Дәріліктік өсімдіктер

Жиі кездесетін улы өсімдіктер. Біздің жеріміздегі өсімдіктердің қай-қайсы да шипалық қасиетке бай. Алайда олардың ішінде улы өсімдіктерді дәрі-дәр-мек ретінде пайдаланғанда аса сақтық, білімділік, тәжірибелік қажет. Негізінен, біздің даламызда жиі кездесетін улы өсімдіктер мыналар:  
1.Итсигек. 2.Көкнәр. 3.Сүтті-ген. 4. У қорғасын. 5.Шытыр. 6.Көкек. 7.Қызғалдақ. 8.Есекмия. 9.Қара пышақ, күшәла. 10.Үшкір азинеума. 11.Шашақ жемісті гелиотроп. 12.Батпақ қалтагүл шөбі. 13. Түйе шырмауық, түйе-табан. 14.Жатаған темір тікен. 15.Мүйізді шөңгебас. 16.Дала қылшасы. 17. Дала қырық буыны. 18.Тегеурінгүл. 19.У балдыр-ған. 20.Сасық меңдуана, т.б

 

 

 

 

      

 

Мазмұны

 

1. Табиғи ресурстарды  ұтымды пайдалану...................2-4 

2. Табиғатты  пайдалануды басқару.............................5-17

3. Экологиялық  сана қалыптастыру..........................17-20

4. Басқарудың  құқықтық нормалық негіздері ..........21-28

5. Қазақстан  Республикасы орман қоры және  оны пайдалану мәселесі........................................................ 28-32

6. Қолданған  әдебиеттер...................................................33

 

 

 

 

 

 

 

 

Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану

 

Адамзат ежелгі уақыттардан  бері экологиялық шараларды аңғармай жүзеге асырды.Өсімдіктерді сақтап қалу мақсатында бір аумақтан екіншісіне мал айдап көшті, балық аулайтын орындарда балықтарды жемге үйретті,аумақты  дауыл құлатқан ағаштан және арамшөптерден тазартты,құстарды ұя салу кезінде,кәсіптік балықтардың уылдырық  шашқан кезінде аулауға тыйым салды.Ғылыми-техникалық төңкеріс адамның табиғатқа ықпал ету қарқынып шұғыл күшейтті.Сондықтан адамның іс-әрекетін табиғатпен өзара әсер кезінде қатаң реттеу қажеттігі туды.Барлық елдерде адамның табиғи ортаны реттеу бойынша және табиғатты қорғау мен табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану бойынша сансыз көп заңнамалық актілер қабылданды.

Әр түрлі экологиялық  шараларды жүзеге асыру үшін ең алдымен белгілі уақыт кезеңінде литосфера,гидросфера,атмосфераның терең дежан-жақты экологиялық зерттеулерін жүргізу қажет.Мұндай зерттеулер мониторинг деп аталады.Белгілі уақыт аралықтары арқылы бақылау,зерттеулерін салыстыру қоршаған ортадағы экологиялық өзгерістер қозғалыстарының зерзаттық көрінісін береді.

Мониторинг жүйесі үш деңгейге бөлінеді:

Санитарлық-улылық мониторинг –бұл қоршаған орта жағдайларын,ең алдымен зиянды заттар,ұсақ ағзалар және паразиттердің ластандыру дәрежесін бақылау,осы ластанудың адамға,жануарлар мен өсімдіктер әлеміне және қоршаған ортаға әсерін зерттеу.

Экологиялық мониторинг-бұл экологиялық жүйелердегі және табиғи кешендердегі өзгерістерді зерттеу,сондай-ақ су,жер және өсімдік ресурстарының қозғалысын айқындау .Табиғи кешендер,биогеоценоздар,биосфераны құрастыратын жеке құрамбөліктердің бұзылу дәрежесі олардың өзгерістерді есептеуге болатын қозғалысы бойынша бұзылмаған экожүйелердің бірқатар белгілерін және сипаттарын салыстыру жолымен анықтайды.Биогеоценоздың биологиялық өнімділігі,белгілі уақыт аралығындағы құрлық немесе су аудандарының бірлігі аса маңызды көрсеткіш болып табылады.Қоршаған ортаға адамның антропогендік өзара әсерінің дәрежесі туралы жер құнарлылығының ,тұщы су қоры мен сапасының төмендеуі,тұрғылықты жердің шөл не батпақты жерге айналуы,минералдық ресурстар қорының төмендеуі бойынша пікір айтуға болады.Олар қорғалатын,қорыққа айналған аумақтармен,үлгі өлшем деп аталатын тұрақты тәжірибелік үлескілермен байланыстырылып,жануарлар қылығымен теңдестіру немесе салыстыру жолымен жүзеге асырылады.

