Автор работы: Пользователь скрыл имя, 01 Декабря 2013 в 14:18, лекция
Ұлт-азаттық қозғалысының тарихында XIX ғасырдағы ең ірі 1837-1847 жылдардағы көтеріліс ерекше орын алады. Өзінің құлаш сілтемі, Россия саясатына әсер етуі, халықты қамтуы, ұзаққа сөзылыу және табындылығы жөнінен ол қазақ халқының бұрынғы және өзінен кейінгі қимылдарынан едәуір ерекшеленеді.
XIX ғасырдың 20-30 жылдарында Қөқан бектері мен Хиуа хандары Қазақстанның оңтустігіндеғі қазақтарды билігінде ұстап, оларды алым-салықпен және тонаумен қинады.
Қоныс аударушылар Россияның
Европалық бөлігінен ғана емес, сондай-ақ
басқа облыстардан да келді. Мәселен,
1900 жылғы халық санағы бойынша
тек Қазақстанның бес облысында
(Ақмола, Орал, Төрғай, Семей, Жетісу) ғана
3463598 адам болса, оның ішінде европалық
Россиядан келгендер 247 мыңдай адам,
Сібірден – 42119, Орта Азиядан – 23530,
Польшадан – 1191, Кавказдан – 1672,
Финляндиядан – 72, басқа жерлерден
3557 адам келді. Сөйтіп, 1900 жылы 5 облыс
бойынша сырттан келушілер
Сөйтіп, патша самодержавиесінің
Қазақстан территориясын
4. Қазақстанда капиталистік қатынастардың дамуы (XIX ғ. 2-ші жартысы).
Тау – кен өндірісі.
XIX ғасырдың екінші
жартасында Европа
Бұл кезде Қазақстан экономикасында натуралды шаруашылықтың көлемі қысқарды, өлке өнеркәсіп товарларын өткізу рыногы және бағалы ауыл шаруашылығы шикізатының қайнар қөзі ретікде капиталистік Россияға барынша тәуелді болып шықты.
XIX ғасырдың ортасы
– қазақ жеріне капиталистік
қатынастардың тарала
- Отырықшы мал шаруашылығы мен екіншіліктің дамуы.
- Жеке меншік жерді иеленудің кең таралуы.
- Жылқы санының азайып, ірі қара малдың көбеюі.
XIX ғасырдың 60 жылдарынан
россиялық кәсіпкерлер
Түсті металдар және тас көмір өндіретін тұңғыш кен орындары Шығыс, Орталық Қазақстанда ашылды. 300-400 жұмысшылары бар ірі өнеркәсіп өрындары - Спасск мыс қорыту заводы (1857 ж.), Успен кеніші, Қарағанды көмір алабы, Екібастұз, Риддер кәсіпшілігі.
1898 жыл – Семей
облысының Павлодар уезінде
Кен кәсіпшілігінің орталығы – Қарқаралы уезі.
Химия өнеркәсібінің бастамасы – Шымкент сантонин заводы (1822 ж.)
Алтын өнеркәсібіндегі жұмысшы әйелдер саны – 1873 жылы 12%, ал 1893 жылы 17% болды. Қазақстанның кен орындарында балалар еңбегі XIX ғ. 90 жылдырыңда кеңінен пайдаланылды.
Темір жол.
1893-1895 жылдары Сібір темір жолы (ұзындығы 3138 км) салынды. Оның 178 шақырымы қазақ жерін басып өтті.
1893-1897 жылдар – Рязань – Орал темір жолы салынды. Оның 194 шақырымы қазақ өлкесінің батысы арқылы өтті.
1899-1905 жылдар – Орынбор – Ташкент темір жолы (ұз.1656 км) салынды. 1905 ж. қаңтарда іске қосылды.
Патша үкіметінің темір жолдар салудағы кездеген мақсаты:
1. Жалпы россиялық
жаңа шаруашылық қатынастар
2. Өлкенің шикізатын кеңінен пайдалану.
