Еңбекақы

 

   Кесте  8  

 

     Әкімшілік қызметкерлерге есептелген  еңбекақы 

 

№	Операциялар	Дебет	Кредит	Сомалар
1	Өндірістегі жұмысшыларға жалақы есептелінді	7211	3350	100000
2	Есептелінген  жалақыдан міндетті зейнетақы жарнасы ұсталынды	3350	3220	100000
3	Есептелінген  жалақыдан жеке табыс  салығы ұсталынды	3350	3120	7505
4	Қызметкерлерге  кассадан жалақы төленді	3350	1011	82495
5	Әлеуметтік  салық есептелінді	7211	3150	5400
6	Әлеуметтік  аударымдар есептелінді	7211	3210	4500
7	Әлеуметтік  салық бюджетке  аударылды	3150	1040	5400
8	Әлеуметтік  аударымдар мемлекеттік  сақтандыру қорына аударылды	3210	1040	4500
9	Міндетті  зейнетақы жарнасы  зейнетақы  төлеудің мемлекеттік  орталығына аударылды	3220	1040	10000
10	Жеке  табыс салығы бюджетке аударылды	3120	1040	7505
11	7211 шотының  жабылуы	5510	7211		109900

 

Кесте 9 Еңбекке  жарамсыз қағазын есептеу 

Айлар	Бес күндік жұмыс аптасына келетін  баланс бойынша жұмыс күнінің  саны	Есептелінген  еңбекақы, теңге
Желтоқсан 2012ж.	7	13611
Қараша 2012 ж.	20	35000
Қазан 2012 ж.	21	35000
Қыркүйек 2012 ж.	22	35000
Тамыз 2012 ж.	20	35000
Шілде 2012 ж.	22	35000
Маусым 2012 ж.	22	35000
Мамыр 2012ж	19	35000
Сәуір 2012 ж.	22	28333,33
Наурыз 2012ж	20	35000
Ақпан 2012 ж.	20	35000
Қаңтар 2012 ж.	19	35000
Жиыны	236	391944,33

 

 

 Есепті  кезеңдегі есепшіге  есептелінген  еңбекақының сомасын анықтаймыз:

Орташа  күндік табысты есептеу үшін , күндік жұмыс санын анықтап аламыз және төмендегілер есепке алынбайды:

2012 жылдың желтоқсан айының 3-нен 20-на дейінгі сақталынбайтын еңбекақы демалысына келетін жұмыс күндері. Сәйкесінше, көрсетілген аралыққа есептелінген сома есепке алынбайды. Орташа  күндік табысты есептейміз: 391 944,33 теңге/ 236 күн = 1 660,78 теңге.

Есепшінің уақытша жұмысқа жарамсыз болған кезеңіндегі орташа еңбекақысын  есептейміз: 1 660,78 теңге * 4 жұмыс күні = 6 643,12 теңге. Сонымен есепшіге уақытша  жұмысқа жарамсыз болған кезеңіндегі  есептелінген еңбекақы сомасы және оған төмендегідей бухгалтерлік проводка беріледі:

 

            Дебет                                       Кредит                          Сома

 

          7211                                         3350                       6 643,78теңге.

 

  Кезекті еңбек демалысына мысал қарастырайық:

 Мекеменің  бухгалтеріне 2010 жылдың қаңтар айының 28-нен ақпан айының 20-не дейін  , 24 күнтізбелік күнге төлемді  кезетті еңбек демалысы берілді.  Есепті кезеңде бухгалтер 2009 жылдың  сәуір айының 2-нен 19-на дейін  өткен жылғы 2009 жылдың қаңтар  айының 1-нен желтоқсан айының 31-не  дейінгі аралықтағы еңбек демалысында  болған, 2009 жылдың шілде айының 20-нан  25-не дейін десаулығына байланысты  жұмыста болмаған.

