Ірі қара төлін өсірудің маңызы

          Малшылар еңбек қорғау ережелерімен танысу үшін әкімшілік оларға алғашқы, жұмыс орнындағы кезеңді нұсқауларды беруі тиіс.

          Жұмыс орнындағы нұсқауды топ  жетекшісі жүргізеді. Бұл нұсқау  жұмыстың қауіпсіз тәсілдерін  практикада игерудің бастамасы  болып табылады.  Малмен тікелей жұмыс істейтін  адамдарды жеке бастың  гигиенасымен таныстырады.

          Мал шаруашылығында еңбек шарты  қора жай ауасының зиянды газдармен,  шаң-тозаңмен және микроорганизмдермен ластануда, температураның тез өзгеруіне, шуға және физикалық ауыртпашылыққа байланысты болады.  Соған байланысты мал шаруашылығындағы жұмысшылар көп жағдайда мамандық ауруына ұшырайды.  Шаруашылықтарды механикаландыру және автоматтандыру, азықты дайындау және тарату, суару, сауу, көңді жинау сиқты жұмыстар кезінде физикалық ауртпалықты жеңілдетер еді.

           Мал шаруашылығында жұмысшылар  арнайы және санитариялық киімдермен  қамтамасыз етіледі. Арнайы киім  бұл жұмысшыларды физикалық, химиялық  және биологиялық факторлардың  әсерінен қорғайтын құрал. Арнайы  киімге кеудеше, камбинизон, алжапқыш, қолғап, етік жатады.

            Санитариялық киім – бұл ет  және ет өнімдерінің, сүттің  жұмысшылар киімі арқылы микробпен  ластану мүмкіндігінің алдын  алушы құралдың бірі.  Санитариялық  киімге ақ, тегіс мақта-матадан 

 

 

тігілген халат, қалпақ, орамал жатады

  .

            Ауру малмен, өлексемен, қимен  жанасу нәтижесінде жұмысшыларға кейбір антропонозды аурулардың жұғу қауіпі төнеді.  Аса қатерлі ауруларға топалаң, маңқа, туберкулез, бруцеллез, құтырық, бұзаутаз және т.б жатады.  Мұндай аурулар кезінде сақтық шаралар негізінде нақты ветеринариялық қадағалау, уақытылы балау, ауру малдарды емдеу жатады, сонымен қатар қызмет көрсетушілерде сақтық шараларды қолданылуы керек.

             Қызмет көрсетушілер ауру малды  күту барысында міндетті түрде арнайы киім киуі керек, бұл киім жұмыс біткен сон зарарсыздандырылады.  Жұмыс аяқталған соң, қызмет көрсеткшілер душқа түсіп түсіп, өз киімдерін киеді.

              Зарарданған қи мен өлекселерді  резеңке етік, қолғап, комбинизон  киіп жинайды.  Бұл жұмыстан кейін арнайы киімдерді әбден зарарсыздандырады.  Халат, алжапқыш, орамалдарды аптасына 1 рет 1пайыз сілтілі ертіндіге немесе 2 пайыз сода ертіндісіне салып қояды, соңынан 30 мин қайнатып, сабынмен жуады.

             Кейде жұмысшылардың оқыс қимылынан мал шошып, адам денесіне жарақат түсіруі мүмкін. Малдың теуіп жіберуі немесе сүзіп, тістеп алуы мүмкін. Осындай жағдайларды алдын-алу үшін жұмысшылар малды күтудің қауіпсіздік ережелерін жаттауы керек.

            Қызмет көрсетушілер толық медециналық тексеруден өткен соң ғана жұмысқа жіберіледі.  Жұмысшылар 3 айда 1 рет, сауыншылар айына 1 рет профилактикалық тексеруден өтеді және 6 айда 1 рет бруцеллез бен туберкулезге тексеріледі.  Барлық жұмысшылар уақытылы ішқұрт тасмалдауына тексеріледі.

             Дезертіндімен және аэрозольдермен жұмыс істеу кезінде темекі шегуге және тамақ жеуге болмайды.  Ауланы аэрозольмен дезенфекциялау желсіз, құрғақ ауада жүргізіледі.

            Дезинфекция немесе аэрозольды дезинфекциядан кейін жайларды 6-24 сағатқа жауып қояды.  Мұндай жағдайларда қора жайлардың есіктеріне «кіруге болмайды»  деген ескерпелер жазылады.

            Дезинфекция мерзімі біткен сон,  жайлардың іші бір тәулік бойы  желдетіледі, содан кейін азық  және су астаушылары ыстық  суменжуылады және желдеткішті қосады.  Осыдан кейін ғана адамдарға кіруге және малды жіберуге рұқсат етіледі.

               Улы химикаттармен жұмыс жасаған  соң, киімді шешіп тазалау керек   және қолды сабындап жылы сумен  жуады. Дезинфекцияда қолданылған  арнайы киімдерді үйде сақтауға болмайды.

              Мал шаруашылығындағы жұмысшылардың  барлығында санитариялық  инспекция бекіткен санитариялық кітапшалары болады.  Санитариялық кітапшға денсаулық жағдайы медициналық тексерудің нәтижелері,  инфекциялық аурулармен ауырса, ол туралы мәліметтер, профилактикалық егулер туралы жазылады.

