Туризм тарихы

Туризмнің түрлері әр түрлі  кретерий бойынша   бөліп қарастырылады.  Олар І. Туристердің мақсаттары бойынша:

- діни туризм дегеніміз  – адамдардың қажылық мақсатта  түрлі дін бойынша қасиетті  жерлер мен орындарға бару.

- конгрестік туризм іскер  адамдардың келісім шарттар жасауы  үшін, т.б. мақсаттарын жасайтын  сапарларымен, осы мақсаттағы  немесе  ғылыми конференциялар;

- курортық туризм –  туристердің демалысын, емделуін  белгілі бір дәрежеде қамтамасыз  ету жұмыстар жиынтығы;

- өз бетінше ұйымдастырылған  туризм – бұл қоғамдық топтардың,  жеке адамдардың өз бетінше,  бірігіп өткізген жорықтары;

- экскурсиялық немесе  танымдық туризм – туристердің  белгілі біржердің табиғи ерекшеліктерінен,  табиғи мәдени орындарымен, ұлттық  этнографиялық салт – дәстүрімен  танылу.

Пайдаланылатын көлік  түрлеріне және өткізілетін туристік жорық аумағына байланысты – ат туризмі кейінгі кезде кең  тараған. Туризмнің бұл түрінің  ерекшелігі жорықтар кезінде арнайы дайындықты, ерекше құрал – жабдықтарды  және аттарға әбден күтім жасауын  талап етеді.        

Халықаралық  және ішкі  туризм  туризмнің  ұйымдық  нысандары  болып танылады.  Халықаралық  туризмі  мынадай  түрге бөлінеді:

• келу туризмі, Қазақстан республикасының аумағына тұрақты тұратын адамдардың Қазақстан  Республикасы  жеріндегі саяхатын айтады.
• шығу  туризмі  Қазақстан Республикасына   тұрақты  тұратын  адамның  басқа елге  саяхатын  айтады.

      - ішкі туризм  Қазақстан Республикасының   азаматтары  мен  оның  аумағындағы  тұрақты  тұратын  адамның  Қазақстан  Республикасының  шегіндегі саяхаты.Ішкі  туризімінің   мынадай түрлері   бар: Әлеуметтік,  экологиялық,  шытырман оқиғалы,  спорттық,  әскерлік, конгрестік, емдеу – сауықтыру,  мәдени - танымдық, діни және т.б.

       Туризм  түрлері:

Жаяу туризм – күрделі  емес таулы және жазық жерлерде өткізілетін  туристік жорықтар.

Тау туризмі – биік, күрделі  таулы жерлерде өткізілетін жорықтар болып бөлінеді.

Шаңғы – қыс кезінде  белгілі бір қар жамылғысы  қалыңдығы байланысты өткізілетін, өзіндік ерекшеліктеріне байланысты құрал – жабдықтары және қонақжайлары бар жұмыстар тобы.

 Су туризмі – белгілі  бір су объектілері (өзендер,  көл жағалары) бойынша ұйымдастырылым  өткізетін арнайы жүзу құралдары  болады.

 Велосипед туризмі  – ұзақ қашықтықтағы көптеген  километрге  созылатын арнайы  дайындықты талап ететін, транспорттық  құрал велосипед  болады табылатын  жорық кезіндегі өзіндік кедергілері  бар туристік топ құрамының  шағын болуын талап ететін  жорықтарды ұймдастыру жұмыстарының  жиынтығы.

    Авто – мото  туризм – арнайы дайындықты  қажет ететін, маршут өтетін жерлердің  жағдайына байланыста үлкен қашықтықтарға  созылатын, топтың құтқару құралдырның  болуын талап ететін жорықтарды  ұйымдастырып өткізу.