Биосфералық мониторинг табиғаттағы жаһандық өзгерістерді анықтауға мүмкіндік берді.Биосфералық  мониторингтің басты әдісі әр алуан жер серіктерінің жәрдемімен биосфера күйін бақылау болып табылады.Олар озон қабатының ,радиациялық аясының, жер температурасы тәртібінің жағдайларын тұрақты бақылау жасауға мүмкіндік береді.

Ғарыштан бақылау  жасау (мониторинг) жанартау-лардың атқылауы,су тасқыны ,қуаңшылық,орман,даладағы ірі өрттер не басқа зиянкестердің үлкен зиян келтіруі тәрізді ірі табиғи құбылыстарды бақылауға мүмкіндік береді.Мұндай құбылыстар туралы ақпараттар шынайы уақыт тәртібінде түсетіндіктен,елдер үкіметі мен халықаралық экологиялық ұйымдар осы құбылыстардың келеңсіз салдарын жою не бәсеңдетуге тез және тиімді шаралар қабылдауға мүмкіндік береді.Ғарыштық мониторингтен басқа аспаптық мониторинг өткізіледі.Бұған әртүрлі ұшу құралдары,автомашиналар,тіпті жаяу экспедициялық бағдар да пайдалануы мүмкін.Бұдан басқа атмосфера,гидросфера,литосфера жағдайына тұрақты бақылау өткізетін  стансалардың кең торабы болады.Алынған ақпараттар барлығы жергілікті, аудандық ,облыстық,және республикалық өрістегі арнаулы экологиялық мекемелерге ағының жиналады.Жаһандық мониторинг торабының құрылуы арқасында табиғат қорғау шараларын тиімдірек өткізуге мүмкін болады.

Табиғат ресурстарын  адам пайдаланатын жәнематериалдық  игіліктерді жасау үшін қолданылатын табиғат объектілері жатады.Табиғат  ресурстарымен қатар табиғат  жағдайлары ұғымын да қарастырамыз.Олардың  табиғат ресурстарынан ерекшелігі- олар адамның өмірі мен қызметіне әсер етеді, бірақ берілген кезеңде материалдық өндіріске қатыспайды.

Табиғат ресурстары мен  табиғат жағдайларының арасындағы шекара нақты емес.

Табиғат ресурстарын  бірнеше белгілері бойынша жіктейді. Олар атмосфералық, су, өсімдіктер, т.б. болып бөлінеді.Ең жиі қолданылатын жіктелу ресурстардың сарқылу жылдамдығы не қалпына келуіне байланысты.Ресурстардың сарқылуы бойынша жіктелуінің маңызы-ол адамды қолданылуы анағұрлым приоритетті ресурстарды пайдалануға бағыттайды.Оларға ең алдымен сарқылмайтын ресурстар жатады.Бұл ресурстарды пайдаланудың қоршаған ортаға тигізетін зиянды әсері айтарлықтай болмайды.Адам оларды толық пайдалануға мүмкіндік беретін жолдарын жасауы қажет. Екіншіден, қалпына келетін ресурстарды пайдаланудың болашағы бар.

Сарқылатын ресурстарға  жақын кезеңде не болашақта қорының  сарқылу қаупі төніп тұрған заттар жатады. Бұларға ең алдымен қазба  байлықтар мен тірі табиғат ресурстары жатады.Ресурстардың сарқылуы салыстырмалы ұғым.

Сарқылмайтын ресурстарға  шексіз ұзақ уақыт пайдалануға болатын ресурстар жатады. Мысалы, күн энергиясы,жел, теңіздің толуы мен қайту энергиялары.Бұл жағдайда да сарқылмайтын ұғымы мен салыстырмалы түрде айтылады. Себебі, әрбір ресурс үшін пайдаланудың шегі болады.

