Дайын өнім есебі

Комиссиондық келісімнің және түбіршектің кері жағында мынадай реквизиттер болуы тиіс: бұйымның сатылатын күні, төленетін сомасы және комитентке төленетін күні: директордың, бас бухгалтердің және кассирдің қолы, бірақ бұлар мүлік сатылғаннан кейін толтырылады. Түбіршек пен комиссиондық келісімді тауартану маманы тіркейді жазып, қабылданған мүлік реестріне (тізіміне).

Тауартану маманы жазып берген түбіршек пен комиссиондық келісім қабылданған мүлік реестріне (тізіміне) тіркіліп(яғни, жазылып) қояды. Тізім екі данада жасалады: түбіршек бойынша да және комиссиондық қелісім бойынша да. Тізімде қабылданған мүліктің бағасы бойынша құны шығырылады. Түбіршек пен комиссиондық келісімнің бірінші данасы комитентке беріледі, ал екіншісі реестірмен бірге сақталады.

Тауартану маманы комиссияға қабылданған мүлікті материалды жауапты тұлғаға реестірмен қоса береді. Материалды жауапты тұлға мүлікті қабылдап алып, реестірдің екі данасына да қол қояды. Реестірдің (тізімнің) бірінші данасың косымшасымен бірге тауарлы есеп беруіне қосып қояды және ол сақтау және тексеру үшін бухгалтерияға беріледі, ал екінші данасы материалды жауапты тұлғаның өзінде қалады.

Тауардың жазба қағазына (ярлыкқа) комитент пен магазиннің тауартану маманы қол қояды, ал комиссиялық жолмен бағаланатын тауарларға комиссия мүшесінің барлығы қол қояды. Тауардың жазба қағазына (ярлығы) комиссияның қабылдаған мүлкіне (сағат, моншақ, түйреуіш т.б.) бағасы көрсетілген қағаздары жапсырады.

Комитенттен сату үшін қабылданған тауарларды комиссионерлер қабылдап алған кезеңнен бастап, сатқанға дейін 004 «Комиссиянда қабылданған тауарлар » деп аталатын баланстан тыс шоттар есепке алынады. Комиссия қабылданған тауарлардың аналитикалық есебі тауарлардың түрі бойынша келісім-шартта көрсетілген бағасымен жүреді.

Мүлікті сатудан қайтарып алу магазин директорының (меңгерушісінің) жазбаша нұсқауының негізінде жасалады. Қайтарып алынған жағдайда акті жасалады. Актіге директор, бухгалтер және тауартану маманы қол қояды және осы актіде қайтарып алу себебі де көрсетіледі (жөндеу, химиялық тазалау т.б.). мүліктің иесінен комитент оны сақтағаны үшін төлем жасауды талап ете алады, бірак бұл түбіршектің немесе комиссиондық келісімнің кері жағында көрсетілсе ғана жүзеге асуы мүмкін. Қайтарылған мүліктің санын бағасы материалды жауапты тұлғаның реестріне енгізіледі, содан соң ол тексеру үшін бухгалтерияға беріледі.

Комиссиондық магазиндер басқа даұйымдар сияқты тауар қозғалысының есеп беруін жасайды. Есеп берумен қоса: түбіршектер, комиссиондық келісімдер, тауар чектері, қайтарылған мүліктердің тізімдемесі(ведомосы), тауардың сомасы, атауы, түрлері, актілер және т.б. бірге тапсырылады.

 

 

 

1.5 Сатылған тауарларды қайтарып  берудің, бағадан да және сатудан  да жасалған                    жеңілдіктердің есебі

Сатылған тауарлардың қайтарылуы, сатудан да, бағадан да жеңілдік жасаудың есебі мына шоттарда жүргізіледі:

6020-шот, «Сатылған өнімді қайтару»;

6030-шот, «Бағадан және сатудан  түсетін жеңілдіктер»;

6030-шот, «Бағадан және сатудан  түсетін жеңілдіктер»;

Осы синтетиқалық шоттар бойынша жасалатын есептің ұйымдастырылуын қарастырып көрейік.

Сатылған тауарлардың қайтарылуының есебі. Бүл шот тұтынушыға сатылған тауарлардың қайтарылып берілгендігі жөніндегі ақпараттарды жинақтау арналған.

Бірақ онда көтерме саудада жасалатын қайтарулар қарастырылған жоқ. Бұл мәселе жалпы азаматтық заңымен және алып-сату келісім-шартымен реттеледі.

Қайтарылатын тауарлардың басты себептері болып: алып-сату бойынша жасалғанкелісім-шарттың тиісті деңгейде орындалмаулы; тауардығ саны мен сапасының сәйкес келмеуі; шартта көрсетілген ассортименттердің түгел болмауы; запас бөдшектерінің түгел еместігі және т.б. жатады. Осы және басқа да жағжайжа сатып алушылар келісімшартты орындаудан бас тартып, тауарды иесіне қайтарады.

  Сатудан жасалатын жеңілдіктердің есебі (6030 шоты). Қалыптасқан практикалық есеп айырысуда сатудан жасалатын жеңілдіктердің қатарына мына түрлері жатады:

   Сату көлемінен жеңілдік  – айға, тосқанға және басқа  да мезгіл кезеңіне сату көлемінің  нәтижесі бойынша сатып алушыға берілетін жеңілдік;

  Қолма-қол төлемі үшін жеңілдік – шотты қолма-қол ақшамен төлеуші сатып алушыларға береді;

  «Сконт » жеңілдігі (баға  жеңілдігі) – жабдықтаушының шотына (инвойсында) көрсетілген мерзімде  немесе контракт мерзіміне салыстырғанда  одан ертерек төлеген сатып  алушыларға беріледі, ол мәміле  құнының 3-5% құрауы мүмкін;

  Жабық жеңілдік – тұйықталған (оңашаланған) кәсіпорындарға (экономикалық бірліктерге) тауарды сатқан үшін сатылған өнімнің көлемінен берілетін жеңілдік.

  Функционалдық жеңілдік –  тауар қозғалысын арттырғаны  үшін, тауарды тасымалдағаны үшін, сақтау, қорғау, есебін жүргізу т.б. қызметтері үшін сол тауарды өндірушілерге (жабдықтаушыларға) берілетін жеңілдік.

  Сатып алушыларға берілетін  жеңілдіктердің барлық түрі келеім-шартта  көрсетілуі тиіс және ол басқа  да құжаттарда көрініс табуы  мімкін (мысалы, есепе айырысу-төлем  құжаттарында, протоколда, келісімдерде).

  Бағадан жасалатын жеңілдіктердің  есебі (6030-шот). Жеңілдіктер дегеніміз – тауар бағасының жалпы, не ұйғарымды бағаға карағанда төмендетілуі. Жеңілдіктер көтерге әдісімен сатып алғандарға мерзімінен бұрын төлем жасағандарға, тұрақты сатып алушыларға және басқа жағдайларда беріледі. Жеңілдік процент түрінде немесе белгілі бір сомада көрініс мүмкін.

  Іс жүзінде шегерімдердің (жеңілдіктердің) мынадай түрлері қолданылады.

  Сатып алынатын тауардардың  санына байланысты баға жеңілдігі (бонустық шегеру) тауарды бір жылдық көлемінен көбірек сатып алушыларға беріледі.

  Уақытпен байланысты жасалатын  жеңілдіктер – негізінен маусымдық  сипатта көшпілік сұраныс бар  өнім сауда саласында қолданылатын  баға жеңілдіктері. Тауарды (қызметтерді) маусымнан басқа уақытта сатып алушыларға жасаланады.

  Сандық жеңілдік – тапсырысты  көлеміне және саласына (сериялығына) байланысты берілетін баға жеңілдігі.

  Арнайы жеңілдік – белгілі  бір жабдықтаушымен көптен бері (тұрақты) байланысы бар және басқа  ерекшелік қатынастары үшін сатып алушыларға берілетін баға жеңілдігі.

  Егер тауардың сапасы төмен  болса (нормативтік-техникалық құжаттама  шегінде) немесе прейскуранттарда (прайстарда) белгіленген талаптарға юағасы  сай келмесе, жоғарыдағылардан асқа  біршама жеңілдіктер келесі түрлері жол беріледі:

• Табиғи факторлардың немесе өндірістегі объективтік жағдайлардың ықпалымен жасалған сапа көрсеткіштерінің нормативтен ауытқағаны үшін;
• Жыл мезгілдері бойынша әртүрлі мөлшерде тұтынатындықтан (суға, жылуға, газға, энергияға) жасалатын маусымдық шегерімдері (жеңілдіктері).
• Сапасы бірінші категориялы өнімге жасалатын жеңілдіктер;
• Белгіленген мерзімде аттестацияланбаған немесе өндірістен алынуға жататын өнімге жасалатын жеңілдіктер.

  Баға жеңілдіктердің барлық  түрлері сатып алушы кәсіпорынның табысы болып табылады және олардға заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы саналады.

  6030, 6030-шоттары активтік, әрі  күрделі болып табылады. Бұл шоттар  бойынша сатып алушыларға жасалған  жеңілдіктердің түрлеріне қарай  талдау есебі жүргізіледі. Талдау есебі үшін тізімдеме жүргізіледі, ол жыл басынан жасалған жеңілдіктердің түрлеріне дебеттік айналымдары юойынша жинақталады. 6030, 6030 шоттары жыл вяғында жабылады.

  Жасалынған баға жеңілдіктері  сатып алушылардың жазған шот-фактураларында  көрініс табуы керек және оның негізінде нақты экономикалық есептесудің есебі жасалынады.

 

1.6 Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатумен байланысты шығыстардың  есебі

 

  Тауарларды, жұмыстарды және  қызметтерді сатуға байланысты  жұмсалған шығындарды есепке  алуға 7110 «Өнімдерді сату және қызметтер көрсету бойынша шығыстар» шоты арналған.

  Бұл шотта сату бойынша  жұмсалған шығыстардың мынадай  түрлері көрініс табады: кәсіпорын  қоймаларындағы өнім ыдыстарына  және өнімді байланысты, өнім  ыдысқа салынбай және буып- түйілмей босатылуы да мүмкін, немесе қоймаға кірістілген өнімнің өзіндік құның құрамында ыдыс құның енгізіліуі де мүмкін. Егер өнімді ыдысқа салу өнімді қоймаға тапсыруға дейін өндіріс технологиясына сәйкес жүзеге асыралса, ыдыстардың құның өнімнің өндірістік өзіндік құнына енгізеді; өнімді жөнілтетін станцияға тасылмалдау ; оны көлік құралдарына арту бойынша жұмсалатын шығындар; өнімді өткізетін жерлерде сатқтауға арналған қоймалардың күтіп ұстанылуы; сатушылардың және басқа қызметкерлердің еңбекақысы мен аударымдары; өнімді сақтау және тасымалдау кезінде болатын табиғи кемулері; жарнама және өнімді сату үшін жасалған зерттеумен байланысты шығындары; өткізушіге және басқа делдалдық ұйымдарға төленетін комиссиялық алымдар; өнімді сатуға байланысты басқа да шығындары (өнім сапасы анықтауға жұмсалатын шығындар т.б.) жатады.

Сатылған өнімнің шығындары сатып алушының есебінен өтелетін ьолса, онда бұндай шығындар 7110 шотта көрсетілмейді, тек қана қосалқы және қызмет көрсететін өндірістер мен шаруашылықтардың қызметтері ретінде еспке алынады.

Өнімнің өзіндік құның калькуляциясын жасағанда сату бойыша жұмсалған шығындары тек сатылған өнімнің толық өзіндік құнын және өнімді, жұмыстарды және қызметтерді сатуға байланысты нәтижелерін (табысты немесе зиянды) есептен шығарған кезде ғана оған жедл түрде назар аударылады.

Өнімді сатуға жұмсалған шығындардың ьаптары бойынша талдау есебі өнімді сатуға жұмсалған шығындар есебінің тізімдемесінде, яғни кәсіпорын бекіткен баптарының номенклатурасы бойынша жүргізеді.

Төменде 7110 «Өнімдерді сату және қызметтер көрсету бойынша шығыстар» шоты бойынша жасалған шоттардың корреспонденциясы келтірілген.

Жоғарда келтірілген жазбалардың нәтижесі бойыша7110 шоты жабылады. 7110 шотында жарнама шығыстары, материалдар болуй мүмкін (қалам, қаламсап, сия,бояу, қағаздар т.б.) яғни, материалдануы және материалданбауы мүмкін (радио, телевизор арқылы немесе баспа-газет, журнал арқылы). Жарнамаға берілген материалдар 2 МЕК аспаса, онда оларға ҚҚС салынбайды.

3 ТӘЖІРИБЕ БӨЛІМІ

3.1 Тәжірибе жұмысының тапсырмасы

.......кәсіпорынның 1.11.2010 жылға шаруашылық  операциялардың мәліметтері:

№	Операцияның мазмұны	Сомма тенге	дебет	кредит
1	Кассадан жабдықтаушыларға таурлар үшін ақшалай қаражаттар төленді1.10.2010
2	Есеп беруге міндетті тұлғаның Қамыров Н.Г қолданылмаған аванс соммасы еңбекақыдан ұсталынды9.10.2010
3	Жабдықтаушылардан дайын өнімдер түсті -қант+ -Ұн+ -күрүш+ +(туған күні теңгемен)15.10.2010	120 29 112
4	Негізгі өндірістегі жұмысшыларға еңбек ақы есептелінді: Мастерлер 1сағаттық тарифтік ставкасы 487  +  тенге(түнгі1,5): 1Қалиев А.В(1 кезек) 2Сейдахметов А.Р(2 кезек) 3Сулейменов Р.Г(3 кезек) 4Жабатов К.О(4 кезек) Дәнекершілер1сағаттық тарифтік ставкасы 168  +  тенге(түнгі1,5):   1 кезек: 1 Шақанов П.Р               2 Сейдалин В.Г 2 кезек: 1 Баймұратов Д.Н               2 ЖарпиетовУ.З   3 кезек: 1 Жапаров Б.Л               2 Найманов С.О 4 кезек: 1 Закіров Э.Г               2 Ыбрашев Ш.Х   +(туған күні теңгемен) Барлығы
5	Негізгі өндірістегі жұмысшыларға еңбек ақы төленді 1Қалиев А.В(1 кезек) 2Сейдахметов А.Р(2 кезек) 3Сулейменов Р.Г(3 кезек) 4Жабатов К.О(4 кезек) Дәнекершілер 1 кезек: 1 Шақанов П.Р               2 Сейдалин В.Г 2 кезек: 1 Баймұратов Д.Н               2 ЖарпиетовУ.З 3 кезек: 1 Жапаров Б.Л               2 Найманов С.О 4 кезек: 1 Закіров Э.Г               2 Ыбрашев Ш.Х Барлығы

Тапсырма:

1 Еңбек ақыны есептеу

2 Корреспонденция құру

3Құжаттарды толтыру

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 Дайын өнім – негізгі және  қосалқы цехтараның сатуға арналған. Дайын өнімнің өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы, стандартпен немесе техникалық шарттарға сәйкестігі, техникалық бақылау (сынау) қызметінен өткендігі, паспорты, сертификаты (яғни сапасы) және басқадай құжаттармен куәландырғаны, қоймаға тапсырылғаны, тапсырыс берушілердің қабылдап алғаны және басқа жайлары – міндетті түрде актімен сәсімделеді.

Дайын өнімді есептеу үшін 1320 “Дайын өнім” деп аталатын активті инветарлық (мүліктік) шот пайдалынылады.

   Тауар – материялдық  бұйымдар, олар тұтыну немесе  пайдалану үшін сатып алынады. Сатып алынған тауарлардың есебі үшін 1330 “ Тауарлар” және 1350 “Өзге қорлар” шоттары қолданылады. Бұлар мүліктің-активті шоттар, 1330-шотты негізінен сауда, қоғамдық тамақтандыру, жабдықтау-сату, делдалдық және сыртқы экономикалық ұыймдар пайдаланады.

Сату бағасы – бұл тауардың сол бойынша ең соңғы тұтынушыға сатылатын бағасы. Сату бағасының қөұрамына мыналар кіреді:

• сатып алынған құны – бұл құжаттармен қуатталған (шоты, тауарлы- транспорттық накладнойы, кедендік декларациясы) тауардың жабдықтаушылардан сатып алынған құны;
• акциз – бұл тек кейбір тауар түрлеріне белгіленеді: алкаголь өнімдеріне және темекі бұйымдарына, жеңіл автомабильдерге, зетгелік бұйымдарға т.б.;акциздің мөлшерлемесін үкімет белгілейді, проценттік деңгейде тауардың құнына бөліп немесе натуралды түрде оның физикалық көлеміне бөліп анықтайды, ал алкагольдік өнімдер бойынша акциздің мөлшермесі  оның құрамындағы спиртке тәуелді етіп белгілнуі мүмкін;
• қосылған құн салағы – келесі мөлшерлеме бойынша әртүрлі тауар түрдеріне белгіленеді: 0% (нөлдік пайызы бойынша)  - экспортталған тауарларға (заңда қаралғандардан басқасы);

сауда үстемесі – бұл бөлшек сауда кәсіпорындарының шығысын жабу

 

Есептік құнын таңдау – алынған құны бойынша немесе сату құны бойынша мәселенің шаруашылық жүргізуші субъекті үшін де маңызды зор. Осы мақсатта бухгалтерлік есеп стандартында төрт әдіс қарастырылған:

• арнайы (тұтастай) идентификациялау әдісі;
• орташа өлшемдік құн әдісі;
• ФИФО әдісі – запастарды алғашқы сатып алынғандырдың бағасы бойынша бағалау әдісі;
• ЛИФО әдісі – запастарды соңғы алынғандырдың бағасы бойынша бағалау әдісі;

Қазақстан Республикасында әрекет етіп тұрған заңмен сәйкес, бухгалтерлік есепте де, салық есебінде де есептеу әдіс пайдаланады, соңғы сәйкес тауар сатып алушыға босатылмасымен, оның төлем мерзіміне қарамастан, тауардың сатылған кезеңі болып саналады. Ал бөлшек сауда кәсіпорындардында тауардың сатлыған кезеңі болып, қолма – қол ақша түскен кезең саналады, өйткені онсыз тауар босатылмайды.