 Есепті  кезеңдегі есептелінген еңбекақының   сомасын анықтаймыз. Ол үшін есепті  кезеңнен істелінбеген жұмысты  және осы кезеңде істелінбеген  уақыт   үшін есептелінген соманы  алып тастаймыз: 

Кесте  10

Кезекті еңбек  демалысын есептеу 

    

Айлар	Нақты іселінген уақытқа  келетін баланс бойынша жұмыс  күнінің саны	Есептелінген  еңбекақы сомасы , теңге
Қаңтар 2012 ж.	19	30000
Ақпан 2012 ж.	20	30000
Наурыз 2012 ж.	20	30000
Сәуір   2012ж.	22	10000
Мамыр 2012 ж.	19	30000
Маусым 2012 ж.	22	30000
Шілде 2012 ж.	22	24 545,45
Тамыз 2012ж.	20	30000
Қыркүйек 2012 ж.	22	30000
Қазан 2012 ж.	21	30000
Қараша 2012 ж.	20	30000
Желтоқсан 2012ж.	21	30000
Жиыны	248	334 545,45

 

 

 

     Орташа  күндік табысты анықтаймыз: 334 545,45 теңге / 248 күн = 1 348,97 теңге;

2012 жылдың қаңтар айының 28-нен ақпан айының 20-на келетін демалыс аралығының жұмыс күнінің санын анықтаймыз: 18 жұмыс күні;

Кезекті демалыс  аралығындағы отраша еңбекақы : 1348,97 теңге*18 күн = 24 281,46 теңге құрайды.

 Сонымен  бухгалтердің кезекті еңбек демалысын   есептелінген еңбекақы сомасы  және оған төмендегідей бухгалтерлік  проводка беріледі:

 

              Дебет                                       Кредит                         Сома

               7211                                          3350                      24 281,46 теңге.

 

  «Жауапты тұлғалардың басқадай  қарыздары» - материалды шеккен зиянның  орнын жабу, кем шыққан материалды  құндылықтар мен ақшаның орнын  жабу, кінәлі тұлғаның кінәсінен  жіберілген өндірістік ақау сомасын  ұстап қалу сомалары.

Кезекті демалыс  уақытын төлеу  резервінің есебі. Ұйым еңбеккерлері кезекті демалысқа  бірқалыпты шыға бермейді. Кезекті  демалыс уақытына есептелінетін  еңбек ақы шығындарын өндірілген өнімдер құрамына бірқалыпты жазып  отыру және алдағы уақытта демалыс  уақыты үшін төленетін төлемдер сомасы бойынша ұйымның демалыс уақытын  төлеу жөнінде резервтік қор  құруына болады. Резерв құру үшін өндірістік шығындар құрамына қосылған сомалар  ай сайын резерв счетына аударылып  отырады.

Резервтік қор  құру мақсатында жылдық еңбек  ақы  қоры жөніндегі және жоспарланған демалыс  уақының сомасы жөніндегі  мәліметтер қолданылады.

Резервке  аудары есептелінген еңбек ақы сомасының  пайыздық мөлшеріне қарай аударылады. Әр ай сайын резервтелетін сома есептелінген еңбек ақы сомасын арнайы қойылған резервтік пайызбен көбейту арқылы анықталады.

Демалыс уақытына есептелінген еңбек аұы  сомасын осы мақсат үшін құрылған резервтік қор сомасы арқылы төлеудің жағдайы есеп саясатын қалыптастыру барысындағы ұйымның шығарған бұйрығында қаралуы керек.

