КСРО-ның құрылуының тарихы

                                           МАЗМҰНЫ

 

 

КІРІСПЕ....................................................................................................................3

 

І. КСРО – НЫҢ ҚҰРЫЛУ ЖӘНЕ ЫДЫРАУ ТАРИХЫ

1.1  КСРО-ның құрылуының тарихы.....................................................................5

1.2 КСРО –ның ыдырауы......................................................................................12

 

ІІ. 1977 ЖЫЛҒЫ КОНСТИТУЦИЯ

2.1 1977 жылғы КСРО Конституцияның қабылдануы.......................................18

2.2 1977 жылғы Конституцияның нәтижесі........................................................22

 

ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................25

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.....................................................27

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Курстық жұмыс  өзектілігі. КСРО-ның партиялық жетекшілігінің Азаматтық соғыс кезінде қалыптасып, төтенше жағдайларда шаруашылық және әскери басқарудың мол тәжірибесіне ие болғанын да естен шығармау керек. Экономикасы қатаң орталықтандырылған, жетекшілігі «төтенше» шаралар арқылы іске асырылатын, жеке меншік атымен жоқ КСРО соғысқа Германияға қарағанда әлдеқайда ұтымды жағдайда болды. Осы себептер КСРО-ның сол соғыста жеңіске жеткенінің себептерінің бірі болды[2, 234 б].

Кеңестер Одағы кезінде бізде тоталитарлық жүйені қалыптастырып, оның талап-тілектеріне жауап беретін үш Конституция болды. Біріншісі – Қазақ Автономды Советтік Социалистік Республикасының 1924 жылғы Конституциясы. Екіншісі – Сталиндік деп аталған 1936 жылғы Конституцияның негізінде қабылданған ҚазақКСР-нің 1937 жылғы Конституциясы. Жаңа Конституцияны КСРО-ның сол 1936 жылғы Конституциясының көшірмесі десек те болады. Бірақ, онда құқықтар біршама азайтылды. Бұл құжат қабылданғаннан кейін оған 500-ден астам өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. Өйткені, 1937 жылғы Конституцияда министрліктердің, облыстардың және облыстық органдар құрылымдарының тізімі берілген болатын. Сондықтан да, оқтын-оқтын өзгертулер мен толықтырулар енгізуге тура келді. ҚазақКСР-інің 1978 жылғы Конституциясы КСРО-ның 1977 жылғы «Адам бейнелі Социализм Конституциясы» деп аталған низам негізінде қабылданды. Бұл Конституция да Республикамыздың егеменді де тәуелді құқықтарын терең қамти алмады. Соған қарамай, онда «Қазақстан Республикасы егеменді социалистік мемлекет ретінде танылады» деп жазылған еді. Ал, іс жүзіне келгенде Республикамыздың егеменді құқықтары болмады. Біз үшін барлық мәселелерді орталық шешті. Бір ғана мысал, Республикамыздың бүкіл кірісінің 93 пайызы орталыққа жіберіліп, бізде тек 7 пайызы ғана қалатын. Сондықтан да біздің Республикамызды дотациялық деп атап жүрді. Міне, осының барлығы да біздің ұлтымызға жасалынған қиянат болатын. Тек шынайы егемендікке ие болып, ҚР 1993 жылғы Конституицяны қабылдағаннан кейін ғана еліміз жеке-дара толыққанды өмір сүре бастады. 

КСРО сияқты жер шарының алтыдан бір бөлігін алып жаткан империяның күйреп, тарих сахнасынан кетуі — XX ғасыр соңындағы әлем халықтары тарихының басты оқиғасы болды. КСРО-ның күйреуі, тек сол мемлекетті мекендеген халықтар тағдырына ғана емес, жалпы әлемдік даму үрдісіне де елеулі ықпал етті. Әлем "социалистік" және "капиталистік" деп аталған жүйелер арасындағы бәсекелестік пен текетірестен құтылып, халыктар мен мемлекеттер қатынасының жаңа кезеңіне аяқ басты. Тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің пайда болып, қалыптасуы да сол империяның күйреуімен тікелей байланысты. Сондықтан КСРО-ның күйреу тарихы, оның себептері мен салдары біздер үшін де өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Келешекте бүл мәселенің, тарихымыздың түйінді проблемалары ретінде арнайы да кешенді зерттелері күмәнсіз.

КСРО болашақта болатын жойқын соғысқа 30-шы жылдардың басынан бастап дайындала бастаған болатын. Тек ауыр өнеркәсіп қана емес, өмірдің түрлі-түрлі жақтары, идеология, бұқаралық ақпарат құралдары, тіпті орта білім беру салалары да милитаризацияланды.

Зертеу пәні – Шетел және отандық мемлекет және құқық тарихы теориясын оқу, зерттеу.

Зерттеу әдестемесі - 1977 жылғы КСРО Конституциясының құрытуын, тарихи маңызын методологиялық зерттеу.

Курстық жұмыстың мақсаты. Курс жұмысының өзектілігіне байланысты 1977 жылғы КСРО Конституциясының тарихи маңызын, құрылымын, саясаттану жүйесіндегі алатын орнын анықтай тырып, тақырыпты зерттеу.

Курстық жұмыстың міндеттері. Курс жұмысының мақсатына байланысты мынадай міндеттер қарастырылды:

• -КСРО-ның құрылуының тарихы
• КСРО –ның ыдырауы
• 1977 жылғы КСРО Конституциясы;
• 977 жылғы КСРО Конституциясынан кейінгі өзгерістер

Курстық жұмыстың құрылымы. Кіріспе, екі бөлім, жеті бөлімше, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

        1 КСРО – ның құрылу және ыдырау тарихы

        1.1  КСРО-ның құрылуының тарихы

 

 

1922 жылы 30 желтоқсанда Украина, Белоруссия және Закавказье елдерімен бірге Ресей Кеңес Социалистік Республикалар Одағын құрды.

1922-1929 жылдары мемлекет Жаңа Экономикалық Саясатты іске асырды. Ленин қайтыс болғаннан кейін ішкі саяси билік үшін күрес болады. Нәтижесінде И.Сталин билік басына келеді. Жеке диктатурасын орнатқан Сталин өз саяси қарсыластарын жояды.

1929-1939 жылдары жүргізілген индустриализация  арқылы ел өндірістік және  техникалық мүмкіндігін арттырды.  Индустриализация ауыл шаруашылығы  қаржысына жүргізілгентіктен КСРО  экономикасында диспропорция қалыптасты. Ауылда ұжымдастыру саясаты жүргізіліп, бұл үрдіс көпшілік халықың наразылығы мен жаппай ашаршылықты тудырды.

1939-1940 жылдары  КСРО-ға бұрынғы  иеліктері қайта қосылды: Батыс  Белоруссия, Батыс Украина, Молдавия, Батыс Карелия, Прибалтика.

1941 жылы 22 маусымда жасалған Германияның  тұтқиылдан шабуылымен Ұлы Отан  Соғысы басталды. Алғашында Германия  мен оның одақтастары үлкен  жетістіктерге жетіп, алып аймақтарды  бағындырды. Тек Мәскеуге қолдары  жете алмады. Сталинград пен Курск түбіндегі шешуші шайқастардан кейін КСРО әскерлері шабуылға көшті. Соғыс 1945 жылы Берлинді алумен аяқталды[1, 117 б].

1944 жылы КСРО құрамына тәуелсіз  Тува кіреді. 1945 жылы Жапониямен  соғыс барысында Оңтүстік Сахалин  мен Курил аралдары алынды. Жалпы соғыс барысында КСРО тарапынан адамдар шығын 30 миллионға жуықтады.

Соғыс нәтижесінде Шығыс Еуропаның бірқатар мемлекеттерінде (Венгрия, Польша, Румыния, Болгрия, Чехословакия, ГДР) комунистік режимдер орнатылды. Варшава шарты ұйымы құрылып, Батыспен ардағы қатынас бірден суыды.

КСРО болашақта болатын жойқын соғысқа 30-шы жылдардың басынан бастап дайындала бастаған болатын. Тек ауыр өнеркәсіп қана емес, өмірдің түрлі-түрлі жақтары, идеология, бұқаралық ақпарат құралдары, тіпті орта білім беру салалары да милитаризацияланды.

Жеделтелген индустриализацияның арқасында 30-шы жылдары КСРО-да қуатты ауыр өнеркәсіп пайда болды. Ол жедел түрде қару-жарақ өндірісіне ауыса алатындай етіп ұйымдастырылды. Бірақ соған қарамастан болат, шойын қорыту, көмір, электр энергиясын, химиялық өндіріс сияқты салаларда Кеңес Одағы Германиядан артта қалып отыр еді. Үшінші Рейхтың қолына бүкіл Батыс және Орталық Еуропаның өнеркәсібі түскен соң бұл артта қалу тереңдей түсті. Кейбір техникалық бағыттарда да Кеңес Одағы Германиядан артта қалған еді. Әсіресе байланыс құралдарын және автомобиль көліктерін жасап шығару жағынан. Кеңес халқының басым көпшілігі (66 пайызы) білім деңгейі төмен дәрежедегі шаруалар болатын, ал Германия әлдеқайда урбанизацияланған, индустриализацияланған ел еді. Көптеген өнім түрлерін жасап шығарудан Кеңес Одағы Германияны артта қалдырған болатын (танкілер, ұшақтар, артиллериялық қару-жарақ, минометтер, оқ атар қару сияқтылар). Кеңес Одағының осал жағы — әскердің байланыс және басқару құралдарымен жарақтануы төмен деңгейде болды. Бұл жағынан Германиядан артта қалу елеулі болатын.

Бір айта кетерлігі — КСРО-да негізгі өндірістік қорлары мемлекеттік меншікте болғаны себебінен және КСРО экономикасы мемлекеттің қатаң қадағалауында болғандықтан өнеркәсіптің милитаризация деңгейі мен соғыс жағдайында жұмыс атқаруға қабілеті Германия экономикасына қарағанда әлдеқайда жоғары болатын. Ал Германияның экономикасы жұмылу деңгейі жағынан 1944 жылы «тотал соғыс» жарияланғаннан кейін ғана кеңес экономикасына жақындай алды. Сондықтан соғыстың басында КСРО экономикасының тиімділігі жоғарырақ деңгейде болды.

КСРО-ның партиялық жетекшілігінің Азаматтық соғыс кезінде қалыптасып, төтенше жағдайларда шаруашылық және әскери басқарудың мол тәжірибесіне ие болғанын да естен шығармау керек. Экономикасы қатаң орталықтандырылған, жетекшілігі «төтенше» шаралар арқылы іске асырылатын, жеке меншік атымен жоқ КСРО соғысқа Германияға қарағанда әлдеқайда ұтымды жағдайда болды. Осы себептер КСРО-ның сол соғыста жеңіске жеткенінің себептерінің бірі болды[2, 234 б].

Соған қарамастан ЖШҚӘ өзінің жерінде ірі қорғаныс соғысын жүргізуге дайын еместігін көрсетіп алды. Кейінірек кеңестік тарихнамада бұл «әскери құрылыста, соғыстың басталу уақытын анықтауда жіберілген қателік, әскерді мемлекеттік шекараның маңында орналастыруды кешеуілдету» деп аталды.

1937-1938 жылдары орын алған жаппай қуғын-сүргіннің нәтижесінде ЖШҚӘ-нің басқару буыны ауыр шығынға ұшыраған болатын. 5 маршалдың 3-еуі, 15 армия генералының 13-і, 9адмиралдың 8-і, 57 комкордың 50-і, 186 комдивтің 154-і, 16 әскер комиссарының 16-сы, 28 корпус комиссарының 25-і атылу жазасына кесілді. Әскери округтар мен әскери құрамалардың басына жас, тәжірибесіз басқарушылар тағайындалды. Мысалы, соғыс басталған кезде 17 әскери округ басшыларының 7-еуі, 17 округ штаб басшыларының 4-еуі өз қызметтеріне тағайындалғандарына жарты жыл толмаған еді. 20 армия қолбасшыларынан 13-інің тағайындалғандарына жарты жыл толмай, тек 2-еуі ғана жылдан астам уақыт бұрын тағайындалды. Командирлердің 70%-ының (полк командирінен жоғары) және сол деңгейдегі саяси жұмысшылардың 75%-ының жұмыс стажы (өтілі) жылға жетпеген еді.

30-шы жылдардың аяғында өткізілген  ЖШҚӘ-нің инспекторлық тексерістерінің  нәтижесінде ондағы әскери тәртіп  пен әскери дайындықтың өте  төмен деңгейде болғаны анықталды. ЖШҚӘ-нің басқарушы буынының білім  деңгейі де төмен болғандығы  анық болды. Кеңес өнеркәсібі қамтамасыз еткен қуатты әскери техниканың көптігі де осы кемшіліктердің орнын толтыра алмады. Қару-жарақтың, әсіресе танк және ұшақ соққы қосындарындағы қару-жарақ мөлшері бойынша КСРО 30-шы жылдардың ортасында-ақ барлық басқа елдердің әскерлерінен де көп еді. Бірақ соғыстың басында ЖШҚӘ-нің әскери дайындығы оның қару-жарағының молдығына сай келмеді.

КСРО-ның 1939-1940 жылдардағы кеңеюі

 Германия мен Кеңестер Одағының  арасындағы өзара шабуыл жасаспау  туралы келісім бойынша Орталық Еуропаның бөлінуі. Сол жағында — 23 тамыздағы протоколдар бойынша болжалғаны, оң жағында — іс жүзінде болған бөлініс. Сарғыш түспен КСРО-ға кететін жерлер, көк түспен Германияның үлесіне тиген жерлер, күлгін түспен Германия басып алған жерлер боялған (Варшава генерал-губернаторлығы мен Богемия және Моравия протектораты)

17 қыркүйекке қараған түні КСРО Германия мен Кеңес Одағының арасындағы өзара шабуыл жасаспау туралы келісімнің құпия протоколдары бойынша Кеңес Одағының ықпалы жүретін аймағыболып белгіленген Польшаның құрамындағы Батыс Украина мен Батыс Белоруссияға басып кірді. 1939 жылғы қыркүйектің 28-інде КСРО Германиямен Достық және шекара туралы келісім жасасты. Ол келісім бойынша екі елдің арасындағы шекара «бұрынғы поляк мемлекетінің жеріндегі екі жақтың мемлекеттік мүдделері түйісетін» сызық, яғни бұрынғы Керзон сызығы бойынша белгіленді. 1939 жылдың қазан айында Батыс Украина мен Батыс Белоруссия ресми түрде Кеңестер Одағының құрамына қабылданды.

1939 жылдың қыркүйегінің аяғы  — қазанның басында Германия  мен Кеңес Одағының арасындағы  шабуыл жасаспау туралы келісімнің құпия протоколы бойынша КСРО-ның ықпал аймағына жатқызылған Эстония, Латвия және Литва елдерімен келісімдер жасалып, сол келісімдердің негізінде олардың жерлеріне кеңес әскерлері орналастырылды.

1939 жылғы қазанның 5-інде сол  қосымша құпия протокол бойынша  Кеңестер Одағының ықпалы жүретін  айиаққа жатқызылған Финляндияға КСРО өзара көмек туралы келісім жасасу туралы ұсыныс жасады. Келіссөздер қазанның 11-інде басталды, бірақ Финляндия өзара КСРО-ның көмек туралы ұсынысын да, жер алмасу және арендаға беру туралы ұсынысын қабылдамай тастады. 1939 жылғы қарашаның 30-ында КСРО Финляндияға қарсы соғыс бастады. Бұл соғыс 1940 жылғы наурыздың 12-сінде Мәскеу бітіміне қол қоюмен аяқталды. Ол бітімде Финляндия бірқатар аймақтарын Кеңестер Одағына беруге келісті. Алайда Кеңестер Одағы өзінің бастапқы мақсаты — Финляндияның толық бағындыру мақсатына қол жеткізе алмады[4, 231 б]. Басында Финляндия әскері тез уақытта және аз шығынмен талқандалады деп жоспарланса да, кеңес әскерінің іс жүзіндегі шығыны орасан зор болды. Қызыл Әскердің қуатына басқа елдер күмәнмен қарай бастады. КСРО-дағы сияқты, басқа елдерде де фин армиясын төмен бағалап, қарсыласуға дәрмені жетпейді деп қарастыратын. Сондықтан Қызыл Әскердің фин әскерін соншама ұзақ уақыт жеңе алмауы оның әлсіздігі және соғысқа дайындығының төмен деңгейін көрсетеді деп қарастырыла бастады.

1940 жылғы маусымның 14-інде кеңес  үкіметі Литваға, ал маусымның 16-сында  Латвия мен Эстонияға ультиматум жариялады. Олардың басты талаптары — бұл мемлекеттер КСРО-ға дос үкіметтерді билік басына келтіріп, өз жерлеріне кеңес әскерлерінің қосымша қосындарын кіргізуге тиістігі болды. Бұл талаптар қабылданды. Маусымның 15-інде кеңес әскерлері Литваға, 17-сінде Латвия мен Эстонияға кіргізілді. Жаңа үкіметтер коммунистік партиялардың жұмысына салынған тыйымдарды алып тастап, кезектен тыс парламенттік сайлаулар өткізді. Үш мемлекеттегі сайлауларда сайлау тізімдеріне енгізілген жалғыз партиялар — коммунистік Жұмысшы халық блоктары (одақтары) жеңіске жетті.Жаңадан сайланған парламенттер маусымның 21-22-лерінде Эстон КСР, Латвия КСР және Литван КСР жариялап, КСРО-ның құрамына ену туралы декларациялар қабылдады. (Тағы қараңыз: Балтық бойы елдерінің КСРО құрамына кіруі (1939-1940)).