Бухгалтерлік есеп» пәні бойынша оқу тәжірибесінің есебі

             Батыс Қазақстан инженерлік-технологиялық колледжі

 

 

 

                                                               Экономикалық және әлеуметтік -құқықтық  пәндер бөлімі

 

 

«Бухгалтерлік есеп» пәні  бойынша оқу тәжірибесінің есебі

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                              Орындаған: УА-921  топ оқушысы

                                                               Галимова Б.Е.

                                                              Тексерген: оқытушы Джумашева Г.Г.

                                 

 

 

 

 

                                            Орал ,2013

                                                           Жоспар

1. Бухгалтерлік есеп оның экономикадағы рөлі
2. Бухгалтерлік есептегі құжаттау
3. Бухгалтерлік есептегі нормативтік құжаттау
4. Бухгалтерлік есептегі синтетикалық және аналитикалық шоттар
5. Бухгалтерлік есептегі активтер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.Бухгалтерлік  есеп  оның экономикадағы рөлі

 

      Бухгалтерлік есеп — заңды тұлғалардың қорлары мен қор көздерін және қаржы айналысын, шаруашылық операцияларының мазмұнын нақты құжаттар негізінде үздіксіз және өзара байланысын сақтай отырып, арнайы өлшеу бірлігімен тіркеп отыру. Бухгалтерлік есеп жүргізу құжаттау мен түгелдеу, есепшоттар мен екіжақты жазу, бағалау мен өзіндік құнын шығару, баланс пен қорытынды есеп әдістеріне негізделген.

   1997 жылдан бастап Қазақстанда Бухгалтерлік есеп халықаралық стандарт жүйесіне көшірілді. Бухгалтерлік стандарт — есеп көрсеткіштерін арнайы ережелерге сай бағалау, өлшеу және шаруашылық операцияларының маңызын анықтау мен ажырату тәртібі. Халықаралық стандартқа сай, бухгалтерлік есеп қаржы және басқарушы есеп салаларынан тұрады. Қаржыесебі қаржы салымшылары мен несие берушілер, заңды тұлғалардың дамуына үлес қосушылар, шетелдік инвесторлар т.б. үшін жүргізіледі. Басқарушы есеп заңды тұлғалардың өз ішінде басқару жүйесін жетілдіру, ішкі резерв қорларын табу, оны іске қосу мақсатында жүргізіледі. Қазақстандағы заңды тұлғалар жыл сайын аталмыш есеп салаларына қосымша өз кәсіпорнының есеп саясатын, оны жүргізудің принциптерін, қолданылатын есепшоттар жүйесінің тізімін жасап, бекітіп, арнайы орындарға тапсырып отырады.

    Тиісті заң актілері мен нормативтік материалдардың және есеп стандарттарының талабына сай, Бухгалтерлік есеп объектілерінде қолданылатын бірнеше әдістер ішінен заңды тұлғалардың өзіне ыңғайлы жолын таңдап алуы есеп саясатын көрсетсе, кең көлемде қолданылатын Бухгалтерлік есепке тән ережелер жүйесі (екіжақтылық,  консервативтік, автономиялық, сәйкестікке келтіру, сату, т.б.) есеп принципіне жатады.

     Бухгалтерлік есеп жүргізудегі басты құрал — есепшоттар жүйесі. Онда заңды тұлғалардың әрбір есепшоты нөмірленген. Бухгалтерлік есеп көрсеткіштері (мәліметтері) бухгалтерлік баланс жасау арқылы қорытындыланады.

