Текстиль материалдардың тозуы

Қазақстан  Республикасының  Білім  және  Ғылым  Министірлігі

                     Алматы  Техннологиялық   Университеті

                  Жеңіл  өнеркәсіп   және  Дизайн  факультеті

 

  

Курстық жұмыс

 

Тақырыбы:       Текстиль  материалдардың тозуы.

 

 

 

 

 

 

                                                                               Орындаған: Шаяхметова  А.А.

                                                                               Тобы:  ХОМИ 11-14

                                                                               Қабылдаған:  Дюсембиева К.Ж.

 

 

 

 

                                     Алматы 2013

 

 

                                Мазмұны.

1. Кіріспе.
1. Маталардың  тозуға төзімділігі
2. Пиллингтің  пайда  болуы  және  жоғалуы
3. Матаның  тозуы  критериялары

II.Мата өніміне зиян  келтіруші бактериялар және бактерия  түрлері.

                     2.1Матаға  зиян  келтіруші  факторлар.

                     2.2 Биоматериалдардың өкілдері.

    III. Тоқыма материалдарында  пайда болатын ақаулар.

3.1 Ақаулардың пайда болуы.

               3.2 Ақауларды залалсыздандыру. Қайнату,  қайташлихталау.

IV. Қорытынды.

V. Пайдаланған әдебиеттер.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                       Кіріспе

Киімді   шартты   эксплуатация   бойынша   тоқыыма   маталарын   сынаған   кезде   жарық,ылғал,температура,механикалық   күш  және  әр  түрлі  химиялық  реагенттер әсер етеді,яғни нәтижелі   қозғалыс,жарық,ауа,жуу,үтіктеу,терлеу,химиялық   тазарту,қыру  және  т.б. нәтиженің  арқасында  физико-химиялық  өзгерістер  болады.

1.1.Матаның   тозуға  төзімділігі.

Матаның тозуға төзімділігі  деп-оның  көптеген   тоздыру   факторларға   шыдамдылық   қасиетін  айтады.Пайдалану  барысында   киімді  жарық  күн,үйкеліс  қайта-қайта   созу,бүктеу,сығу,ылғал мен  түп  жеріне   химиялық  тазалау  және  тағы басқа   әсерлерге  түсіп   сыналады. Механикалық ,физико-химиялық  және  бактериялық  әсерлердің   күрделі  комплексі  матаның  біртіндеп  босауына    сонан соң  жүндік   сипаты  бұйымның  қолдану  мақсаты  мен  пайдалану  жағдайына  байланысты ,яғни  жуғыш  заттардың  ерітіндісінде  қайнатқанда   ауадағы   оттегінің   әсерінен  целлюлоза   тотығады  да  талшықтардың   мықтылығы   кемиді.Әлсіреу  кезінде  матаға  түсетін  механикалық  әсердің  және  үтіктеген   кездегі  қызғыш  металлдың  әсері  матаның  босануына, сууына  және  тозуына  алып  келеді.Терезенің  гардиналары  мен   перделері  жарықтың  күшеюі  жерінен  мықтылығын  жоғалтады.Жуған   кезде  немесе  химиялық  тазартқыштармен  тазартқан   кезде   үйкелістің  немесе  химиялық  заттардың  әсерінен  олардың  күн  сәулесі  көп  түскен  жердің  ыдырап  кетуі  мүмкін.

Құрылымды  боялған  талшықтар  және  жіптер,  яғни  матаның  түрін  өзгертеді.Түрі ,түртүсті ,қайнатылған  су ,сабынның  ерітіндісі ,кебу  және  сулап  сүрту ,үтіктеу ,химиялық  тазарту  тағы басқа  химиялық  физикалық  комплекстің   қозғалыстарын   әр  матаның  түріне  қарап  орналастырады.Әр  түрлі  материалдар  үшін  химия  физикалық  комплекстің  әсері  тәуелді  белгілеуге  және  эксплуатация  жағдайына  байланысты  жасалады.ГОСТ 7780-78 зығыр маталары  үшін ,ГОСТ 7913-76  мақта  маталары  үшін ,ГОСТ   7779-75  жібек  маталары  үшін ,ГОСТ  23433-79  химиялық  талшықтардан  жасалған  маталар  үшін ,ГОСТ  13527-78  жүн   маталары  үшін ,ГОСТ  2351-88  тоқыма  кездемелері  үшін.

Сырт  киімдердің  тозуы  көбінесе  үйкелістің  әсерінен  болады.  Үйкелістің  бастапқы  кезеңінде  көптеген  тоқыма  материалдарында  пиллинг  байқалады.

Пиллинг  деп- тоқыма бұйымның  бетінде  талшықтардың  ұйысқан  түйіршіктердің  пайда  болуын ,яғни  пилли  құралуын  айтады.

Пиллинг  қатты  және  көп  үйкелетін  әсерде   пайда  болады  және де  киімнің  сыртқы  көрінісін   бұзады.

1.2.Пиллингтің  пайда  болуы  және  жоғалуы

1.Талдың  ұштары   маталардың   жоғарғы   бетіне  шығады  да  түктенеді

2.Пиллинг  түзіледі

3.Пиллинг  маталардың  бетінен  үзіліп  түседі.