Ресурстардың ішінен судың орны ерекше.Су ластану нәтижесінде уақытша сарқылады,бірақ сандық жағынан сарқылмайтын ресурс.Жердегі судың қорының мөлшері өзгермейді.

Табиғат ресурстарының  сарқылу мәселесі жылдан-жылға өзекті мәселеге айналып келеді.Бұл олардың  мөлшерінің шектеулілігіне және оларды пайдаланудың артуына байланысты.

 

 

 

 

 

Табиғатты пайдалануды  басқару

 

БҰҰ 1972 ж. Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі Стокгольм Конференциясынан кейін көптеген елдерде келісілген экологиялық саясат, оның ішінде басқару  саласында да жүргізіле бастады.Табиғат қорғау жөнінде арнайы мемлекттік басқару органдары құрылды.Мысалы, Ұлыбританияда 1970 ж. Қоршаған ортаны қорғау министрлігі құрылды. Сондай министрлік Данияда,Голландияда,Австралияда,Францияда, Канадада,Норвегияда,Жаңа Зеландияда,Италияда,Польшада құрылды.

1972 ж. КСРО Жоғарғы  Кеңесінің «Табиғатты қорғауды  күшейту және табиғи ресурстарды  пайдалануды жақсарту туралы»  қаулысы шықты. Соған сәйкес  табиғатты қорғау міндеттері  жекелеген министрліктер мен  ведомстволарға жүктелді.Атмосфераны  қорғау мен бақылау - Мемлекеттік гидрометеорология комитетіне, су ресурстарын қорғау мен пайдалануды бақылау-Мелиорация және су шаруашылығы министрлігіне,жер ресурстарын қорғау мен пайдалануын бақылау – Ауыл шаруашылық министрлігіне, балық қорын қорғау мен пайдалану – Балық шаруашылығы министрлігіне тапсырылды. Оның басты кемшілігі ведомстволық көзқарас болды. Әрқайсысы өздерімен өздері бақылады, табиғатты қорғауға кешенді көзқарас болмады, жоспарланған шаралар орындалмай қағаз бетінде ғана қалды немесе олардың орындалғаны туралы өтірік ақпарат бередію

          Үкіметтің 1988 ж. <<Елімізде табиғатты  қорғау жұмысын түбелей өзгерту>> қаулысымен табиғатты қорғау  жөніндегі  КСРО Мемлекеттік  комитеті құрылды. Оған қоршаған  ортаны қорғау саласында еліміздің  ұтымды саясатын жүзеге асыру міндеттеледі. Сондай комитеттер барлық республикаларда, облыстарда, қалаларда құрылды.

          Қазақстан егемендік алғаннан  кейін аталған комитет бірнеше  рет қайта құрудан өтті. Оған  қарасты салалар, міндеттер өзгертілді. Соңғы рет Министрліктен ресурстарды пайдалануды бақылау міндеті алынып, табиғатты қорғауды бақылау қызметтері күшейтілді. 2002 ж. 6 қарашадан ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрлігі болып қайта құрылды.

          Табиғатты қорғау заңдарын жүзеге  асыруды басқарушы, қадағалаушы органдар маңызды рөл атқарады. Табиғатты қорғауды басқарушы құрылымдарды екі қатарға бөлуге болады: арнайы және жалпы міндетті.

Жалпы міндетті мемлекеттік  органдарға:Президент,Парламент, Министрлер кабинеті,облыстың өкілетті және атқарушы органдары жне жергілікті органдар жатады.Табиғатты қорғау олардың арнайы міндеті емес.Олар табиғатты қорғау мәселелерімен қатар өздерінің арнайы міндеттерін де атқарады.

Арнайы міндетті мемлекеттік  органдарға табиғатты қорғау міндеті  арнайы жүктелген орган жатады.Тәуелсіздік алғаннан бері басқару органдарының құрылымын жетілдіру мақсатында табиғат қорғауды басқарушы арнайы органдар көптеген құрылымдық өзгерістерге ұшырады. Бірде табиғат қорғау және пайдалану органдары біріктірілсе, кейде бөлектендірілді және т.с.с.

