Бухгалтерлік есеп» пәні бойынша оқу тәжірибесінің есебі

1. Заттың белгісі бойынша(сұрақтар бойынша,әрекеттер бойынша,мысалы:кассалық құжаттар,материалдық құжатар .келісім-шарттар,тапсырыстар,сметалар және т.б.)
2. Корреспонденттік белгісі бойынша(яғни, осы құжаттарға қатысты кәсіпорындардың атаулары бойынша)
3. Хронологиялық белгісі бойынша(айлар бойынша.айлар шегінде- күндер бойынша);
4. Құжаттардың нөмірлері бойынша

   Мұрағаттағы орналастыру техникасына қатысты екі негізгі әдіс бар:

1. Көлденеңінен
2. Тігінен сақтау.

     Мұрағаттар материалдардың сақталу көлемі мен сипатына байланысты орталық немесе жалпы  және  жергілікті(қоласты, көмекші, ағымдағы)болып бөлінеді

    Орталық мұрағатта аяқталған есепті кезеңдердің (өткен жылдардың) істері сақталады.

    Жергілікі қоласты мұрағаттарда ағымдағы есепті кезеңнің(ағымдағы жылдың)аяқтаған әрекеттері бойынша істер сақталады.

 

3.Бухгалтерлік  есептегі нормативтік құжаттау

 

    Бухгалтерлік есепті жүргізу әр түрлі құзыретке ие тиісті нормативтік актілермен жүзеге асырылады. Олардың бірі пайдалануға міндетті, ал басқалары тек ұсыныс беру сипатында болады. Нормативтік құжаттарды өздерінің бағытталуына және құзыретіне байланысты мынандай жүйеде көрсету міндетті болып табылады:

1-деңгей – заңдық: Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы» ҚР заң күші бар Заңы және басқа да заңдар;

2-деңгей – бухгалтерлік  есеп және есеп беру бойынша  стандарттар(ережелер);

3-деңгей – әдістемелік  ұсыныстар(жарлықтар), нұсқаулықтар, қысқаша  шолу, ҚР Қаржы министрлігінің  және басқа да ведомоствалардың хаттары;

4-деңгей – кәсіпорынның  өзінің бухгалтерлік есеп бойынша  жұмыс бабындағы құжаттары.

    Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы Заң бухгалтерлік есептің құқықтық негіздерін және оның мазмұнын, негізгі қағидаларын, ұйымастырылуын, бухгалтерлік қызметтің негізгі бағыттары мен есп берудің құрылуын, бухгалтерлік есепті жүргізуге және қаржылық есеп беруге міндтті шаруашылық субъектілерінің құрамын анықтайды.

   Есеп стандарты есеп тәртібін және белгілі бір объктілерді немесе олардың жиынтықтарын бағалауды бекітетін негізгі ережелердің жиынтығын айқындайды. Есеп стандарттары бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы заңды нақтыандыруға арналған.

  Әдістемелік ұсыныстар салалық ерекшеліктеріне байланысты есеп стандарттарын нақтыландыруға арналған. Оларды ҚР Қаржы министрлігі және әр түрлі ведомоствалар дайындайды.

  Кәсіпорынның өзінің жұмыс бабындағы құжаттарды ондағы есептің ұйымдастырылуы ерекшеліктері мен жүргізілуін қамтамасыз етеді. Олардың ең негізгілері болып табылатындар:

• Есеп саясаты бойынша құжат;
• Басшы бекіткен алғашқы құжаттадың нысандары;
• Құжат айналымының кестесі;
• Басшы бекіткен бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспары;
• Басшы бекіткен ішкі есеп беру нысандары.

  Көптеген ұйымдарда есеп саясаты туралы бұйрықпен ғана шектелетінін де ескеруіміз керек.

  Есеп саясаты – бұл бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беруді ашудың негізгі қағидаларынна және негіздеріне сәйкес жүргізу үшін субъктінің басшысы қабылдайтын әдістердің жиынтығы.

   Шаруашылық әрекеттерді, активтерді, меншікті капиталды, міндеттемелерді, қызметтің нәтижесін  және т.б. бейнелеудің балама әдістерін жүзеге асыратын бухгалтерлік есеп стандарттары есеп саясатын құрудың базасы болып табылады.

   Есеп саясатының құрылуы әрбір стандартта ұсынылатын бір әдәсті таңдаумен,  бухгалтерлік есепті жүргізу әрі қаржылық есеп беруді ұсынудың негіздері ретінде қабылдаумен және олардың субъектінің қызмет жағдайларынан шыға отырып негізделуімен түсіндіріледі.

   Есеп саясатын құру қаржылық есеп берудің дайындығына және ұсынылуына әсер ететін аса маңызды және жауапты рәсім болып табылады. Есеп саясатын құруға жаупкершілікті субъектінің басшысы өз міндтіне алады.

    Қалған жұмыс бабындағы құжаттар не мүлдем болмайды, не оларды басшының өзі бекітеді.

    Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру жүйесін реттеуші, есептің негізгі қағидаллары мен жалпы ережелерін, субъектілер үшін ішкі бақылау мен сыртқы аудиттің талаптарын бекітетін негізгі нормативтік құжаттар мыналар болып табылады:

• «Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы» Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 26 желтоқсанындағы №2732 Заңы кейінгі өзгерістерімен және толтыруларымен;
• Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттары, Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары;
• Әдістемелік ұсыныстар және оларға нұсқаулықтар;
• Субъектінің есеп саясаты.
• «Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы» ҚР Заңы 5 бөлімнен және 26 бптан тұрады.

1-бөлім. Жалпы  ережелер. Бөлімде:заңның қызмет ету саласы; бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру жүйесінің мемлекеттік реттелуі; бухгалтерлік есеп стандарттары мен бухгалтерлік есеп шоттарының үлгіжоспары; бухгалтерлік есеп  және қаржылық есеп берудің мақсаттары мен қағидалары берілген.

2-бөлім. Бухгалтерлік  есеп пен қаржылық есептілік  жүйесі. Бөлімде бухгалтерлік есеп, бухгалтерлік құжаттандыру және ішкі бақылауды ұйымдастырудың негізгі талаптары қарастырылған

3-бөлім. Қаржылық  есептілік. Бұл бөлімде қаржылық есеп беруді элементтері, олардың бағалануы мен есебі қарастырылған. Қаржылық есеп беру түсінігі мен құрамы, консолидирленген қаржылық есеп беру; есептік кезең туралы түсінік; қаржылық есеп беруді ұсыну мерзімдері.

4-бөлім.Бухгалтерлік  есеп пен қаржылық есептілік  жүйесін реттеу. Бұл бөлімде бухгалтерлік есеп беру жүйесін реттейтін мемлекеттік және мемлекеттік емес уәкілетті органдары қаралған, кәсіби бухгалтерлерге кандидаттарды сертификаттау жағдайлары және ішкі бақылау талаптары қарастырылған.

5-бөлім.Қорытынды  ережелер. Бұл бөлімде «Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы» Қазақстан Республикасының заңдылықтарын бұзғандығы үшін жауапкершіліктер көрсетіледі.

Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары – жоғары кәсіби халықаралық ұйымдармен дайындалған және ұсынбалы сипаттағы бухгалтерлік есеп ережелері, әдістері, ұғымдары мен процедуралары жиыны.Халықаралық есеп тәжірибесінде әр түрлі елдерде есепті зерттеумен, салыстырумен және жіктеумен, беру унификациясы бойынша дайындалымдар және ұсыныстармен айналысатын  көптеген ұйымдар бар. Олардың ішінен атап көрсетуге болатындары:

-Халықаралық бухгалтерлік  стандарттар комитеті;

-БҰҰ ; 

-Экономикалық және әлеуметтік  кеңес;

-Трансұлттық корпарациялар  бойынша коммисия;

-Есеп пен есеп берудің  халықаралық стандарттары бойынша  эксперттердің үкіметаралық жұмыс  тобы (БҰҰ);

-Экономикалық ынтымақтастық  және даму бойынша ұйым;

-Еуропалық Одақ(ЕО).

Есеп стандарттары үрдісіне ықпал етуші кәсіби бухгалтерлердің аймақтың ұйымдардына мыналар жатады:

-кәсіби бухгалтерліктің  Еуропалық федерациясы;

-Америкалық бухгалтерлік  асоциация;

-АСЕАН елі мүшелері  бухгалтерлерінің федерациясы;

-Азия және Тынық мұхит  аймақтары бухгалтерлерінің конфедерациясы;

-Бухгалтерлік есеп бойынша  Африкалық кеңес.

Америкалық ұйымдар :

-Бағалы қағаздар және  биржа бойынша комиссия;

-Қаржылық есеп стандарттары бойынша кеңес.

Қазіргі кезде халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары ҚР-да да қолданылады.

 

    4.Бухгалтерлік есептегі синтетикалық  және аналитикалық шоттары

 

    Есепшоттардың синтетикалық және аналитикалық болып бөлінуіне сәйкес бухгалтерлік есеп субъектінің шаруашылық операцияларының қорытындыланған көрінісін беретін синтетикалық есепке және субъектінің шаруашылық қызметінің бүкіл бөліктерін немесе элементтерін толық көрсететін аналитикалық есепке бөлінеді.

    Синтетикалық шоттар дегеніміз- есептелетің объекті бойынша  жинақтап,ақшалай өлшеммен ақпарат беретін әдіс.

    Аналитикалық шоттар дегеніміз– синтетикалық шоттарда көрсетілген ақпаратты әрі қарай талдап, дамытып көрсететін шоттар

    Баланстың барлық статиялары синтетиткалық шоттар болып саналады, ал аналитикалық шоттар белгілі бір синтетикалық шотқа ашылады. Осыған байланысты олар дербес болмайды. Синтетикалық шоттарда жүргізілетің есепті синтетикалық есеп деп атайды, ал аналитикалық шоттарда жүргізілетің есепті аналитикалық есеп деп атайды. 
    Синтетикалық есеп ақшалай өлшемде жүргізіледі, ал аналитикалық есеп ақшалай өлшеммен қатар натуралдық және еңбек өлшемдерін де пайдаланады.   
    Синтетикалық және аналитикалық есеп– бұл қатарлас жүретін есептің екі түрі. Бұлардың әрқайсысы бухгалтерлік есептің аяқталған ақпараттын тек мынадай айырмашылық пен– синтетикалық есеп оны қорытындыланған түрде, ал аналитикалық есеп толық түрінде береді. 
Аналитикалық есепжүргізу қажеттілігі мынадан туындаған: синтетикалық есеп казіргідей күрделі нарықтық шаруашылық жағдайында субъект қызметіне барынша толық бақылау жасауға сенімді түрде қамтамасыз ете алмайды. Мысалы, материалдық құралдардың (ресурстардың) жекелеген түрлерінің қозғалысына қорытындыбақылау жасап, тіркеу жұмысы әрбір нақты заттың қозғалысы мен жағдайы туралы нақты деректерді  қажет етеді жәнет.б. 
     Жалпыға мәлім, шаруашылық құралдарының (ресурстарының) әрбір түріні ңондаған, жүздеген заттар түрлері болады. Мысалы, материалдардың саны мен қозғалысы есепке алынып отыратын «Материалдар» синтетикалық есепшоты бойынша материалдардың әрбір түріне аналитикалық есеп талап етіледі, ал олардың саны субъекті де кейде ондап, жүздеп өлшенеді. 
Сонымен бірг екерісінше қажеттілікте туып жатады– аналитикалық есепке қатарлас синтетикалық есеп керекболады, өйткені аналитикалық есеп шоттардың жүйесі өте толық болып келеді де, объективті түрде қорытындылауды қажетсінеді. 
   Синтетикалық және аналитикалық есеп үшін ортақ нәрсе–олар бірімен өзара байланысты және бір–бірін бақылап отырады. 

   Өзіне қосымша ған аалитикалық есеп шоты бар синтетикалық есеп шотқа жазылатын барлық жазулар бірдей уақытта және қатарлас тиісті аналитикалық есеп шоттарға  да жазылады және керісінше, бірдей уақытта және қатарлас синтетикалық есеп шотқа жазу жазылмай тұрып аналитикалық есеп шотқа бірде –бір жазу жасалынбау керек.   
   Синтетикалық және аналитикалық есеп шоттар арасындағы өзара байланыс былайш көрінеді:

1. Синтетикалық есеп шотқа түсірілетін әр бір жазу олар біріктіретін аналитикалық есеп шоттартұсына жүргізіледі (дебетке немесе кредитке);
2. Синтетикалық есеп шотқа операция жалпы сомамен жазылады, ал аналитикалық есеп шотқа-тиісті жеке сомалармен жазылады, олар жиынтығында жалпы соманы құрайды;
3. Синтетикалық есеп шоттың дебет бойынша айналымы дебеттер айналымдары қамтыған аналитикалық есеп шоттардың жалпы жиынтығына тең, ал шаруашылық есепшоттың кредит бойынша айналымы аналитикалық есеп шоттардың кредиттік айналымдарының жиынтығына тең;
4. Синтетикалық есеп шот сальдосы олар қамтыған аналитикалық есеп шоттардың барлық сальдоларының жалпы жиынтығына тең;

    Есептің қатарлас түрлерін жүргізу арқылы ағымдағы бүкіл есепке автоматы түрдегі бақылау жүзеге асырылады, яғни синтетикалық есептің жиынтық деректері аналитикалық есептің жиынтық деректерімен бақыланады және керісінше.

     Синтетикалық шоттарда ұйымның мүліктері мен оның қозғалысы немесе қорлану көздері жайлы жинақтап қорытылған, жалпылама көрсеткіштер беріледі. Олар ақшалай түрде ғана көрсетіледі.

      Аналитикалық шоттар ұйымдағы есептің тиісті объектілеріне түгелдей, толық сипаттама береді. Материалдық құндылықтарды көрсететін аналитикалық шоттар ақшалай түрде ғана емес, заттай түрінде де жүргізіледі. Синтетикалық және аналитикалық есеп шоттарындағы жазбалар бір құжаттың негізінде ғана жасалады.

     Синтетикалық шоттың дебеті және кредиті бойынша айналымдар аналитикалық шоттардың жиынтық айналымының жалпы сомасына сәйкесінше тең болуы керек.

 

                               5.Бухгалтерлік есептегі активтер

 

       Шаруашылық қызметтің жүзеге асыру үшін субьектіге активтер қажет,ал олар белгілі бір  көздерден құралады. Бухгалтерлік есепке активтерді екі түрлі сипаттау қалыптасқан:

• Құрамы мен орналасуы бойынша, яғни ресурстар қосылған объекілер және олардың орны.
• Қаржы ресурстарының қалыптасу көздері бойынша.
• Құрамы мен орналасу бойынша активтер екі категориялы:
• Ұзақ мерзімді
• Ағымды