     Бухгалтерлік есеп–есеп теориясы, қаржы мен өндірістік есеп, салықтық есеп болып бөлінеді. Бухгалтерлік есеп теориясы– бұл бухгалтерлік есеп жүйесін ұйымдастырудың теориялық, әдістемелік және практикалық негіздері. Қаржылық есеп– бұл шаруашылық операцияларын бухгалтерлік жағынан ретке келтіріп, тіркеуді қамтамасыз ететін есептік ақпаратты жинастыру жүйесі. Қаржылық есеп шаруашылық жүргізуші субъектінің мүлкі мен міндеттемелері туралы ақпаратты топтастырады (материалдық және материалдық емес активтер, жалға алынған мүліктер, қаржылай және заттай салынған жарна, ағымдағы активтер (ТМЗ), субъектінің міндеттері несие, дебиторлық және кредиторлық берешектер, ақша қаражаты, меншікті капитал, бөлінбеген табыс (шығын) және т.б. Қаржылық есептің деректерін шаруашылық жүргізуші субъект ішінде әртүрлі деңгейдегі басшылар мен сыртқы пайдаланушылар пайдаланады (қазіргі және болашақтағы инвесторлар, кредиторлар, банктер, салық және қаржы ұйымдары).                                      Өндірістік есептің міндеті-өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны тур   алы деректер жинастырып, өңдеу. Бұл ақпарат субъектінің коммерциялық құпиясы болып табылады, сондықтан ол тиісті басшы адамдардың өз іштерінде пайдалануына бағытталған. Өндіріске және өнімді (жұмысты, қызметті) өткізуге шығарылған шығындар туралы неғұрлым тиімді де жедел ақпарат жинастыру үшін субъект өзінің дербес бухгалтерлік есеп жүйесін құрады, ал ол аталмыш субъектінің ерекшеліктеріне неғұрлым жақындау келеді. Салықтық есеп-салық салуға қажетті ақпаратты зеріттеп, тіркейді. Салықтық есепте пайдаланылатын ақпарат бухгалтерлік және жедел есептерден алынады. Бухгалтерлік есептің өндірістік, қаржылық, салықтық болып бөлінуі нарықтық экономикалық жағдайындағы есептің маңызды бір ерекшелігі болып табылады. Алайда ол субъектінің міндетті түрде өндірістік, әрі жеке қаржылық бухгалтерия құруы керек дегенді білдірмейді. Алайда ең маңыздысы–ақпараттың қандай мақсатқа, кім үшін жиналатынында. Шаруашылық есеп жүйесінің құрамдас үшінші-статистикалық есеп деп аталатын бөлігі–есеп жұмыстарының жиынтығы. Ол жалпылама сипаты бар, өзінің мәні жағынан біркелкі келетін экономикалық фактілердің саны туралы ақпаратпен қамтамасыз етеді. Статистикалық есеп құбылыстардың қарапайым есебін (орташа) анықтау үшін, олардың қайталану жиілігін, оқиғалардың уақыт бойынша даму серпінділігін анықтау үшін, әртүрлі үлгідегі фактілердің пайда болу аралығындағы байланысты анықтау, осы байланыстардың тығыздығы мен мүмкіндік дәрежесін өлшеу үшін, оның сипатын үлгіге түсіріп, сол негізде бақылаудағы объектінің сапалық бағасын жасап, оның даму тенденциясын белгілеу үшін қажет. Статистикалық деректер ерекше тәсілдер арқылы өңделеді. Мұның өзі жекелеген бақылаудың нақты нәтижелерін жеңілдетуге мүмкіндік береді. Шаруашылық есеп жүйесіне статистикалық есептің экономикалық объектіні бақылауға байланысы бар саласы ғана кіреді. Шаруашылық есептің үш түрі мен шағын жүйелерінің бірлігі және органикалық өзара байланысы мынада: Экономикалық фактілерді бақылаудың бірінші фазасында бастапқы құжаттар, негізінен есептің барлық түрлеріне ортақ құжаттар пайдаланылады; екіншіден фазада есептің осы түрлері арқылы экономикалық көрсеткіштердің өзара байланысты жүйесі қалыптасады, сондай–ақ барлық есеп жұмыстары бірыңғай ұйымдастырушылық және әдістемелік принциптер жүйесіне келтіріледі. Техникалық жағынан есептің осы үш түрі де бір–бірімен тығыз сабақтас: Жедел есеп арқылы берілген деректер бухгалтерлік ақпараттық үлгіге енгізілу үшін немесе статистикалық қорытынды жасау үшін пайдаланылады; жедел есептің дұрыстығын бухгалтерлік есептер арқылы мезгіл бақылаудың тәсілдері жасалады; жедел және бухгалтерлік есеп жұмыстары кезінде пайда болатын көптеген ақпараттық мәліметтер статистикалық өңдеуге түседі. Осындай бірлік нәтижесінде экономикалық объект қызметін бақылаудың жедел, статистикалық есеп арқылы алынған қорытындыларды бір–біріне өзара толықтырып, есеп беру көрсеткіштерінің бірыңғай жүйесіне айналады, бұларды статистикалық жағынан ең жоғары деңгейге–ел экономикасының даму сипаттамасын жасауға дейін жеткізеді.

 

2.Бухгалтерлік  есептегі құжаттау

 

       Бухгалтерлік құжат (латынша documentum дәлелдеу,куәлік)дегеніміз-шаруашылық әрекеттерді орындау актісін,оларды орындауға құқықты   растайтын немесе жұмысшылардың оларға сеніп берілген құндылықтарға материалдық жауапкершілігін бекітетін жазбаша куәлік.

     Кәсіпорынның қаржы- шаруашылық қызметі сан алуан және әр түрлі шаруашылық әрекеттерін орындау мен бірге жүреді. Өз кезегінде әрбір шаруашылық әрекеті міндетті түрде орындалған шаруашылық әрекетері немесе оларды орындауға құқық туралы алғашқы мәліметтері бар есеп құжаттарымен ресімделеді. Өндіріс және сату процестері,сонымен өатар кәсіпорынның өз ішіндегі және одан тыс жеке бөлімшелері мен әр түрлі қарылық,шаруашылық, есеп айырысу қатынастары есеп құжаттарының объектілері болып табылады. 

   Құжаттармен құжаттандыру, бір ізге салу, стандарттау және құжат айналымы сияқты ұғымдар тығыз  байланысты.

    Құжаттандыру - шаруашылық құралдарын, міндеттемелер мен шаруашылық әрекеттерін бухгалтерлік құжаттармен рәсімдеу әдісі.Әекет есепте оны растайтын тиісті құжаттарсыз көрсетілуі мүмкін емес. Сондықтан барлық  шаруашылық әрекеттерін дұрыс және уақытын ресімдеу бухгалтерлік есептің алғашқы кезеңі болып табылады.

     Құжаттарды бір ізге салу- бұл меншік нысанына және ведомстволық бағыныштылығынан байланыссыз әр түрлі кәсіпорындарда ұқсас әрекеттерді рәсімдеу кезінде пайдалану үшін құжаттардың үлгі нысандарын дайындау. Бір ізге салу құжаттарды ықшамдайды және қысқартады, сонымен қатар оларды автоматты өндеуге дайындайды: бір реттік құжаттарды жинақтау құжаттарымен алмастыру, құжаттарда бар артық көрсеткіштерді жою, бірнеше жеке құжаттарды біріктіру және т.б.

     Құжаттарды стандарттау- бұл құжатттарды басу кезінде қағазды тимді пайдалануға мүмкіндік беретін бір типтік құжаттар бланкілерінің бірдей(стандартты) мөлшерлерін жасау. Сонымен стандарттау құжаттаардың бухгалтерлік өнделуін және олардың мұрағатта сақталуын жеңілдетеді.

• Құжаттарды неғұрлым тереңірек игеру және пайдалану үшін құжаттар бухгалтерлік есепте құжаттардың мақсатын сипаттайтын айтарлықтай мәнді белгілері бойынша былай жіктеледі:
• Мақсаты бойынша
• Құжаттар мақсаты бойнша үкімдік, растаушы, бухгалтерлік толтырылған және аралас болып бөлінеді.
• Құрылу тәртібі бойынша
• Құрылу тәртібі бойынша құжаттар алғашқы және біріктірілген болып бөлінеді.
• Шаруашылық әрекеттердің мазмұны бойынша
• Шаруашылық әрекеттердің мазмұны бойынша құжатар материалдық, ақшалай және есеп айырысу құжаттары болып табылады.
• Әрекеттерді бейнелеу әдісі бойынша
• Әрекеттерді бейнелеу әдісі бойынша құжатар бір реттік және жинақтау құжаттары болып бөлінеді.
• Толтыру орны бойынша
• Толтыру орны бойынша құжаттар ішкі және сыртқы болып бөлінеді.
• Толтыру әдісі бойынша

Толтыру әдісі бойынша құжаттарды қолмен жасалған және есептік техниканың көмегімен жасалған құжттарға жіктеуге болады.

Әрбір бухгалтерлік құжат онда орындалған                                                                                                                       әрекеттер туралы керекті түсініктер алу үшін  барлық  қажетті мәліметтерден тұратындай етіп рәсімделуі керек. Құжаттың құрамдас бөлігі болып табылатын осы мәліметтер деректемелер деп аталады.

      Көптеген  құжаттарда кездесетін негізгі  үлгі болады,оның ішінде олар  ақпараттары қағаз және электронды түрдегі құжаттарда міндетті болып табылатын деректемелер бар

      Міндетті  реквизиттердің қатарына мыналар  жатады:

1. Құжаттардың атауы(талап, лимит-алу картасы, аванстық есеп және т.б.) және оның реттік нөмірі;
2. Құжат жасалған кәсіпорынның атауы мен мекен-жайы;
3. Осы құжатпен рәсімделген шаруашылық әрекетіне қатысушы тараптар;
4. Құжатты жасау күні;
5. Әрекеттің мазмұны мен оны орындау шарты, сонымен қатар оны орындауға негіздеме(келісім-шартқа сілтеме, наряд, бұйрық және т.б.)
6. Әрекеттердің өлшем бірліктері,яғни оның ақшалай және заттай көрсеткіштерінің санмен көрсетілуі;
7. Әрекетке және оның құжатта дұрыс рәсімделуіне жауапты тұлғалардың қолтаңбасы.

