ХАС сәйкес аудитті жоспарлау

Қазақ гуманитарлық заң және техникалық колледжі

 

 

«Қазақ тілі және экономикалық» пәндер әдістемелік комиссиясы

 

 

 

 

 

«Аудит және ревизия» пәнінен

К У Р С Т Ы Қ     Ж Ұ М Ы С

 

 

 

Тақырыбы: Ауди

 

Орындаған:  Е-9-12 оқу тобының оқушысы:    Абдрахман Б.

 

Қабылдаған: арнаулы пәндер оқытушысы:        Прназарова А.Е.

 

 

 

 

 

 

 

                 

Курстық жұмыс «___» _________2015 ж. тыңдалып қорғалды

              Бағасы _______________

 Тексерген жауапты ПӘК төрағасы: _________Ускинбаева Р.А.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қызылорда, 2015

 

Мазмұны

 

 

 Кіріспе ---------------------------------------------------------------------------------------4

 

1.Аудиттің постулаттары, стандарттары және нормалары -----------------------6

1.1 Аудиттің мәні мен мазмұны --------------------------------------------------------

1.2 Аудиттің қызметтің жалпы қабылданған стандарттары-------------------------1.3 Халықаралық аудит стандарттарының сипаттамасы ------------------13

 

2. ХАС сәйкес аудитті жоспарлау--------------------------------------------------------

2.1 Аудитті жоспарлау мақсаттары мен принциптері -------------------------------

2.2 Маңыздылық пен аудиторлық тәуекелдікті бағалау -----------------------------

2.3 Аудиттің жалпы жоспарлы  мен бағдарламасын даярлау ----------------------

 

Қорытынды --------------------------------------------------------------------------------47

 

Пайдаланылған әдебиеттер -------------------------------------------------------------49

 

 

 

 

 

                                        

                                 

 

 

    

 

 

Кіріспе

 

Аудитор жұмысын дұрыс жоспарлау аудиттің маңызды саласына қажетті көңіл бөлуге, проблемаларды анықтау және жұмысты уақытында аяқтауға көмектеседі. Сонымен қатар жоспарлау аудитор ассистенттері орындайтын жұмысты үйлестіруге көмектеседі.

Аудитор бұл аудитті тиімді  бір  мезгілді елеулі кезеңдердің байқалмай қалу қаупін төмендетуге мүмкіндік беретін процесс.

Жоспарлау- бұл кезең кез келге тексеруді жүргізу процесінде қайталанылатын аудиторлық шаралар тізімдерін жай механикалық құру емес . Әр клиент жеке тұлға және бұны жоспарлау кезінде есте ұстау қажет. Аудиторлар өз  жұмысын тексерілетін ұйыммен танысудан бастауы қажет. Бұл үшін құрылтайшылар құжаттарын, қызмет түрлерін және олардың лицензиялларын, есеп саясатын және т.б. зерттеу қажет. Ұйым басшылығы мен мамандарымен әңгімелесіп қаржылық есеп берумен, оның негізгі көрсеткіштерімен танысу қажет. Бұл клиент қызметінің масштабын анықтау үшін керек. Ұйымды алдын ала зерттеу нәтижесінде ғана алдағы жұмыс көлемінің шамасы және еңбексыйымдылығын, сонымен қатар аудит ұзақтылығын анықтауға болады.Жұмыс көлемі, оның қиындылығы мен ұзақтылығынабайланысты аудит құны анықталады.

        Алдын ала  жоспарлау процесінде алынған  мәліметер негізінде аудитор  жалпы жоспарды дайындауға, оның  негізінде аудитор жалпы жоспарды дайындауға, оның негізінде тексеру бағдарламаларын  дайындауға кіріседі.

    Аудитордың басқа жұмыс  қазасына қарағанда жалпы жоспар  дайындау процессінде ұйым басшылығымен  талқыланады.Бұл аудиторлар мен  клиент мамандары жұмысын үйлестіру арқылы аудиторлық тексеру тиімділігіне көмектесуі мүмкін.

