Дебиторлық берешек

Егер күмәнді дебиторлық болуы ықтимал және бағалануы  мүмкін болса, оны шотта көрсету  қажет.  Салыстыру принципі бойынша  дебиторлық берешектің кезеңде күмәнді  шығындары мойындалуын талап  етеді. Болжанатын дебиторлық бе операциялық  іс-әрекеттен  болған  шығыс  -  күмәнді  борыштар  шығыстары  көрсетіледі.

Егер күмәнді дебиторлық берешек күтілмесе, онда кірістер мен  алынуға шоттарға ешқандай түзетулер  талап етілмейді, ал дебиторлық берешек  үмітсіз мойындау кезеңіне есептен шығарылады. Мұндай амал тікелей есептен шығару тәсілі деп аталады.

Егер күмәнді дебиторлық берешек ықтимал (мерзімі біткен) және есепке алынуы мүмкін болса, есепті кезең соңында түзету жазбасын жасау  талап етіледі. Мысалы субъект 15000 теңге сомасында күмәнді дебиторлық берешекті күтсе, күмәнді ( бойынша шығынды көрсететін мынандай проводка енгізіледі: 7440 «Жалпы және әкімшілік шығындар» шот дебеті 1420 «Күмәнді борыштар бойынша резерв» шот кредиті 15000.

Күмәнді борыштар бойьшша резерв құру тәртібі «Табыс» 5 бухгалтерлік стандарттарымен және оған «күмәнді борыштар бойынша резерв құру тәртібі» әдістемелік ұсыныстармен реттеледі. Күмәнді борьпптар бойынша резерв есепті соңында өткізілген дебиторлық берешекті түгендеу қорытындылары негізінде құрылады. Күмәнді борыштарды бағалау жөнінде екі тәсіл бар: өткізу, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет көлемінің проценті тәсілі, төлеу мерзімі бойынша шотарды есептеу тәсілі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ. «ҚАЗАҚСТАН - КАСПИЙШЕЛЬФ» ЖШС-Ң ДЕБИТОРЛЫҚ ҚАРЫЗДАР ЕСЕБІН ТАЛДАУ

2.1 «Қазақстан - Каспийшельф» ЖШС-ң жалпы сипаттамасы

 

Нарықтық экономика  жағдайында басқаруды жетілдіруде  бухгалтерлік есептің рөлі мен мәні артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына, әр түрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, негіздеу мен қабылдауға субъектінің нарықтағы іс-қимылын анықтап, бәсекелес - субъектіні айқындауға, сондай-ақ субъектілердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы, уақытылы ақпаратты қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты мақсаттары болып табылады.

«Қазақстанкаспийшельф»  ЖШС - Қазақстанның Әлеуметтік -экономикалық проблемаларын шешуде рөлін мойындайтын әлеуметтік тұрғыдан жауапты компания болып табылады.

Бүгінгі таңда «Қазақстанкаспийшельф» ЖШС - Қазақстандағы жаңа әрі қарқынды дамып келе жатқан компаниялардың бірі. Ол ел экономикасының ең маңызды секторларының бірін қамтығандықтан ғана емес, өзінің сыртқы және ішкі сындарлы саясатының стратегиясы нәтижесінде өзін көрсете білді.  Компания «Қазақстанкаспийшельф»АҚ  энергетикалық ресурстардың тиімді және ұтымды пайдаланылуын қамтамасыз ететін, Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуына және оның әлемдік экономикаға табысты интеграциялануына жәрдемдесетін Қазақстанның мұнай-газ саласын кешенді дамыту мақсатында құрылды.

Өндірістік тәжірибенің мақсаты: Бухгалтерлік және аудиторлық қызметтің кәсіпорында қалай жүргізілетінін анықтау.

Өндірістік тәжірибенің  міндеттері: Кәсіпорынның қызметімен, ұйымдастыру және басқару құрлымымен танысу, бухгалтерия жұмысын ұйымдастыр^сұмыс  істеу тәртібін зерттеу. Кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есепті жүргізу, ішкі аудит пен талдау жұмысын ұйымдастыру нысандарын зерттеу және бухгалтерлік, талдау мен аудиторлық жұмыс боиынша тәжірибелік дағдыларды меңгеру.