Ұлтқа   байланысты  туризм  келесі   түрлерге  бөлінеді:

- ішкі  туризм ,

- сыртқы туризм

Қажеттілікке  байланысты  туризм :

- елдік туризм,

- реклияциялық ( театр, аң  аулау,  фестиваль),

- спорттық  туризм, 

- тану туризімі 

- Қазақстан  қызмет  мақсатына  байланысты  туризм 

- конгрестік  туризім  (АҚШ-та жақсы дамыған)

- діни туризм

-өзіндік  туризм 

Қозғалыс  әдістеріне  байланысты туризм  келесі түрлерге  бөлінеді: 

-  автомобильдік  туризм

-  темір жол  туризімі 

-  әуе  жол туризмі 

-  су  жол туризімі 

-  автобустық  туризм

- велосипедтік  туризм 

- жаяу  туризм 

-  ат туризмі 

 Саяхат  жасау уақытына  байланысты:

- мезгілдік   туризм 

- мезгілсіз туризм   

- бұқаралық туризм 

-  жанұялық туризм 

- жастар туризімі  немесе  студенттік  туризм 

- жеке  туризм 

- балалар  туризм   немесе  мектептік  туризм 

 Ұйымдастыру   формасына   байланысты  туризм келесі  түрлерге  бөлінген:

- ұйымдастырылған туризм 

- ұйымдастырылмаған туризм.

Маршруттағы  қозғалыс  кезінде  сақталатын  қауіпсіздік  ережелері

      Жорыққа  шығарда қатысушылар  топтың  маршуттағы  қозғалысын, тәртібін  және  оның  дұрыс  ұйымдастыруын   меңгеруі,  бағыттаушы  мен   артта   журушінің  міндеттерін   жақсы  білулері  керек. Бағыттаушы  шамаға  шақ   қозғалыс  қарқынын  және  ең  қолайлы   жолды    таңдайды.

     Артта  жүруші -  жетекшінің  көмекші  болуы  мүмкін. Ол   қатысушылардың   қалып  қоймауын  қарайды.  Жетекшіге   түрлі  жол  жағдайлары  жөнінде   топтың   хал – жағдайы, тоқтайтын   жер  туралы және т.б. мәлімет  береді.

      Топтың  жетекшісі  көбіне  колонналар  ортасында,топтың  қозғалысы   мен  жағдайын    жақсы   көру  үшін  кейде  соңында   жүреді. Күрделі  маршут учаскесінде  ол  алға  шығады.Қозғалысты жәй   қарқынды бастап, біртіндеп   шапшандықты   өсіру  қажет,бірақ сағатына  3.5-4 м  таулар  арқылы  баяу  қозғалу керек.

      Басынан  көпті  кешірген  турист  тәжірибесінен.Олар  үлкен  түскі  аялдауға  дейін  жолдың 2/3  бөлігін , ал  түнейтт  жерге  дейін   қалған  бөлігін   жүреді.Жетекшінің жеке   құқығы  бар  және  оның  қозғалыс  тәртібі  өзара  көмек   тапсырылған  міндеттің  орындалуы   жөніндегі  тапсырмасы   міндетті  және   бұлжытпай   орындалуы  тиіс. Мұнда   демократиялық   және жетекшінің     қажет        кезінде  маршутты  өзгертуге   немесе  жорықты   тоқтатуға  құқысы бар. 

      Достық,  топтағы  көнілді,  жарқын   көніл-   күй  -  бұл  жорықтың   табысты   болуының шарты. 

     Артында   едауір  тәжірибесі  бар нағыз   туристер   жүріп  келе  жатып   ешқашан   өлең айтпайды. Өлең  тыныс   алуды   іркелтеді  және  жүруді қиындатады.

      Аялдаулар  – тіпті   шаршамағанының  өзінде  міндетті     түрде  қажет.  Олар   күшті   сақтап , шаршаудың   алдын  алуға   көмектеседі.Қысқа,  дағдылы   үлкен   аялдауларда   у- шу,  абыр- сабыр  жүгіруді  қойып,  оларды дұрыс пайдалану   керек.     Қозғалыс қарқынын  - тең  бір қалыпты   ұстай  білу керек. Жырымдалған   бірде  жұлқыну,  бірде аялдай, қарқынынан   басқаның   ешбірі титықтатпайды.  Қозғалыс кезінде  саптың   алдына  топта  болатын   әлсіздерді қояды.

     Қатты ыстық  кезінде   күндік жол   жүруден   бас тарту керек. Жорыққа   қатысушылардың  күндік ережесі   маусымына,  саяхаттың мақсаты   мен түріне  байланысты  маршутқа  қолайлы  болса да биік  тақалы  аяқ киіммен  балтыр мен  тобық  буынның   сіңірін  созып алу оңай.  Аяғын  зақымдаған  турист    өзі жорықтан шығып  қана қоймайды   топқа   масыл болып,  жорықтың  жалпы  тоқталуына әсер етеді. Ескертусіз  саналы  түрде  барлық қауіпсіздік   нормаларын  және саяхат   ережелерін   орындау  әр туристік  шаралардың   өтілуінің кепілі.