ҚР табиғат қорғау және пайдалану жөніндегі экологиялық  саясаты БҰҰ 1992 Рио-де-Жанейро Конференциясында қабылданған құжаттарға, «Қазақстан-2030»  Бағдарламасына сәйкес дамиды және оның негізгі бағыттары:

- Қазақстан халқының  игілігі үшін экологиялық дамудың нақты территориялардың экологиялық табиғи-географиялық жағдайы мен үйлесімділігін қамтамасыз ету;

- нақты территорияларда  санитарлық-гигиеналық нормаларға  сәйкес өмір сүруге қолайлы  жағдаймен қатар халықтың ұрпағының  денсаулығын жақсартуға жету;

- биосфералық тепе-теңдікті, жануарлар мен өсімдіктердің генетикалық тұтым қорларын сақтау және қалпына келтіру;

- ҚР барлық табиғи  ресурстар потенциалын тиімді  пайдалану.

Аталғандарды жүзеге асыру үшін экология және табиғатты  пайдалану саласында тиімді мемлекеттік басқару органдарын қалыптастыру қажет. Олар біртұтас қарастырылып, бір басқару жүйесіне біріктірілуі керек. Бәлкім, табиғатты қорғау заңдарымен қатар, табиғатты қорғаудың құқықтық экологиялық нормаларын рухани құндылыққа айналдыратын және өнегелік, тәрбиелік мәні бар экологиялық Кодекс қабылдау керек болар.

ҚР жоғарғы өкіметі- Парламент халықтың атынан табиғат  байлықтарына иелік етеді, еліміздің  экологиялық саясатын анықтайды, табиғатты  және оны құраушы бөліктерін қорғау туралы заңдар қабылдайды, мемлекеттік экологиялық бағдарламаны бекітеді, қоршаған ортаны қорғау саласында құқықтық реттеу негіздерін белгілейді, төтенше экологиялық жағдайда, экологиялық апатты аймақтардағы құқықтық тәртіптерді, экологиялық қауіпсіздік, экологиялық зардап шеккен азаматтардың құқықтарын анықтайды, табиғатты қорғау мәселелері бойынша халықаралық қарым-қатынас жасайды, табиғатты қорғау заңдарының орындалуын бақылайды.

Үкіметке эколгиялық саясатты жүзеге асыру, бағдарламаларды  орындау, табиғат қорғауды басқарушы  барлық органдардың жұмыстарын үйлестіру, бюджеттен тыс экологиялық қорларды құру, жұмсау табиғатты пайдалану төлемдерінің тәртібін белгілеу, халықты экологиялық ақпаратпен қамтамасыз ету және т.с.с. міндеттер жүктелген.

ҚР үкіметі атқарушы орган ретінде табиғатты қорғау саласында :

• мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын, оны жүзеге асыру жөніндегі стратегилық және техникалық шараларды әзірлейді;
• мемлекттік экологиялық бағдарламалар әзірлейді және олррды бекітуге ұсынады;
• министрліктердің, Үкімет құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдардың және жергілікті атқарушы органдардың жұмысына басшылық етеді;
• мемлеттік меншікті басқарады, оны пайдалану жөнінде үкіметке жүктелген шараларды жүзеге асырады;
• қоршаған орта сапасының нормативтері мен шаруашылық және өзге қызметтерге қойылатын экологиялық талаптарды әзірлеу мен бекіту тәртібін белгілейді;
• табиғи ресурстарды пайдалануға береді, табиғат пайдалану шарттарын, лимиттер мен квоталар белгілейді;
• қоршаған ортаны ластауға рұқсат беру тәртібін  бекітеді;
• табиғи ресурстардың мемлекеттік есебі мен кадастрларын және мониторингін жүргізу тәртібін белгілейді;
• ерекше қорғалатын обьектілердің тізбесін бекітеді, мемлекеттік қорықтар, ұлттық, табиғи парктер ұйымдастырады;
• қоршаған ортаны қорғау саласында ақпарат беру мен мемлекеттік статистиканы жүргізу тәртібін белгілейді.
• Табиғатты пайдалануды басқару және бақылау органдарын белгілейді, олардың қызметін айқындайды, экологиялық аудиторлық қызметке лицензия беру мен жүргізу тәртібін белгілейді;
• төтенше экологиялық жағдайлар хабарлау ережесін бекітеді;
• халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады.