Акционерлік қоғамдардың қызмет етуінің тиімділігінің көтеру жолдары

                       Акционерлік   қоғамдардың   мынадай    да   қиыншылықтары   бар.

Мысалы, акционерлер  жаңа  мекен-жайының орнын  тастамай,  Қазақстан  Республикасынан  тыс  жерлерге  кеткенде, АҚ-да акционерлердің  жалпы  жиналысын  өткізу  бойынша  көптеген  қиын  жағдайлар  тууы мүмкін.  Заң  бойынша  акционер  10  күн  ішінде  акциялардың  реестр  ұстаушысына өзгерістер туралы хабарлауы тиіс. Егер  акционер  осы  міндетті  орындамаса,  оның  қазіргі  мекен-жайы  анықталмаса, және  акционер  осы  акцияларға  меншік  құқығынан  бас  тартты  деп  санауға  негіз  болса, АҚ  сотқа  арыз  жазып, осы  акцияларды  иесіз деп санауды  талап  етуі  мүмкін.                          

                      Акционерлік қоғамда басшылық акционерлердің емес, құрыл- тайшылардың, басшылардың (менеджерлердің) қолында. Олар көп  жағдайда  өз  бетімен  және  тәуелсіз  түрде  қызмет  етеді.  Корпорацияның  белгілі-бір  мүшесінің  немесе  акционердің  акцияларының  бақылау  пакеті (50%+1 ия)  сол акционердің құзыретін көбейтеді.   Бірақ  акциялардың  бақылау  пакетін  сатып  алу  өте  қиын. Акционерлік  қоғамға  салық  жағынан  қысым  түсіп  отыр:  оның  табысына  салық  салынады,  сонымен  қатар  сақтандыру,  зейнетақы  т.б.  қорларға төлемдер жүзеге асырылады. Салық сонымен қатар, жұмысшылардың  жалақысына  және  акционерлердің  дивидендтер  бойынша  табысына  салынады. Дегенмен де, АҚ-ң  артықшылықтары  кемшіліктерінен асып отыр. Сондықтан, меншіктің  бұл  формасы кәсіпкерлік аясында корпорацияның басқа түрлерін ығыстырып,алға  шығуда.     

2.   «Қазақтелеком» акционерлік қоғамның қызмет ету тиімділігін талдау және бағалау

2.1  «Қазақтелеком» акционерлік қоғамның  2009-2011 жылдар аралығында техникалық-экономикалық  көрсеткіштерін талдау

              Маңғыстау облыстық телекоммуникациялық басқармасы «Қазақтелеком» акционерлік қоғамының филиалы болып табылады.                   «Қазақтелеком» АҚ Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес 1994 жылы 27 желтоқсанынан, ҚР Министрлер Кабинетінің «Қазақтелеком» ұлттық акционерлік қоғамын құру туралы» 1994 жылғы 17 маусым №666  Қаулысына сәйкес құрылып қызмет етеді.

              Қоғам ҚР барлық территориясы бойынша өз қызметін таратады, ол қоғамның жарғылық қорына берілетін филиалдардан тұрады. Филиалдар заңды тұлға болып табылмайды. Филиалдар акционерлер Кеңесімен бекітілетін филиал туралы ереже негізінде өз қызметін атқарады.

              2008 жылы  «Қазақтелеком» ААҚ-да өндірістік-шаруашылық  қызметтен  түскен табыс 163,230,000 теңге құрады, бұл  2007 жылмен  салыстырғанда  18,000,000   теңгеге  көп, ал  2007  жылы  табыс  145,230,000   теңгеге  тең  болды, бұл 2006 жылмен салыстырғанда (134,120,000 теңге) 11,110,000     теңгеге  өсті.  Бұл  өсім  есептік  жыл  ішіндегі  көрсететін  қызметке  тапсырыстың  көбеюімен  байланысты.

              Осы табыстан салықтарды, басқа  да төлемдерді  алып  тастағандағы  сумма 2008 жылы  141,700,000 теңге, 2007жылы  135,800,000  теңгені  құрады, яғни  5,900,000   теңгеге  өсті, ал  2006 жылы  125,210,000  теңгеге  тең  болды. Бұл  2007  жылмен  салыстырғанда  3,5%-ға  төмен. Кесте 1 мәліметтерінен көрініп тұрғандай, өткізілген өнімнің (қызметтің) өзіндік  құны 2008 жылы  102,105,000    теңге,  ал  2007  жылы  99,265,300   теңге  құрады. Бұл  алдыңғы  жылмен салыстырғанда  2,839,700    теңгеге  азайған.  Бұл  өз  кезегінде кәсіпорын  үшін  жағымды  құбылыс  болып  табылады.