      Жеке тәртіп,  өзін - өзі  бақылау,  өзіне және  жорықтағы  жолдастары  үшін  жауапкершілік  сезім жоқ   болса,  ең жеңіл  маршуттың   өзі қатерлі  болуы мүмкін. Адамдар  тауға  демалу,  денсаулықтарын  нығайту үшін  барады.      Таулар  сақтану   шараларын  елемейтін  адамдар  үшін  қашан да  қауіпті болған   және қауіпті болып   қала  беретінін   статистика  куаләндырады.  Апатқа ұшырағандарға   көмек  көрсету  күйзелгендердің   өмірін сақтау  үшін қолдан  келгенінің  бәрін істеу –  бұл  қарапайым адамдық борыш.      Жорықтағы  ең   қорқыныштысы -  немқұрайлық. Бұл  қандай  да  болмасын   кедергілерден   және тіпті  қауіпсіздікті  бұзудан   қауіптірек. Ішкі  тәртіпті,  басқаларға деген   құрмет парызды   ұстай алмайтын   адамдар   қауіптілік  әскерімен  моральдық   кемтарлыққа  айналды.     Тау  маршутындағы  кездесетін  қиындықтар  мен қауіптер  оқиғаның  әділетті  себебі болып табылады.  Алайда, сәтсіз  оқиғалардың   басым  көпшілігі  туристердің   өздерінің   кінәсінен  болады.  Туристік   сүрлеудегі   қайғылы  оқиғалардың  субьективті   себептері :

-Техникалық   қауіпсіздігі  ережелері  және  сәйкесті   шараларын бұзу:

-Тәртіптің болмауы ,  жетекшінің   нұсқауларына  бағынбаушылық.

-Жекеленген туристердің   өздерініңспорттықдайындықтармен,  тәжірибелерімен  пайда  болатын  ортақ  қиындықтарға  ұмтылуы:

-Апат  пайда болатын   жағдайларда  дәрменсіздік  және   абыржушылық  көрсету болған  жағдаға  дұрыс  баға бермеу:

-Маршут  ерекшеліктерін  және  сол  маршут  ететін  ауданды   жеткіліксіз білу:

    Дара  туризм  және турист  әсіресе  тауда   жарамайтын  құбылыс. Бұл  құбылыстың  терістігі сол,  белсенді  насихат   және  түсінік  жұмыстарына   қарамастан  дара- туристер өзіне  үлкен  қауіп  төндірумен  өмір кешуде.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды.

    Хан ставкасындағы   экспонаттардың өзіндік ерекшелігі  бар. Әр заттың  сыры терең,  тұнып тұрған тарих. Хан ставкасындағы   асхана бөлмесінде  үлкен үстел  орналасқан. Онда жаңағы   ыдыс-аяқтар  алтын, күміс жалатқан. Қонақтардың  ұлтына қарап, дастарханды Еуропалықтарға  еуропаша  француздықтарға французша   ыдыс-аяқтарының өзгертіп жайып  отырады. Хан ставкасының  қару-жарақ  палатасының  асхана бөлмесіндегі  сабасу  құюға  арналған  ыдыс. Оны майыспау үшін жіппен керіп  қойған. Хан сарайының  қару-жарақ   палатасының екінші қонақ   жай  бөлмесі, келген қонақты  осы бөлмеге қарсалған. Төрде  өзінің тағының  қасында үстелі  орналасқан.  Жәңгірдің әйелі Фатима  ханым өнерге өте  жақын болған Фатима  ханымның  күй сандығы орналасқан. Бөлменің қабырғасындағы Жәңгірдің әкесі Бөкей ханның суреті орналасқан. Оның қасында  емен ағашынан жасалған   үй жиһазы. Қабырғада үлкен сағат  оның қасында  үлкен алма жиһазы  орналасқан.  Әйнек  ішінде тұрған Жәңгір ханның мөрі.  Бұл мөрді қолына сақина ретінде  таққан, мөрде арабша  жазуы бар. Үшінші  бөлме әйелінің  зергерлік бұйымдары орналасқан.  Бұл зергерлер күміс  пен қапталып ою-өрнектелген. Қыздарға арналған алқа, жүзік  , шашбаулар және  құдағи жүзік түрлері көп болған. Осы бөлменің бұрышында орналасқан  ханың бәйбішесінің киген киім үлгісі  Бұл киім сары түспен қызғыл матамен тігілген. Киім ою-өрнектер  мен әшекейлеп тігілген. Оның  қасында сейф бар. Мұнда жаңағы Жәңгір хан  ақша  қорын осында сақтаған. Бұл сейфтен өрт өтпейді. Үш есіктен тұрады, таза салмағы 1 тонна 800. Бұл сейфке  келген экскурсанттардың  өз қалағанша  ақша салуға болады. Келесі бөлмеде қару-жарақтар орналасқан. Мұнда  аң  аулауға керек   құралдар. Мылтық, айбалта, садақ ілінген. Бұл бөлме түсті кілемдермен безендірілген. Батырдың киімімен  және оның найзасы орналасқан. Сыртқы бас киімі, үстімгі   киімі  темір сымнан  тоқылып жасалған. Бұл жаңағы жауының  оғы өтпеу үшін, қорнғануы болып  табылады. Жерде  төселіп  жатқан  түрлі-түсті  тенкеметтер  ағаштан  жасалған  екі кісілік   жастанатын  жиһаз.  Бұл  жиһаздың  ерекшілігі   өте керемет.  Осымен экспонаттардың  өзіндік ерекшелігі  бар екенін түсіндік.  Бір  қарағанда  тек зат  ретінде  жиналып   тұрғанмен,  олардың  тұнып тұрған   тарихи заттар   екені анық. Бұл  ата бабамыздың  қолданған  заттары  болғанымен,  болашақ   ұрпағына   қалған  асыл  да   киелі  мұра.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданған әдебиеттер.