      Аудиттің халықаралық  тәжірибесіндегі стандарттарды  мемарандумы әрекет ететіндігін  атап өту қажет. Онда әр тапсырмаға  қатысты процедуралардың алғашқы  қортындыларының нақты мәліметтері  аудиторлқ тестілер мен талдау процессінің нәтижесі болған процедураларды түзетулер және қосымшаларымен бірге жазылған. Ары қарай жоспарлау мен бақылау бойынша міндеттерді шешу үшін дайындалған осындай тексеруші тізім мысалы келтіріледі.

 

        

2

1 Аудиттің постулаттары, стандарттары   және номалары

 Аудиттің көкейтесті мәселелірінің  бірі – оның постулаттарын  зерделеу болып табылады.Кең мағынасындағы  постулат – бұл      басқаша дәлелденбегенінше, жоққа шығарылмайынша ақиқат ретінде қабылданатын аксиомалық еределер. Дж. Робертсон мвнадай ұсыналы; “Постулат – бұл негізінде қызмет бағыты белгіленетін негізгі бар аксиомалық бекіту’’. Постулаттардың көмегімен аудиторлық стандарттардың мазмұнын танып білуге болады.

        Аудит теориясындағы  постулаттардың аса маңызды болды. Батыс ғылымдары мен мамандары олардың қажеттілігін ерте сезінді.1961 жылы Р.К. Маутц және Х.А.Шариф аудиттің 8 постулатын қалыптастырды.Олар өте әйгілі болып, аудит теориясында кеңінен қолданыла бастады.

     Әр түрлі ғылымдар  мен маман практиктердің көзқарастарын жан жақты зерделеу арқылы ғылыми негізделген постулаттар болып мыналар саналады.

   1.Қаржылық есеп берулер  мен қаржы мәліметтері тексерілуі  мүмкін.

  2. Мүдделердің қайшы келіп  қалуы ықтималдығы.

  3. Верификацияның мүмкіндіге.

  4. Есептеме дұрыс жасалмға.

  5.Қате қорытынды жіберіп  алудан ешкім де тыс емес.

  6.Аудитордың пікірі оның  мүдделеріне тәуелді.

  7.Аудиторлардың пікір оның  мүдделеріне тәуелді.

  8. Есеп беру мілңметтерінің  обьективтілігі ішкі бақылаудың  тиімділігіне тікелей  пропорционалды.

9.Әрбір тізбекті тексеру өткен  шақтағы тексерулердің  құндылығын  кемітуі мүмкін әрдайым ақпараттылығы  аз болады.

10.Аудитордың әрбір пайымдауы  белгілі деңгейде иландырады.

11.Бұрынғы ақпараттың құндылығы.

 Осылайша, аудит саласын стандарттау және теориясын дамытудағы постулаттардың маңызы зор.

  Аудит стандарттары мен нормаларының  ерекшеліктері.Стандарттарды аудиттің  теориясы мен іс тәжірибесінде  негізгі ережелер немесе аудиторлық  процедураларының  принциптері деп  ұғуұа болады.Әр елдің ұлттық стандарттары аудиттің жүлгізілуі жағдайына қарамастан міндетті түрде  орындалуы керек.Олар халықаралық нормативтерінің талаптарына жауап беретін тиісті деңгейдегі аудиторлық қызметке қолдау көрсетеді, аудиторларды өз білімдері мен біліктерін ұдайы жетілдіруге мәжб

    Постулаттар ғылыми және  ғылыми тәртіп жүйесінің негізінде   жатады. Олар кез келген ғылыми теорияның дамуы үшін одан кейінгі логикалық құрылымды жасау базасына керекті бастапқы алғашарт пен болжаулар болып табылады. Іргелі постулаттарды негізгіала отырып , ең күрделі мәселелерді түсінуге болады.

   Тіпті олардың шынайылығы  толық бәлелденбесе де постулаттар  анық болуы керек. Кез келген  постулат немесе аксиомалар білімінің  даму процесінде өзгерістерге  ұшырауы ықтимал болғандықтан  олар соңғы инстанциясында шынайы болмауы да мүмкін. Осы жөніндегі Дж. Робертсон былай деген :’’Аудиторлық тексерудің белгілі бір жағдайларын ескермей тұрып, постулаттарға көзсіз ере беруге болмайды.Постулаттар белгілі бір жағдайда жалған болып, соған сәйкес әрекет етедң яғни, аудиторлық тексеруде жүргізуге қалай болса, солай ұқыпсыз қарайды.”

 Аудит стантдарттары – аудитке  қойылатын бірегей талаптарды  және аудит өткізу тәртібін  анықтаушы принциптерді белгілецтін нормативтік құжаттар.  Жаңа «Аудиторлық қызмет туралы» Заң 2006 жылдың мамырынан бастап ХАС пайдалануды талап етсе, ол күнге дейін Қазақстандық аудит стандарттары (КСА) күшінде қалады. Сонымен қатар, көптеген аудиторлар ХАС емес, КСА құрамымен көбірек дəрежеде таныс болады. Сондықтан осы бөлімде КСА жəне ХАС арасындағы алшақтықтарға талдау жүргізіледі. КСА ХАС негізінде əзірленсе де, олар бір біріне онша сəйкес келе бермейді. 52-ші тармақта аталғандай (жоғарыдан қараңыз), Қаржы министрлігімен тек төменде берілген 11 11 КСА бекітілген:

• Аудитор қаржылық есеп-қисапты аудиторлық тексеру кезінде алаяқтық əрекеттердің ықтималдығын ескеруге міндетті: ХАС 240 «Аудиторлық тексерістер жүргізу кезінде аудитордың ықтимал алаяқтық əрекеттерді ескеруге міндеті» алаяқтықты қателіктен ажыратуды жорамалдайды жəне аудиторға есте ұстау қажет алаяқтық əрекеттердің екі типінің айқындамасын береді. Ол екі алаяқтық типі төмендегідей: (a) активтерді заңсыз иемденудің нəтижесінде пайда болатын бұрмаланымдар; жəне (b) қаржылық есеп-қисап жасау кезінде алаяқтықтың нəтижесінде туындайтын бұрамаланымдар. Аудиторлық тексерудің барысында елеулі алаяқтықтың анықталмауына байланысты тəуекелдікті минималдандыруға арналған арнайы рəсімдер қажет. КСА құрамында ондай талап жоқ.  
• Талдампаздық рəсімдер немесе аудиторлық іріктелім жəне басқа сынамалар: ХАС 520 «Талдампаздық рəсімдер» аудитордан кəсіпорын мен оның бизнес ортасы туралы пайымдама жасау үшін, сондай-ақ аудиторлық тексерістің соңында жалпы қорытынды жасау кезінде тəуекелдіктерді бағалауға арналған талдампаздық рəсімдерді қолдануды талап етеді. КСА құрамында ондай талап жоқ.  
• Байланысқан тараптар: ХАС 550 «Байланысқан тараптар» аудитордан басшылық байланысқан тараптарды, сондай-ақ қаржылық есеп-қисап жасау үшін елеулі маңызға ие мүдделілік бар мəмілелердің салдарын айқындау жəне ашу кезінде жеткілікті аудиторлық дəлелдер алуға арналған аудиторлық рəсімдерді орындауды талап етеді. КСА құрамында ондай талап жоқ.  
• Əділ құнның аудиты: Көптеген жағдайларда ХҚЕС активтер мен пассивтердің құнын айқындау кезінде бағалау кезінде əділ құн көрсеткіштерін қолдануды белгілейді немесе жол береді. ХАС 545 «Əділ құнның жəне ашылған ақпараттың көрсеткіштерінің аудиты» аудитордан ол кəсіпорын мен оның бизнес ортасы, соның ішінде оның іштен бақылау жүйесі туралы пайымдама қалыптастыру шеңберінде кəсіпорында əділ құн мен ашылған ақпараттың көрсеткіштерін, сондай-ақ бекіту сатысында елеулі бұрмаланыстар тəуекелдіктерін айқындау жəне бағалау үшін жəне стандартта сипатталған қосымша аудиторлық рəсімдер əзірлеу жəне пайдалану үшін жеткілікті тиісті бақылау шараларын пайдалану кезінде қолданылатын рəсімдермен таныс болуын талап етеді. КСА құрамында ондай талап жоқ.

Міндетті аудиттың сапасы біркелкі емес. Аудиторлық тексерістердің қорытындыларымен танысудың (жоғарыдағы 66-шы тармақты қараңыз) жəне РОСК дайындаған топпен, жеке аудиторлармен, шағын жəне ірі аудиторлық фирмалармен жəне Аудиторлар палатасымен  
Халықаралық аудиторлық желілердің мүшелері болып табылатын жергілікті аудиторлық фирмалар өздері КАС сəйкес дайындалған қаржылық есеп-қисапты, сондай-ақ ХАС сəйкес дайындалған қаржылық есеп-қисапты аудиторлық тексеруге аудит стандарттары, қызметкерлер құрамы жəне сапаны тексеру тұрғысынан бірдей тəсілдеме пайдаланатындарын айтады.  
талқылаудың нəтижесінде Қазақстанда орта есеппен аудиторлық практиканың сапа көрсеткіштеріне негативті ықпал ететін нақты проблемалар анықталды:  
• Халықаралық аудиторлық желілердің мүшелері болып табылатын жергілікті фирмалар тəрізі, КСБУ сəйкес дайындалған қаржылық есептемелермен салыстырғанда, ХҚЕС сақтай отырып жасалған қаржылық есеп-қисапты анағұрлым терең аудиторлық тексеру рəсімдерін пайдаланатын жəне тексеруді анағұрлым тəжірибелі аудиторларға тапсыратын секілді17.  
Бұл тек қана Қазақстандық ерекшелік болып табылмаса да, байқаушылар ондай практика КСБУ негізіндегі қаржылық есеп-қисап аудитының сапасынан теріс көрінуі мүмкін деп қауіптенеді. 

 

 

1.1 Аудиторлық қызметтің мәні  қаржылық есеп беруді, төлем есептеу  құжаттамасын тәуелсіз тексеру, түрлі қызметтер мен кеңес  беру, бухгалтерлік есеп жүргізу  мен қалпына келтіру, ұйымның активтері мен міндеттемелерін бағалау, салық декларациясын толтыру, қаржы шаруашлық қызметке экономикалық талдау жүргізу бойынша тұтынушыларға қызметтер ұсынытын аудиторлық фирмалардыңкәсіпкерлік қызметі болып табылуында.

Қаржылық есеп беру аудиттің мақсаты – аудиторға қаржылық  қорытынды есепті құрудың белгіленген концептуалдық негізіне сәйкес барлық елеулі апектілер бойынша  қаржылық қорытынды есептің дайындалғаны жөнінде қорытынды беру мүмкіндігін беру. Аудит мақсатында стандартты анықтамасына қарамастан, аудит мақсаты дегенде аудитордың алдына тұтынушы  қоятын мақсатты түсінуіміз керек.

Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер, сақтандыру комапаниялары, көлік және комерциялық ұйымдар мүлікті пайдалану, жұмыстар мен қызмет көрсетуді орындау, комерциялық операцияларды ақша қаражаттары ман инвестициялардыңзамын жүргізу бойынша сан алуан келісім шарттық қатынастарға түседі. Қажетті ақпаратты алудағы мәмілеге қатысушылар арасындағы осы қатынастардың нақтылығын тексеру нәтижесінде тек тәуелсіз аудитор ғана дәлелдей алады.

Жеке және ұжымдық меншік иелері акционерлер, жарнашылар,сонымен қатар кредиторлар өз қызметтерінің саласында барлық  көптеген қаржылық және шаруашылық операциялардың заңға сәйкес орындалғанына және бухгалтерлік жазбалармен тоқсандық және жылдық есептерде дұрыс көрсетілгеніне  өз бетімен көз жеткізу мүмкіндігінен айрылған. Ұйым қызметі мен оның заңды орындалуын тәуелсіз  аудиторлық тексеру мемлекетке де экономика қаржыландыру, несие беру, инвестициялау, және салық салу саласында қажетті шараларды қабылдау үшін қажет, жекелеген кәсіпорындар, ұлттық экономика салалары мен аймақтар бойынша жүргізілетін аудиторлық  тексерулер өздерін қызықтыратын  қаржылық есептеме нақтылығын дәлелдеу үшін республиканың  мемлекеттік органдары, министрліктер мен ведомствалар, соттар, прокуратураға және басқаларға қажет.

Аудиттің маңызы тиісті  жақтардың  мүдделеріне қол жеткізуде болып табылады. Атап айтқанда:

— экономикалық субьектілердің

— салық қызметі тулғасындағы мемлекеттің

— қаржылық есеп беруді әр түрлі пайдаланушыларды

— аудиторлардың меншік иесі мен мемлекеттің мүдделерін қорғау, сонымен бірге есеп және қорытынды есеп беруді қамтамасыз ету мақсатында.

Ішкі пайдаланушыларға басқару шешімдерін дұрыс қабылдау үшін қателер мен бұрмалаушылықтар жоқ обьективті  қаржылық  ақпарат қажет.

Меншік иелену құқығына негізгі өзгерістер енгізу процесі, егер бұрынғы  есеп берулер екі жеке серіктес шаруашылықты жүргізудің жаңа обьектісін құру үшін өз бизнесін біріктірген кездегідей деген ескерту болмаған аудиторлық қорытындыны сақтаса ғана қамтамасыз етілуі мүмкін. Үшінші жаққа бағытталған қаржыландыруду беру туралы өтініш  тексерілген есеп берулермен дәлелделінуі мүмкін.

Аудитке кәсіпорын қызметін жан жақты тексеру енеді. Сондықтан  ол аудиторға басшылыққа арналған  және оның қызметінің тиімділігін жоғарылату жөніндегі конструктивті ұсыныстар дайындауға мүмкіндік береді. Аудиторлық қызметтің мәні қаржылық есеп беруді, төлем есептеу құжаттамасын тәуелсіз тексеру, түрлі қызметтер мен кеңес беру, бухгалтерлік есеп жүргізу мен қалпына келтру, ұйымның активтері мен міндеттемелерін бағалау, салық декларациясын толтыру, қаржы шаруашлық қызметке экономикалық талдау жүргізу бойынша тұтынушыларға қызметтер ұсынытын аудиторлық фирмалардыңкәсіпкерлік қызметі болып табылуында.

Қаржылық есеп беру аудиттің мақсаты – аудиторға қаржылық  қорытынды есепті құрудың белгіленген концептуалдық негізіне сәйкес барлық елеулі апектілер бойынша  қаржылық қорытынды есептің дайындалғаны жөнінде қорытынды беру мүмкіндігін беру. Аудит мақсатында стандартты анықтамасына қарамастан, аудит мақсаты дегенде аудитордың алдына тұтынушы  қоятын мақсатты түсінуіміз керек.

Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер, сақтандыру комапаниялары, көлік және комерциялық ұйымдар мүлікті пайдалану, жұмыстар мен қызмет көрсетуді орындау, комерциялық операцияларды ақша қаражаттары ман инвестициялардыңзамын жүргізу бойынша сан алуан келісім шарттық қатынастарға түседі. Қажетті ақпаратты алудағы мәмілеге қатысушылар арасындағы осы қатынастардың нақтылығын тексеру нәтижесінде тек тәуелсіз аудитор ғана дәлелдей алады.

Жеке және ұжымдық меншік иелері акционерлер, жарнашылар,сонымен қатар кредиторлар өз қызметтерінің саласында барлық  көптеген қаржылық және шаруашылық операциялардың заңға сәйкес орындалғанына және бухгалтерлік жазбалармен тоқсандық және жылдық есептерде дұрыс көрсетілгеніне  өз бетімен көз жеткізу мүмкіндігінен айрылған. Ұйым қызметі мен оның заңды орындалуын тәуелсіз  аудиторлық тексеру мемлекетке де экономика қаржыландыру, несие беру, инвестициялау, және салық салу саласында қажетті шараларды қабылдау үшін қажет, жекелеген кәсіпорындар, ұлттық экономика салалары мен аймақтар бойынша жүргізілетін аудиторлық  тексерулер өздерін қызықтыратын  қаржылық есептеме нақтылығын дәлелдеу үшін республиканың  мемлекеттік органдары, министрліктер мен ведомствалар, соттар, прокуратураға және басқаларға қажет.