              Қызмет көрсетуден  түскен  жалпы  табыс  2006  жылы  24,210,000    теңгеге,  ал  2007жылы  36,534,700   теңгеге  тең  болды, бұл  алдыңғы  жылмен  салыстырғанда  12,324,700  теңгеге  көп. 2008 жылы  бұл  көрсеткіш  39,595,000  теңгеге  тең  болды, бұл  алдыңғы  жылмен  салыстырғанда  3,060,300  теңгеге  көп. Бұл  көрсеткіштердің  өсімі  және  өзіндік  құнының  төмендеуі  шығындардың  қайтарымдылығын  көрсетеді.

              Еңбекақы  төлеу  қоры  2006 жылы  2,965,000  теңгеге, 2007  жылы  3,267,000 теңгеге тең болды, яғни алдыңғы жылмен салыстырғанда  302,000     теңгеге  көп.  Бұл  қор  2008  жылы  4,126,000 теңге  құрады,  яғни  2007  жылмен  салыстырғанда  859,000  млн   теңгеге  көбейген. Еңбекақы төлеу қорының өсуін жұмысшылар санының көбеюімен  түсіндіруге  болады. Таза    пайда   бұл   кәсіпорынның   барлық   салықтарды   

Кесте 1.   ТЭП

және  төлемдерді  төлегеннен   кейін  қалатын  пайдасы. Бұл  пайда   кәсіпорынның иелігінде қалады, және өндірістің дамуына, ақша  қорларының  құрылуына,  әлеуметтік   қажеттіліктерге  және  т.б. мақсаттарға   жұмсалады.

              «Қазақтелеком» ААҚ-да  таза пайда 2008  жылы  28,310,200   теңгеге,  ал  2007  жылы  21,230,000   теңгеге  тең  болды,  яғни, 7,080,200  теңгеге  өскен.  Ал  2006  жылы   таза   пайда  10,231,000 теңге  құрады,  яғни  2007 жылы  осы  жылмен  салыстырғанда  таза  пайда  10,999,000   теңгеге  көбейген.  Таза  пайданың  құрылуын  талдау

Кесте 2  мәліметтері  көрсетіп тұрғандай,  салық  салуға  дейінгі  табыстың  ішінде  таза  пайданың  үлес  салмағы  2008 жылы  71%, 2002  жылы  58,1% құрады, яғни  2008  жылы  таза  пайданың  үлес  салмағы  2,2%-ға  өскен.  Ал  2006  жылы  жалпы  табыстың  ішіндегі   таза  пайданың  үлесі  42,3% құрады, яғни 2007 жылы бұл  көрсеткіш 2006  жылмен  салыстырғанда  7,3%-ға  өскен.

Кесте 2

"Қазақтелеком" ААҚ-да таза пайданың құрылуын талдау

                     Кесте 2 мәліметтері бойынша салық салуға дейінгі табыстың құрамындағы  салықтар  және  басқа  да  төлемдер  үлесі  2006 жылы  57,7% (13,979,000 теңге), 2007 жылы  41,9% (15,304,700 теңге) құрады. Яғни, алдыңғы жылмен салыстырғанда  27,45%  төмендеген.  2008  жылы  төлемдер  үлесі 28,5%-ға (11284780млн теңге) тең болды, яғни 2007 жылмен салыстырғанда  32%-ға  төмендеген.

                       Өндірілген өнімнің (қызметтің) рентабельділігі бұл өнімді (қызметті)  өткізуден  түскен  пайданың  өткізілген  өнімнің  (қызметтің)  өзіндік  құнына  қатынасы. «Қазақтелеком» ААҚ-да   рентабельділік  деңгейлері  мынадай:

2006жылы

              Жоспар  бойынша:    ;

              Есептеме  бойынша: ;

2007 жылы

              Жоспар  бойынша:   

              Есептеме  бойынша: 

2008 жылы

              Жоспар  бойынша:   

              Есептеме  бойынша: 

                       2006 жылғы рентабельділіктің нақты деңгейінің жоспарланған  деңгейінен  ауытқуы 8% (23,9-15,9), ал  2007 жылы  8,5% (36,8-28,3)  құрады.

2008 жылы  ауытқу  мөлшері  4,4%-ға (38,7-34,3)  тең  болды.  Рентабельділік  деңгейінің  өсуі  өзіндік  құнның  төмендеуімен  түсіндіріледі.  

Еңбекақы  қорын  және  еңбек ресурстарын  талдау. 