1. Қазақ Энциклопедиясы

 

2. «Алаш» қозғалысы. Алматы, 2008. ISBN 9965-32-715-7

 

3. Нұрпейісов К., Алаш һәм Алашорда, А., 1995;

 

4. Ақбаев Ж., Жанша, Орал, 1994;

 

 

     5. Сүйінов С,  Бөкей ордасы, А., 2000;

6. Қойгелдиев М., Алаш қозғалысы, А., 1995;

 

7.  Ахмедов Ғ., Алаш «Алаш» болғанда, А., 1996;

 

8.  Халел Досмұхамедұлы, Таңдамалы — Избранное, А., 1998.

 

9. Шеденов Ө.Қ  Экономикалық теория негіздері – Алматы,2000.

 

    10. Абатуров Б.Д. Экологические последствия пастьбы копытных млекопитяющих для экосистем полупустыни. Москва 2001ж 57-59 бет.

      11. Арыстанғалиев С. Қазақстан өсімдіктерінің қазақша-орысша-латынша атаулар сөздігі. Алматы 2002ж

 

 

 

 

 

 

 

3. Гордеева  Т.К. Динамика естесвенной растительности  в полупустыне ботанический журнал 1959.

4. Докач А.Г.  Природное районирование Прикаспийской  полупустыни- Москва, Наука 1979.

5. Ивнов В.В.  Степи Западного Казахстана в  связи с динамикой их покрова,  АН СССР М.-Л., 1958-292 С.

6. Линдеман  Г.В. Оловянникова И.Н. Сапанова  М.К. Экологическая оценка лесоразведения  в полупустыне-Москва, Наука,84-113 стр.

7. Роде А.А., Биогеоценотические основы освоения  Северного Прикаспия-Москва, Наука, 1974. 6-27 стр.

8. Роде А.А  Оловянникова И.Н. Тезисы докладов  – Москва. 1985.

9. Сукачев  В.Н., Роде А.А Труды Института  леса, том 25. Москва, Академия Наук  СССр 1958.

10. Шилов И.А.  Алякринская И.О. Экологические  процессы в аридных аридных  биогеоцензах-Моква. 2001. 58-69, 77, 113-118, 134 стр.

11. Сенкеевич  И.Г. Интродуция древесных растений  полупустыни Северного Прикаспия,  Москва, Нука 1999. 4-20 стр.

12. Рекомендации  по мелиорации и богарному  освоению почв полупустынного  комплекса Северной части Прикаспийкой  низменности, Москва. Академия наук  СССР. 1977.

13. Орысша  – қазақша терминология сөздігі.  Алматы. КазССР Ғылым Академиясының  баспасы.1962.