              Туберкулезбен, бруцелезбен және  басқа да адаммен малға ортақ  аурулармен  ауратын адамдар малмен  жұмыс істеуге жіберілмейді.

              Сүт фермасында жұмысшылардың  жеке басының гигиенасынын сақтаудың маңызы зор, себебі сүт арқылы әртүрлі аурулар таралуы мүмкін.  Сауыншылар және басқада сүтке қатысы бар адамдар үнемі  дене  тазалығын сақтауы керек,  әсіресе киімдері,  қолдары таза болуы керек және тырнақтары қысқа болуы керек.  Егер олардың дене температурасы көтерілсе, қолдарында кесілген немесе күйген, іріңді жарақаттар болса, оларға жұмыс істеуге болмайды.       

              Ветеринариялық-санитариялық өткелде  жұмысшылар мен мамандар өз  киімін шешіп, киім ілгішке  қалдырады да, душқа түсіп, арнайы киімдерді киіп ферманың өндірістік аймағына өтеді.  Ірі шаруашылықта осындай тәртіпке тырысу керек.  Жұмыс аяқталған соң, жұмысшылар мен мамандар душқа түсіп, арнайы киімдерін өткізіп, өз киімдерін киіп, өндірістік аймақтың сыртына шығады.  Арнайы киімдерді үйге алып кетуге немесе сол киімді өндірістік аймақтың сыртына шығуға тиым салынады.

              Мал шаруашылығы жұмысшыларын  мамандық ауруына шалдғуынан  сақтау үшін кешенді шаралар  жүргізіледі: мал қора жайларында  оптимальды микроклимат жасау, тиімді желдеткіш және канализация орнату, жүйелері түрде дезинфекция, дезинсекция, дератизация жүргізу, ауру малды оқшаулау және емдеу, терреторияны көгалдандыру және т.б.

 

 

                  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

              

 

 

 

 

 

 

3. Қорытынды

                 Қазақстандағы ірі қара малды  өсірудегі жетістіктер

          Ірі қара шаруашылығы – мал шаруашылығындағы  ең маңызды сала, біріншіден – халқымыздың ең жоғарғы сапалы тағамдармен қамтамасыз етеді, әрі бұл салады маңызды органикалық тыңайтқыштарды да өндіреді.

              Ірі қараның конституциясын,  экстерьерін және интерьерін  зерттегенде, олардан алынатын  өнімдер байланыстығын және осы  ерекшеліктерді  малдарды сұрыптау  мен жұп таңдау жұмыстарына  пайдалана білу парызы айқындалады. 

              Отанымыздың азық-түлікпен қамтамасыз етуі үшін ірі қара мал шаруашылығының маңызы өте зор, себебі сүт өнімі оның 99 пайызын , ал ірі қара еті 40-45 пайызға дейін құрайды.  Сонымен қатар ірі қара мал терісі де жеңіл өнеркәсіп шаруашылығында көп қолданылады, әрі ірі қараның қиы егін шаруашылығында,  әсіресе кейінгі уақыттарда, кеңінен органикалық тыңайтқыш ретінде пайдалануда.

              Ал кейінгі жылдарда ірі қара  мал тұқымдарының асылдануын  ерекше көрсеткен жөн,  сонымен  қатар жаңадан асыл-тұқымды ірі қара малы шаруашылығы, ал асыл тұқымды ірі қара малдары,  экономикалық табиғи аймақтарға жақсы бейімделген.  Оған ерекше әсер еткен селекцтя жұмыстарының жақсаруы.  Себебі селекция дамуына генетика,  биотехнология ғылымдарының негізгі мен электронды есептеу техникасын әсері де өте зор болады.

       Қазақстанда ірі қара саны

Жылы	Ірі қара	Соның ішінде сиыр
1916 1928 1941 1946 1966 1970 1975 1980 1985 1992	5040,5 6509,8 3335,2 3489,3 6794,8 7153,5 7714,4 8013,4 9000 9661,9	1868,6 2211,7 1251,1 1305,8 2566,1 2617,6 2619,4 2870,5 3100 3199,4

      Буаз сиырдың денсаулығын сақтау  және өнімділігін арттырудың басты кепілі оны дұрыс бағып-күтуді ұйымдастыру. Ғылым және шаруашылық тәжірбиесінде ірі қараны ұстаудың озық әдістері жинақталған. Қазіргі уақытта бұл салада жетпейтін мәселе сиырларға арналып салынған және пайдаланып келе жатқан қораларда оптимальды микроклиматты қамтамасыз ететін жүйелердің жоқтығы  және оларда санитариялық-гигиенелық талаптардың сақталуы.  Ал енді жеке шаруашылық жағдайларында ірі қара малы жеңіл желпі қораларда, қалыпиасқан белгілі бір бағу жүйесіз ұсталуда. Ал азықтандыру мен оны бағып күтуде санитариялық-гигиенелық талаптарға аса мән берілмеуде.  Нәтижесінде мал өнімділігінің көрсеткіштілігінің өнімділі төмендігі, әр түрлі  аурулардың мал етек алуы. Ал ірі қара мал шаруашылығын қарқынды дамытудың бірден-бір бағыты заман талабына сай азық күтіп бағу жүйелерін енгізу және санитариялық-гигиенелық талаптарды қатаң сақтау болып табылады.