          «Қазақтелеком»  ААҚ-да жұмысшылардың  орташа  тізімдік  саны  2006  жылы  жоспар  бойынша 500  адам, ал  есептеме  бойынша 510  адам,  2007  жылы  жоспар  бойынша 510  адам, ал  есептеме  бойынша   515  адам,  ал  2008  жылы  жоспар  бойынша 515 адам, ал  есептеме  бойынша  530 адамды  құрады. 2007  жылы  жұмысшылар  саны  алдыңғы  жылға  қарағанда  5  адамға,  2008  жылы  алдыңғы  жылмен  салыстырғанда  15  адамға  өсті. Жұмысшылар  санының  өсуі  жұмыс  көлемінің  өсуімен  байланысты.

Кесте 3 

Еңбекақы қорының мерзімдік нысанын талдау

Кесте 3 мәліметтері  көрсетіп  тұрғандай,  1  жұмысшының  орташа  жалақысы  2006 жылы  42357   теңгеге, 2007  жылы  43560   теңгеге  тең  болды,  яғни  2007  жылы  орташа  жалақы  алдыңғы  жылмен  салыстырғанда  1203  теңгеге  немесе  1 есе  өскен. 2008 жылы  орташа  жалақы 45844 теңгеге  тең  болды, бұл  алдыңғы жылмен  салыстырғанда  2284  теңгеге  немесе  1,1  есе  өскен.  Орташа  жалақы  өскен  сайын,  сәйкесінше  еңбекақы  қоры  да  өсті: 2006  жылы – 2,965,000     теңге (жоспар  бойынша – 1,970,100 теңге),  2007 жылы  3,267,000    теңге (жоспар  бойынша – 3,223,431 теңге),  ал  2008  жылы  4,126,000     теңге (жоспар  бойынша – 4,440,220 теңге). 2008  жылы  2007  жылға  қарағанда  859,000  теңгеге  өскен. Жұмыс   уақытының   орташа  ұзақтығы  2006  жылы  7  сағат,  2007  жылы  7,9  сағат, 2008 жылы  8  сағат  құрады.   «Қазақтелеком» ААҚ-да  қызметкерлер  шарт бойынша  және кесімді бағам бойынша жұмыс  істейді. Мерзімдік жұмысшылардың орташа  жылдық    жалақысы,  сонымен   қатар   1  жылда   1   жұмысшының   істеген  күніне   де   байланысты. Жыл  сайын  «Қазақтелеком» ААҚ-ы  жұмысқа қажет  көлемде  мамандарды  қабылдайды,  бірақ  жұмыстан   шығатын  жұмысшылар  саны   да   аз  емес.  Соңғы жылдары  кәсіпорынның   кадрлық  жағдайы   жақсарып   келе  жатыр. Жыл  сайын  жұмыс көлемі  өсіп  жатқандықтан, жұмысқа  адам  көп  қабылданды,  сәйкесінше    еңбекақы    төлеу   қоры   да    өсті .

         Сонымен, «Қазақтелеком» ААҚ-ң  экономикалық  көрсеткіштерін  талдауды  аяқтай  отыра,  мынадай қорытынды  жасауға  болады. Атқарылған  жұмыс  көлемі  2006  жылы  жоспар  бойынша  135,741,000 теңге  болса,  есептеме  бойынша  134,120,000 теңге  құрады). Яғни,  жоспардан  ауытқу  көлемі  16,210,00   теңгеге  немесе 1,2%-ға  тең  болды. 2007жылы  жоспар бойынша  144,960,000 теңге болса, есептеме  бойынша 145,230,000   теңгеге  тең  болды. Яғни, 270,000   теңгеге  немесе  0,2%-ға  өскен. 2008 жылы атқарылған жұмыс  көлемі  жоспар бойынша  160,450,000  теңге, ал  есептеме  бойынша  163,230,000     теңгеге тең  болды.  Яғни  жоспардан  2,780,000   теңгеге  немесе   1,7%-ға  ауытқып  отыр. Бұл  көрсеткіштің  өсуін  тапсырыс  берушілердің  көбеюімен  және  көрсетілетін  қызметтің  кеңеюімен (сақтау,  тиеу-түсіру  жұмыстары)  түсіндіруге  болады. Өткізілген  өнімнің  (қызметтің)  өзіндік  құны  2006 жылы  жоспар  бойынша  109,000,300 теңге  құраса,  есептеме  бойынша  101,000,000  теңге  құрады. Яғни,  8,000,300   теңгеге  немесе  7,3%-ға  азайған. 2007  жылы  өзіндік  құн  жоспар  бойынша  102,300,200    теңге  құраған, ал  есептеме  бойынша   99,265,300     теңгеге  тең  болды. Яғни,  3,034,900  теңгеге  немесе  3,0%-ға  кеміген.

        Ал  2008  жылы  бұл  көрсеткіш  жоспар  бойынша 105,230,000     теңге  құраған,  ал  есептеме  бойынша   102,105,000 теңге  құраған,  демек   жоспардан  3,125,000     теңгеге  немесе  3,0%-ға  кеміген.