Бет есебі кітабы ұйымның әрбір жеке тұлғалары бойынша аналитикалық жіктеу есебінің тіркеуші құжаты сапсында жүргізіледі. Бұл ведомостыда еңбеккерлер  пайдасына сепетелінген еңбек ақы  және басқада есептелінген есептеулер есебі жүргізіледі. Бет есебі  кітабы жұмысқа қабылдау жөніндегі  ұйым басшысының бұйрығы немесе шешімі негізінде ашылады. Мұнда – жұмысқа  қабылданған адамның аты-жөні, құрылымдық бөлімше, табель номері, балаларының  саны және басқала мәліметтер жазылады. Әрбір айдың аяғында еңбек  ақы төлеудің түрлері бойынша  есептелінген еңбек ақы, ұсталынған ұсталымдар, шегерімдер, қолға берілген еңбек ақының ақшасы немесе жеке тұлғаның ұйым алдындағы берешегі сияқты мәліметтер жазылып отырады. Бет есебі кітабы бір жылға ашылады. Есепті жыл  аяқталғанда бет есебі кітабы жабылып, келесі жылға жаңа кітап  ашылады.Бет есебі  кітабын жүргізу  бастапқы құжаттар негізінде: орындалған жұмыстарға жазылған наряд, еңбек ақыны  жинақтау карточкасы, жұмыс уақыты есебінің табелі, еңбек  ету мүмкіндігінің  болмауы жөніндегі  құжат, жеке тұлғалардың  берген арыздары, төлеу ведомостылары, салық карточкалары т.б. қажетті  құжаттар бойынша жүргізіледі.

Бет есебі  кітабының негізінде есеп айырысу  немесе есеп айырысу –  төлеу ведомостысы  толтырылып, бұл  құжат ұйым кассасына  еңбеккерлерге  ақша төлеу үшін тапсырылады.

Есептеу ведомостысы цех, бөлімше немесе бүтіндей ұйым бойынша еңбек ақы  есептеу мәліметтері жүргізіледі. Есептеу ведомостысына әрбір  жеке тұлғалардың аты-жөні, қай категорияға  жатқызылғандығы, кәсібі және атқаратын  міндеті, тарифтік кәсібі, айлық жалақысы, осы айдағы жұмысқа қатысқан күн  саны, демалыс және мейрам күндері, сондай-ақ еңбек ақы қорынан және басқалай көздерден есептелінген еңбек  ақы, уақытша еңбекке қатысу қабілетінен  айырылған күндерге төленген жәрдем ақы, есептелінген еңбек ақы жинағы, жеке тұлғаларға салынған табыс салығы, үшінші жақтың пайдасына ұсталынған ұсталымдар, қолға берілетін ақшаның сомасы немесе еңбеккерлердің ұйым алдындағы қарызы жазылады. Бұл ведомост бет есебі кітабындағы жинақталған мәліметтер негізінде толтырылады.

Есептеу ведомостысының негізінде төлеу  ведомостысы толтырылып, бүтіндей ұйым бойынша еңбек ақы қоры жөніндегі  жинақталған мәліметтер бірден қалыптасады.

Төлеу ведомостысы  есептеу ведомостысы негізінде  толтырылып, есептелінген еңбек ақыны  төлеу үшін қолданылады. Мұнда еңбеккерлердің табельдік нөмері, аты-жөні және еңбеккердің  қолына берілетін ақшаның сомасы жазылады. Төлеу немесе ақша беру мерзімі  аяқталғаннан соң берілген және берілмей қалған (депонент) еңбек ақы сомасы көрсетіледі.

Бет есебі  кітабы, есептеу ведомостысы  және төлеу ведомостысы ірі компаниялар  мен корпорацияларда қолданылады. Орта және шығын ұйымдарда «Есептеу-төлеу  ведомостысын» қолдануға болады. Бұл ведомостыға тиісті бастапқы құжаттар бойынша рәсімделген мәліметтер тікелей жазылады.

Еңбек ақы есептеу мен төлеу  мәліметтерін жинақтау үшін осы ай ішінде жасалынған барлық есептеу, төлеу мәліметтері  жинақталады. Жинақтау ведомостысы  есептелінген еңбек ақы бойынша  сыйақы, жәрдемақы, ұсталынған табыс  салығы, аударылған ақша, төленген ақша жөніндегі мәліметтерді бухгалтерлік есеп счеттарына жазу барысында қолданылады. Осы ведомост бойынша жинақталған  мәліметтер «Еңбек ақы бойынша есеп айырысу» счеттарының жинағы жазылған Бас кітаптағы мәліметтермен  салыстырып, синтетикалық жинақтау және аналитикалық жіктеу счеттарындағы  мәліметтердің дұрыстығы тексеріледі.

