Шаруашылық туралы жалпы мағұлмат

 

 

 

 

 

 

Кесте 7 Алғы дақылдардың  өнімділікке  әсері

№	Алғы дақылдар	Дақылдар	Түсімділіг,  ц/га
1        2       3       4	Көп жылдық шөп   жүгері                    рапс                         майбұршақ	Күздік бидай	24,7                          31,4                          29,7                         28,6
1 2 3 4	Көп жылдық шөп Күздік бидай      Рапс  Майбұршақ	Жүгері   Жүгері	31,1 39,6 40,5 43,5
1 2 3 4	Көп жылдық шөп Күздік бидай Жүгері Рапс	Майбұршақ	23,0 28,3 26,1 21,3
1 2 3 4	Майбұршақ Көп жылдық шөп Күздік   бидай Жүгері	Рапс	13,0 19,0 18,4 15,7

 

 

 

 

Кесте 8   Мал  шаруашылығы  және  мал  азығын  өндіру

Мал түрі	Мал   саны
Сиыр	38
Қой	39
Ешкі	25
Жылқы	10

 

Шаруашылықта мал  өсіру нашар  дамыған.  Мал  басы аз. Бірақ  мал  азықтық шөптер жақсы  дамыған. Олар:эспарцет, жыйматарғақ, беде, жоңышқа т.б Топырақ климат жағдайы. Агроуниверситет ОТШ аймақтың климат жағдайлары "Есiк" метеостансасы көрсеткiштерi бойынша баяндалады  Агроуниверситет ОТШ орналасқан аймақтағы климаты өте континентальды, яғни, қысы өте суық, ал жазы өте ыстық болады. Көктемде ауаның 0^оС-тен жоғары тұрақты температура наурыз айының II-шi онкүндiктiң соңы мен III-шi онкүндiктiң басында, ал күзде қарашаның 1-шi онкүндiгiнiң соңымен 2-шi онкүндiктiң басында түседi Активтi температураның қосындысы –3460-3450 ^оС, ал 10 ^оС-тен жоғары температура 3100-3400 ^оС аралығында болып келедi.  Көктем айларындағы соңғы үсiк сәуiрдiң III-шi онкүндiгiнде тоқтамай, ал күз айларында алғашқы үсiк қыркүйек айының соңы мен қазан айының басында түседi."Есiк" метеостанциясының мәлiметтерi бойынша бұл аймақта күндердiң ұзақтығы кестеде көрсетiлгендей жылдық жауын-шашын мөлшерi 500-600мм аралығында өзгерiп тұрады. Тұрақты қар жамылғысы қараша айының соңы мен желтоқсан айының басында түседi, 85-100 күндей жатады.

Қар жамылғысының қалыңдығы 25-30 см аралығында. Түскен жауын-шашын  мөлшерi бөлiнуi бiрдей емес. Жылдық жауын-шашын мөлшерiнiң жартысына жуығы көктемде наурыз-мамыр айларында түседi. Ауаның салыстырмалы ылғалдығы бұл аймақта температураның жоғарылауына байланысты, маусым айынан бастап 46-48%-ке төмендейдi, ал жылдық салыстырмалы ылғалдылық 50-60 % аралығында болады.

Тәжiрибе жүргiзген аймақтың ауа-райы жағдайын талдай келе, бұл аймақта күн радиациясының жоғары, ауаның  салыстырмалы  ылғалдылығы  төмен  және  жауын-шашын  мөлшері  аз  болғандығын  байқауға  болады. Сондықтан, бұл  аймақта өсірілетін  ауыл шаруашылық   дақылдарынан  мол сапалы  өнім  алу үшін  міндетті  түрде суғару  қажет.Ауаның жылдық орташа температурасы +7,7 ^оC, қаңтарда –10,8 ^оС, ал маусымда +21,2 ^оС. Көп жылдық жауын-шашын мөлшерi  414,6  мм, ал зерттеу жүргiзген 2013 жылы – 730,5 мм және 2012 жылы  625,7 мм құрап, көп жылдық мөлшермен салыстырғанда бiршама жоғары болады.  Жылы күндердiң ұзақтығы 149 күн, кей жылдары 101 және 163 күн аралығында ауытқып отырады. 4 кесте мәлiметтерiне қарағанда, жаздың екiншi жартысы құрғақ әрi ыстық болғандығын байқауға болады.

Суық кезеңдердегi орташа суық температура -6,7 ^оС, ал жылы кездерде +14,9 ^оС аралығында ауытқиды. Ауа температурасының абсолюттiк минимумы -31 ^оС, ал абсолюттiк максимумы +45 ^оС құрады, бұл көрсеткiштер аймақтың климатының өте континентальды екендiгiн көрсетедi. Жылдық жауын-шашынның түсуi бiркелкi емес, көп жылдық мәлiметтер бойынша жауын-шашынның 53-64 % көктемде, яғни, сәуiр-мамыр айларында түседi, ал 2013 жылы жауын-шашынның максимум мөлшерi мамыр-маусым айларына түседi.

Ауаның салыстырмалы ылғалды түскен жауын-шашын мөлшерi мен ауаның температурасына тiкелей тәуелдi болады. Ауаның ең төменгi 49-50 % салыстырмалы ылғалдығы шiлде-тамыз айларында байқалады (кесте 6). 

Топырағы. Қазақ ұлттық аграрлық университетiнiң "Агроуниверситет" ОТШ тау етегiнiң 550-700 м биiктiгiнде орналасқан.

Аталған аймақтың топырақтарының түзiлуiне жер асты суларының  әсерi зор, себебi олардың орналасу тереңдiгi 1,2-1,6м. Бұл жағдайлар осы аймақта шабынды қара-қоңыр топырақтардың пайда болуына әкелiп соқтырады. Топырақ түзушi жыныстар болып лас тәрiздi құмбалшықтар есептеледi.

Iле Алатауы  тау етегiнiң шабынды қара-қоңыр  топырақтарының қарашiрiндi қабатының  қалыңдығы 30-40см және қабаттың  түсi күңгiрт қара-қоңыр болып  келедi. Топырақ иллювиальдi-карбонатты  қабаттың болмауымен ерекшеленедi.

Кейбiр жағдайларда жер  асты суының өте жақын жатқан төменгi қабаттарында батпақтану белгiлерi бар.

Шабынды қара-қоңыр  топырақтардың морфологиялық белгiлерi төмендегi кескiн жазбасында келтiрiлген. Топырақ беткi қабатынан бастап қатпайды.

Кескiннiң морфологиялық  жазбасынан шабынды қара-қоңыр топырақтың кескiнiнiң созылыңқы екендiгiн  көрсетедi, қабат төмендеген сайын ылғалдылық жоғарылайды, қарашiрiктi қабатының құрылымы жақсы, аздап тығыздалған.

 

0-35см	күңгiрт-қоңыр, ылғалды, бос, кесектi-ұнтақты ауырқұмбалшық, тамырлар кездеседi, төменгi жағы тығыздалған, келесi қабатқа өтуi күрт
35-58см	ашық-қоңыр, ылғалды, қаттылау, кесектi, ауырқұмбалшық, тамырлар кездеседi, келесi қабатқа түсуi бойынша бiрқалыпты өтедi
58-87см	алдыңғыға  қарағанда күңгiрттеу, ылғалды, тығыз, кесектi құмбалшық
87-130см	ашық-қоңыр, ылғалды, тығыз, кесектi-сеңдi, ауыр құмбалшық, келесi қабатқа өтуi түсi бойынша анық
130-160см	сарғыш-боз, ылғалды,  орташа құмбалшық, келесi қабатқа бiртiндеп өтедi
160-200см	ашық-сары, ылғалды, тығыз, сеңдi, ауырбалшықты

 

 

Кесте 9. Зерттеу жүргізілген жылдардағы метеорология  көрсеткіштері.

Зерттеу жүргiзiлген жылдардағы жауын шашын мөлшері, мм

 

Көрсеткі-штері	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	Жылдық
2011	32,2	16,1	88,5	55,3	21,2	22,5	59	38,5	15,8	50,0	45,5	60,0	502,0
2012	32,2	16,1	88,5	55,3	21,2	22,6	58,5	37,6	14,9	49,0	49,5	65,1	510,5
2013
Орташа көпжылдық	19,8	21,9	48,8	56,5	61,6	53,9	26,6	21,3	15,9	29,1	30,1	29,1	517,4

 

 

Зерттеу жүргiзiлген жылдардағы ауа температурасы, ⁰С

 

Көрсеткіш тері	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	Жылдық
2011	-10,8	-3,3	1,4	13,9	16,0	20,0	22,0	22,2	20,3	9,0	4,2	-6,5	10,1
2012	-12,8	-5,5	2,4	15,9	18,2	22,4	25,0	23,0	18,5	7,5	4,3	5,4	10,4
2013
Орташа көпжылдық	-10,8	-8,5	+0,7	10,4	16,4	21,2	24,1	22,1	16,0	8,3	-0,9	-7,6	7,7

                     

                    

 

 

 

 

 

 

                   Зерттеу жүргiзiлген жылдардағы ауаның салыстырмалы ылғалдығы, %

 

Көрсеткіш тері	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	Жылдық
2011	14,0	12,0	48,8	76	65,0	57,0	58,0	49,0	43,0	70	58	71	51,8
2012	25	46	52	58	60	59	57	52	49,0	65	70	75	55,6
2012
Орташа көпжылдық	73,0	69,0	60,0	43,0	42,0	39,5	36,5	32,5	35,0	42,0	60,0	71,5	50,0

 

Гранулометриялық  құрамы бойынша шабынды қара-қоңыр  топырақтар iрi- шаңды ауыр құмбалшықты  топырақтарға жатады (кесте 10 ).

Топырақтың  механикалық құрамының ауыр болуы  топыраққа қолайсыз физикалық қажеттер туғызады: ылғал кезiнде жабысқақтық, тығыздық және құрғаған жағдайда қаттылық, осы жағдайлардың барлығы топырақты өңдеуде қиыншылықтар әкеледi. Топырақтың гранулометриялық қасиеттер жөнiндегi мәлiметтер 10 кестеде келтiрiлген.

    кесте 10

    Шабынды қара-қоңыр топырақтың гранулометриялық құрамы

 

Тереңдігі,  см	Фракциялар  мөлшері, мм
	>3	3-1	1-0,25	0,25-0,05	0,05-0,01	0,01-0,005	0,005-0,001	<0,001	<0,01
0-10	-	0,99	4,78	10,35	37,17	14,72	12,34	19,65	46,71
10-20	-	0,50	4,48	9,07	39,00	14,72	12,04	20,19	46,95
40-50	-	0,55	7,90	4,16	38,01	12,24	21,71	15,43	49,38
70-80	-	0,45	2,99	9,68	31,61	13,89	15,15	26,23	55,27

 

Шабынды қара-қоңыр  топырақтардың маңызды физикалық  қасиеттерi  8 кестеде келтiрiлiп  отыр. Топырақтың меншiктi салмағы 2,61-2,73 г/м³ шамасында және қабат тереңдеген сайын ұлғая бередi.

  кесте 11

    Шабынды қара-қоңыр топырақтың физикалық және су-физикалық қасиеттері

Тереңдігі, см	Көлемдік салмағы, г/см3	Меншікті салмағы, г/см3	Құыстылығы, %	Долалық шекті  су сиымдылығы, %	Максималді  гигроскопиялық ылғалдылығы, %
0-10	1,20	2,61	54	27,1	5,02
20-30	1,24	2,61	53	26,3	4,28
40-50	1,30	2,68	52	26,2	4,43
70-80	1,33	2,70	51	22,0	4,41