3. «Қазақстанкаспийшельф»  ЖШС жетілдіру Компанияның инвестициялық бағдарламасы бойынша келесідей шараларды орындауға алдын ала қарастыруда:

■  Каспий теңізінің  бойынша және жерде де жоғары перспективті құрылымды барлау және бағалау жұмыстарды бақылау;

■ Лауазымды мемлекеттік  органдардың тапсырмасы бойынша  республиканың мұнайгаз ресурстарын тиімді және рационалды меңгеруді қамтамасыз ету;

Компания өз дамуын аяғына дейін жеткізу үшін келесідей  мақсаттарға сүйенеді:

■    Шикізатты  тауып, шикізат базасын дамыту;

■   Шикізат ресурстарын  тиімді пайдалану,

■ Мұнай операцияларына көмек көрсету үшін инфрақұрылым мен мұнайгазтранспорт жүйесі, мұнайгазөндіру саласын дамыту;

■ Солтүстік-Каспий жобасын  кеңейтуге компанияның көмегі қамтамасыз ету керек;

■ Каспий теңізінің Мемлекеттік  бағдарлама бойынша шаралар мен  функцияларды орындау керек;

■ Қазақстан Республикасының Индустриалды-инновациялық стратегиясы бойынша шараларды жүзеге асыру;

■  Мұнайгаз саласына ұлттық кадрларды дамыту;

■  Қоршаған ортаны қорғау және өндірісте қауіпсіздік қамтамасыз ету;                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               . «Қазақстанкаспийшельф» АҚ көптеген халықаралық және ішкі геофизикалық жобаларында мемлекеттің мүдделерін білдіретін Өкілетті орган болып табылады. Қазақстан Республикасының Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі жұмыс органының мұнай және газды кейінге сақтап, көліктің басқа түрлеріне ауыстырып тией отырып, арналы мұнай құбырлары бойынша тасымалдауға байланысты мұнай-газ тасымалдау инфрақұрылымының объектілерін жоспарлау, жобалау және салу мәселелері бойынша құрылыс қызметінің саласындағы кейбір функциялары Компанияға жүктелген.

Компания Қазақстан  Республикасының мұнай-газ кешені кәсіпорындарының мемлекеттік пакеттерін бір орталықтан басқарады және оның өндірістік, коммерциялық, қаржылық және инвестициялық қызметіне басшылық етеді.

Компания:

■ мұнай-газ саласында мұнай-газ ресурстарын тиімді әрі ұтымды игеруге және олардың орнын толтыруға және тиісті инфрақұрылымды дамытуға бағытталған бірыңғай мемлекеттік саясат пен стратегияны әзірлеуге және іске асыруға қатысады;

■   мұнай-газ операцияларын  жүзеге асыратын инвесторлармен келісім-шарттарда мемлекеттік мүдделерді білдіреді, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында мұнай-газ операцияларын жүргізуге конкурстар ұйымдастыруға қатысады;

■   Қазақстанда  және шетелде көмірсутегі шикізаты мен оның өңделген өнімдерін барлау, игеру бойынша жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің толық циклін, сондай-ақ мұнай-газ құбырлары мен өндірістік инфрақұрылымды жобалауды, салуды және пайдалануды жүзеге асырады.

 

2.2 «Қазақстан - Каспийшельф» ЖШС-ң дебиторлық қарыздар есебінің ұйымдастырылуы

 «Қазақстанкаспийшельф» ЖШС компанияның инвестициялық бағдарламасы бойынша келесідей шараларды орындауға алдын ала қарастыруда:

■ Каспий теңізінің бойынша  және жерде де жоғары перспективті құрылымды барлау және бағалау жұмыстарды бақылау;

■ Мұнайгаз өнімдерін өндеуді сату желісін дамыту, Шығыс Қазақстанда мульти қызметтік желілерді құру және ВОЛС құрылысында қаржылық үлесін қосу Атырау-Теңіз- Ақтау, Шымкент-Құмкөл.

Компания өз дамуын аяғына дейін жеткізу үшін келесідей  мақсаттарға сүйенеді:                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            

■   Шикізатты тауып, шикізат базасын дамыту;

■  Шикізат ресурстарын  тиімді пайдалану,

■ Мұнай операцияларына көмек көрсету үшін инфрақұрылым мен мұнайгазтранспорт жүйесі, мұнайгазөндіру саласын дамыту;

■ Солтүстік-Каспий жобасын  кеңейтуге компанияның көмегі қамтамасыз ету керек;

■  Каспий теңізінің  Мемлекеттік бағдарлама бойынша  шаралар мен функцияларды орындау  керек;

■ Қазақстан Республикасының  Индустриалды-инновациялық стратегиясы бойынша шараларды жүзеге асыру;

■     Мұнайгаз саласына ұлттық кадрларды дамыту;

■    Қоршаған ортаны қорғау және өндірісте қауіпсіздік  қамтамасыз ету;

«Қазақстанкаспийшельф»  ЖШС көптеген халықаралық және ішкі мұнай-газ жобаларында мемлекеттің мүдделерін білдіретін Өкілетті орган болып табылады. Қазақстан Республикасының Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі жұмыс органының мұнай және газды кейінге сақтап, көліктің басқа түрлеріне ауысгырып тией отырып, арналы мұнай құбырлары бойынша тасымалдауға байланысты мұнай-газ тасымалдау инфрақұрылымының объектілерін жоспарлау, жобалау және салу мәселелері бойынша құрылыс қызметінің саласындағы кейбір функциялары Компанияға жүктелген.

Компания Қазақстан  Республикасының мұнай-газ кешені кәсіпорындарының мемлекеттік пакеттерін бір орталықтан басқарады және оның өндірістік, коммерциялық, қаржылық және инвестициялық қызметіне басшылық етеді.

Компания:

■   мұнай-газ саласында  мұнай-газ ресурстарын тиімді әрі  ұтымды игеруге және олардың орнын  толтыруға және тиісті инфрақұрылымды дамытуға бағытталған бірыңғай мемлекеттік саясат пен сгратегияны әзірлеуге және іске асыруға қатысады.

«Қазақстанкаспийшельф»  ЖШС –ң өткізу көлеміне байланысты процент тәсілі - үмітсіз борыштардың проценті жалпы өткізу көлемінде анықталады. Бұл үшін бірнеше есепті кезең ішінде (ең азы үш жыл) тауар өткізу (жұмыс, қызмет) көлемін және күмәнді борыштар бойынша резерв пайда болуы үшін процентті белгілеуге арналған төленбеген шоттар сомасын талдау қажет.

Мысалы. «Қазақстанкаспийшельф» ЖШС мекемесінде Жыл ішіндегі өткізу көлемі 1390 мың теңгені құрады. Күмәнді берешектің орташа проценті есебін жүргіземіз:

            2002 ж. үшін күмәнді борышы бойынша резерв сомасы (3,3 + 1,7 + 1,6) : 3 =2,2% 1390 х 2,2% = 30,58 мың теңгені құрады.                                               Есепті кезең соңьшда мьшадай жазба жазылады:                            

7440 «Жалпы және әкімшілік  шығындары» шот дебеті

1290 «Күмәнді борыштар  бойынша резерв» шот кредиті             - 30,58 мың теңге

Төлеу мерзімі бойынша шоттарды есептеу тәсілі - берешекті төлеу мерзімі бойынша күмәнді талаптар проценті анықталады. Бұл үшін алынуға тиісті барлық шоттарды мынандай категориялар бойынша жіктеу қажет:                     

•     өтеу мерзімі  әлі болмаған шоттар;                                               

•      1 күннен 30 күнге дейінгі төлеу мерзімі  бар шоттар;             

•    31 күннен 60 күнге  дейінгі төлеу мерзімі бар  шоттар;                          

•      61 күннен 90 күнге дейінгі төлеу мерзімі  бар шоттар;

•      90 жэне одан көп күндерде төлеу мерзімі  бар шоттар. Мысалы:  

        

 

Күмәнді борыштар сомасы 226,7 мың теңге құрайды.           

7443 «Жалпы және әкімшілік  шығындары» шот дебеті

1290 «Күмәнді борыштар  бойынша резерв» шот кредиті  - 226,7 мың теңге.

Субъект балансынан бұрьш  талап етілмеген, күмәнді деп  танылған борыштарды есептен шығарғанда мынандай жазба жазылады:

1290 «Күмәнді борыштар  бойынша резерв» шот дебеті

2110 «Алынуға тиісті  шоттар» шот кредиті

2120-2130 «Еншілес, тәуелді,  бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың берешегі» шот кредиті               - 226,7мың теңге.

«Қазақстанкаспийшельф» ЖШС іс-сапардан оралғаннан кейін бас бухгалтердің көмекшісі алған аванстары бойынша оларды растайтын құжаттарымен бірге нақты жұмсалған шығындары бойынша есеп берген.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                      ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы
2. Бухгалтер бюллетені, N 7- 2005 ж.
3. Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, N 12 – 2004;
4. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілерінің Бухгалтерлік есебі, Алматы – 2005;
5. Кеулімжаев Қ.К. Бухгалтерлік есеп принциптері, Алматы – 2004
6. ҚР-ң ағымдағы жылға «Республикалық бюджет жайлы есеп» заңы
7. ҚР-ң қаржы министрлігінің бұйрығымен бекітілген, толықтырулар мен өзгерістер енгізілген 20.05.1996 ж №111 біртұтас бюджеттік топтамасы
8. Радостовец В.К. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп // Алматы – 2003
9. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі Бухгалтерлік есеп // Алматы – 2005
10. Назарова Л.Н. Басқару есебі, 2005
11. Учет дебиторской и кредиторской задолженности в соответствии с требованиями МСФО//БИКО , июль - 2006