Еңбек ақы  бойынша есеп айырысу процесі  өте күрделі психологиялық адами  процеске байланысты екендігін және бухгалтерлік есептің бұл объектісі  құқықтық, міндеттемелік мәселелердің өз уақытына шешілуіне тікелей байланысты екендігін естен шығармаған жөн. Көптеген ұйымдарда еңбек ақы  төлеу жөніндегі мәліметтер коммерциялық құпия түрінде сақталады. Мұның  өзі еңбек ақы есебін жүргізуші  бухгалтерге қосымша міндеттер  жүктеу және шектеу туғызатындығын түсіну керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                              

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

  Жалпы алғанда, Қазақстан Республикасы  алдындағы  міндеттер, алдына  қойған мақсат бұл - әлеуметтік-экономикалық  бағыттағы жоғары тиімді экономиканы  қалыптастыру, әлемдік кеңістікте  өз орнын табу, экономикалық тәуелсіздікті  қамтамасыз ету, халық шаруашылығы  құрылымында жоғары технологияны  пайдалану болып табылады. Міне, осыған жетуіміз үшін, халықтың  тұрмыс дәрежесін көтеруіміз  қажет, түрлі меншік иелеріне  жол ашып, нарық орталықтарында  тиімді заңға негізделген іскерлікке  қол жеткізуіміз керек. Сондай-ақ  жоғары дәрежелі еңбек өнімділігіне  жетуіміз қажет.

Нарықтық  экономика жағдайында ұйымның жұмысын  жетілдіру және бақылау үшін бухгалтерлік есепті белсенді пайдалану қажеттілігі  артып отырғаны белгілі. Демек, бухгалтерлік есеп шаруашылық қызметі сипаттап қана қоймай, оның дамуына септігін тигізеді. Сондай ақ қазіргі нарықтық экономика  кезеңінде бухгалтерлік есепке жүктелетін міндеттер қай кезеңдегіден болмасын күрделі болып отыр. Өйткені, қазір  де қоғамдық дамудың жаңа кезеңінде  өндіріс жабдықтарына түрлі меншіктер  мен қатар кооперативтер орын алуда және олардың дамуына Қазақстан  Республикасының меншік туралы заңдары  арқылы кең өріс ашылуда. Осыған орай қазіргі нарықтық экономика кезеңіндегі  ұйымдар арасындағы экономикалық және қаржылық қатынастар саясаты жаңа сипат  алып отыр.

Кейбір  ұйымдар өндірген өнімге норма бойынша  қажетті еңбек шығындарын көп  жұмсап, еңбек өнімділігін қолдан кемітіп жүр. Содан шаруашылықтың  табысын азайтып мемлекеттік  төленімге тиіс салықтардың мөлшерін азайтып көрсетеді. Мұндай жағдайда еңбектің есебін жетілдіруге кері әсерін тигізуде. Сондықтан еңбек есебін жетілдіру және оған ақы төлеуді  жақсартудың біздің ойымызша шаруашылықтың  барлық түрлеріне тиімді еңбек күнге  көшірудің маңызы үлкен. Себебі, оның есебін жүргізу аса күрделі емес және шаруашылық үшін тиімді.

Жалпы еңбек  және оған еңбек ақы төлеу  қай  кезде болмасын күрделі мәселе. Өйткені  еңбек ақы мөлшері  әрбір еңбекшінің тағдыры. Мысалға, ТМД мемлекет аралық статистикалық  комитетінің деректеріне  қарасақ  ТМД елдеріндегі орташа айлық  жалақы мөлшері біздің елден көп  төмен.