3. Қазақстан мен Орта
Азияны Россия өнеркәсіп
4. Қазақ халқының ұлт-азаттық
күресі күшейген жағдайда
Ұсақ – товарлы өндіріс.
Балық аулау кәсіпшілігі – Ертіс, Жайық, Каспий теңізі, Зайсан маңында дамыды.
Тұз өндіру – батыс, солтустік-шығыс аймақтағы тұзды көлдер.
1875, 1900 жылдар – Верныйда темекі кәсіпорындары ашылды.
Арал теңізі, Қарабас көлі (Павлодар уезі) – тұз өдіру орны ашылды.
Жыл сайын Екатеринбург, Томск, Тобол уездеріне қазақ өлкесінен 300 мың пут тұз әкетілді.
Мал шаруашылығы шигізатын
өңдеу жөніндегі алғашқы
Семей облысында 13 былғары, 9 сабын қайнататын, 1 шарап ашытатып, 1 май қорытатын, 2 сыра ашытатын, 23 кірпіш заводы болды (1898 ж.).
Көкпекті, Семей, Павлодарда 13 май қорытатын, балауыз, 23 былғары, 5 тон заводы жұмыс істеді (1890 ж.)
Төрғай облысында 42 былғары, тоң май қорыту, сабын қайнату заводы, 202 диірмен, май шайқау заводы болды (1898 ж.)
Сауда.
XIX ғасырдың II жартысында
капиталистік қатынастардың
Қазақстанда тасымал сауда неғурлым кеңінен тарады. Тасымал саудасы, әсіресе алыс ауылдарда ашықтан-ашық тонау сипатында болды.
Россия саудагерлері
Қазақстанға сауданың жаңа түрін
– жәрмеңкелік сауданы
Жәрмеңкелер товар – рынок қатынастарын дамытуға жәрдемдесті, мал шаруашылығының товарлығын арттыруға ынта туғызды. Жәрмеңкелер қазақ шаруашылығың капиталистік экономикасы мен байланысын нығайтты. Натуралды шаруашылықтың ыдырауын тездетті.
Сонымен, Қазақстанда капиталистік қатынастардың дамуы өлкеде негізінен мал шаруашылығымен айналысқан көшпелі және жартылай көшпелі халықтың патриархалдық-феодалдық қатынастарының ыдырау процесін жеделдетті. Елде өнеркәсіптің жаңа салаларын туындатып, қоғамдық еңбек бөлісіне және жұмысшы табы кадрларының шығуына себебін тигізді. Қазақстанды жалпы россиялық рынокқа тартты.
Тақырып бойынша сұрақтар:
1. 1837-1847 жылдардағы Кенесары
бастаған қозғалыстың басты
2. Кенесарының басты тіректері кімдер болды?
3. XIX ғ. 20 жылдары Қоқан
билігінде болған қазақ
4. 1844 жылы Кенесары мен патша үкіметі арасындағы келіссөздер неліктен тоқталды?
5. Кенесары құрған
хандықтың ең басты саяси
6. Ұзынағаш шайқасының тарихи маңызы.
7. Түркістанды орыс әскерлері қашан алды?
8. Қазақстанның Россияға қосылуы қашан аяқталды?
9. 1867-1868 жылдардағы реформалардың мақсатын тұсіндіріңіз.
10. 1867-1868 жылдардағы реформалар сот құрылысына қандай өзгеріс енгізді?
11. Қазақ жеріне орыс-казак
шаруаларын жаппай
12. 1868 жылы қабылданған
«Жетісуға шаруаларды»
13. Қазақ даласында капиталистік қатынастар қашан дами бастады?
14. Орынбор-Ташкент темір жолы қашан іске қосылды.
15. 1867-1868 жылдардағы реформалардың ең басты ауыртпалығы немен байланысты болды?
16. Қазақстанда сауданың қандай түрлері дамыды, атаңыз.
17.1871-1897 жж. аралығында Қазақстанға қоныс аударғандар саны-атаңыз.
18. XIX ғасырда кредиттік мекемелер ең көп қай жер болды?