     Осы деректемелердің бірінің болмауы немесе дұрыс көрсетілмеуі  есеп мәліметтерінің  алғашқы көзі ретінде құжаттарды пайдалануды қиындатады, ал кейбір жағдайда құжатты оның күшінен айырады.

Міндетті деректемелерден басқа құжаттарда қосымша деректемелер де орын алуы мүмкін, олар әрекеттердің ерекшеліктеріне байланысты   арнайы мәліметтерден түрады.

       Құжатардың  құрылуынан немес басқа кәсіпорындардан  алынуынан бастап олардың  бухгалтерлік  жазбалар үшін қолданылуына және  мұрағатқа берілуіне дейінгі  қозғалысы құжат айналымы деп  аталады.

       Құжат айналымының негізгі кезеңдері болып мыналар табылады:

1. Құжатты құру және рәсімдеу
2. Құжатты есеп аппаратының(бухгалтерияның) қабылдауы;
3. Құжаттың бухгалтерияның бөлімдері және жұмыс орындары бойынша қозғалысы,оның өңделуі және есеп жазбалары үшін пайдаланылуы;
4. Құжаттың мұрағатқа тапсырылуы.
5. Кез келген кәсіпорындағы құжат айналымын бас бухгалтер дайындайды, кәсіпорын басшысы бекітеді.

Онда міндеті түрде мыналарды қарастыру керек:

• Есеп берулер мен алғашқы құжаттардың атаулары;
• Құру уақыты;
• Құжаттарда жазбалар жүргізетін,қол қоятын тұлға:
• Бухгалтерияға құжаттарды тапсыру уақыты мен оған жауаптылар;
• Құжаттарды қабылдайтын,тексеретін,өңдейтін және оның бухгалтерияда  қалай пайдаланылатыны мен ағымдағы мұрағатта сақталуын бақылайтын тұлға

     Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп құжаттары мен құжат айналымы кестесін құруды кәсіпорынның бас бухгалтері ұйымдастырады. Құжат айналымының кестесі кәсіпорын басшысының бұйрығымен бекітеді. Кесте немесе тәсім (схема) құру, тексеру және талдау жөніндегі жұмыстар тізбесі түрінде рәсімделуі мүмкін. Оларды барлық құрылымдық бөлімшелермен орындаушылардың өзара байланысы және жұмыстың орындалу мерзімі көрсетілуі керек. Кәсіпорынның есепке қатысы бар қызметкерлері өздерінің саласына қатысты құжаттарды құжат айналымы кестесіне сәйкес жасайды және ұсынады. Ол үшін әрбір орындаушыға кестеден көшірмесі беріледі. Көшірмеде орындаушының саласына қатысты құжаттар аталып, олардың орындалу мерзімі жазылады. Осы кестенің сақталуын ұйымның бас бухгалтері қадағалап отыруға тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның бас бухгалтері кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп жұмысының дұрыс және уақтылы жүргізуіне жауапты болып табылады. Құжаттар кестеде көрсетілген уақытты бухгалтерияға өткізілуі тиіс. Құжаттарды қабылдау кезінде бухгалтер құжаттардың белгілі талаптарға сай, дұрыс ресімделуін тексеру керек. Ережеге сай ресімделмеген құжаттар жауапты адамға, яғни оны жасаған (толтырған) адамға қайта өңдеу үшін қайтарылуы қажет.

      Бухгалтер құжатты қабылдау барысында ең біріншіден мазмұны бойынша тексереді, яғни жүргізілген жұмыстардың заңдылығын анықтайды. Олардың нормативтік актілер мен қолданылып жүрген нұсқауларға қайшы келмейтіндігін қадағалайды. Содан кейін оның деректемелерінің (реквизиттерінің) толық толтырылуын, тиісті лауазымды адамдардың қолтаңбаларының болуын, сомалардың нақты көрсетілуі мен операциялардың құрылымын тексереді. Бұдан кейін бухгалтер арифметикалық тексеру жүргізеді, яғни құжаттарды таксалаудың дұрыстығын тексереді.

     Барлық орындалған есеп құжаттары мұрағатта сақталады. Мұрағатқа тапсыруға жататын құжаттар алдын ала іздегенде тезірек табылатын ыңғайлы  жерлерде орналастырылады және ілініп қойылады немесе істер деп аталатын ерекше папкаларда түптелінеді. Құжаттардың істерде орналастырылуы олардың сипаты мен мақсатына байланысты мынандай белгілер бойынша жүргізіледі: