау көрсеткіштерінін қайта қарау үшін күрделі сипаттағы шығындар бойынша негіздеме даярлау және қортынды;

5. сатып алу сәтінде және қажет  болуына қарай, кейінгі күрделі  салымдар кезінде және т.б.  негізгі құралдар объектілері  бойынша тарату комиссиясын айқындау кіреді.

       Жөндеу, жаңарту жұмыстары

  Жылжымайтын мүлік, ғимараттар және жабдықтар бухгалтерлік есепте кейін қайта  бағаланым отыру керек.

   Бухгалтерлік есепте негізгі  құралдар бастапқы құнмен немесе  қайта бағаланған құнмен есептеледі. Сондықтан жасалған шығындарды дұрыс есепте көрсетіп отыру керек.

 Негізгі құралдарда мойындап  алғаннан кейін, бағаланғаннан  кейін оған басқа да шығындар  жасалады жұмыстар пайда болуы  мүмкін жөндеу, жаңарту.Бұл шығындар  бухгалтерлік есепте:

• шығын ретінде мойындалуы мүмкін

-   шығындарды капиталдандыру (капитализируются)

• тозудың кемуі мойындалуы

   Жөндеуге  жұмсалған шығындыр  шығын болып мойындалады, үйткені  жөндеу жұмыстар      негізгі  құралдарды жаңартпайды тек төзған, сынғандарын түзейді.

    Пайдалану құны көтерілсе ауыстырылған, қосылған, жақсартқан жұмыстарының  шығындары капилдандырылады, ал пайдалану мерзімі ұзартылса, онда жұмсалған шығындыр сомасына  негізгі құралды құнын көтеруге болады немесе тозу сомасын кемітуге болады.