Тоқыма  материалдардағы  пиллингті  пиллингтестер  деп  аталатын  аспап  арқылы  анықтайды. Штапельдік  талшықтардың   ішінде  полиэстрлі  төзімділік  астарлық  маталар  үшін  өте  қажет.

Пайдалану  барысында  жеңнің  ұшы ,балақтың  етегі  сондай-ақ  шынтақ,тізе, жаға  бөлімдері  тезірек  тозады.Киімнің  пайдалану  мерзімін  ұзарту  үшін  балақ  пен  жеңнің  ішкі  жағынан   жиегі  қайырылған  капрон, лента  тігіледі. Ол  матаны  үйкелістен  қажаудан  сақтайды.Әйел  киімдерінің  өңір  сызықтарына  жаға  қайырмаларына ,жең  ұштарына,тоқымаларына  бау  тігілуі  мүмкін.Ол келесі  сән  береді  және  де киімнің  тозуын  баяулатады. Спорттық  және  жұмысқа  арналған  киімдерде   шынтаққа  және  қаптама  тігілуі  мүмкін. Үйкелістің  салдарынан  ең  алдымен  тозатын  матаның  бетіне  жіптің  бүктелген  әсері  шығып  тұратын  әсері  оны  матаның  тірек  беті  деп  аталады.Сондықтан  да  матаның  үйкеліске  төзімділігін  арттыру  үшін  оның  тірек  бетінің  ауданын  ұлғайту  керек. Ол  үшін  ұзын  жапқыш  айқаспаны  қолдану  қажет.

Барлық  маталарға  бірдей  жағдайда  атластық  және  сәтендік  айқаспалы   маталар  үйкеліске  төзімді  келеді. Сондықтан  да  астарлық  маталар  ретінде  осы  айқаспамен  өндірілген  маталарды  қолданылады. Капронды  маталар  мен  синтетикалық  талшық  қосылған  маталарда  үйкеліске  төзімді  келеді.Сондықтан  да  тозуға  төзімділігін  арттыру  үшін  жүн  маталарға, синтетикалық  штапель  талшығын  араластырады. Жүн  матасына  10 % штапельдік  капрон  қоссаң  матаның  мықтылығы  үш  есе  артады. Ылғалды  жылумен   өңдеу  режимін  бұзу  өте  қатты  қыздырып  ұзақ  уақыт  өңдеуде  матаның  тозуын  тездетеді. Көп  мәрте  тартудың,мыжудың,бұраудың,жүннен  мата  мен  жіптің  құрылысы  бүлінеді. Киімнің  иілу  формасының  өзгеруінен  мата  созылады  да  бұйым  өзінің  формасын  жоғалтады.

 

Талшық  біртіндеп  түсе  бастайды, матаның  тығыздығы  мен  қалыңдығы  кемиді. Мата  бүлінеді, көп  рет  қайталанатын  механикалық  әсерлерге  беріктілігін  матаның   төзімділігі  дейді. Әр  матаның  төзімділік  шегі  болады.

Одан  асқан  соң  мата  қайтадан  қалпына  келмейтін  болып  өзгереді. Пайдалану  барысында  матаға  түскен  күш  оның  төзімділік  шегінен  артпаса  мата  көпке   шыдайды. Киімнің  тозуы  сыртқы  ортаның  күрделі  ықпалы  мен  киімді  пайдалану  жағында  болғандықтан  оның  тозуға  төзімділік  анықтайтын  нақты  бір  тәсіл  тағайындалған  жоқ.

1.3.Матаның   тозуы  критериялары  мыналар:

1.Механикалық  қасиеттің   төмендеуі (беріктілігінің, күтімділігінің, қаттылығының  және  т.б.)

2.Кондициялық  салмағының  төмендеуі

3.Ауа  өткізгіштігінің,  су  өткізгіштігінің  жоғарлауы

4.Тесіктердің  пайда   болуы.

Матаның  тозуын  2 әдіспен  анықтау:

1) ТИ-1, ИТ-3  аспаптарында  маталарды  үйкеу  арқылы  лабораториялық  сынақтар  жүргізу   бойынша;

2) Киімді  кию  мерзімі   бойынша  анықтау.

 Үйкеліске  төзімділікті  анықтау  үшін  қолданылатын  барлық  әдістемелер  мен   құралдар  мына  көрсеткіштермен   негізделеді: беттік  көрінісі, үлгінің   абразивпен  әрекеттесумен  ( үлгінің   барлық  жазықтығында  сызығымен   иіліммен ) жазықтықтың  бір-біріне  қатынасы, қозғалыс  бағытымен   контактісі, қосымша  факторлардың  болуы (созылуы, иілуі, сығылуы)  төзімділігін  үйкелістен  тездетеді.  Текстиль  маталарының  үйкеліске   тұрақтылығын  мына  көрсеткіштер  көмегімен  анықтайды: шыдамдылығы-  цикл  саны  матаның  үйкеліс   иілігіне  дейінгі (тесіктің  пайда   болуы )  сыртына  немесе  көпке  ұзақтылығы- тесік  пайда  болғанша  дейінгі  сынақ  уақыты. Қайсыбір  көрсеткіштің  өзгеруі:  жүктеменің  жартылай  созылуы  және  бастырылуы , салмағы, ауа өткізгіштігі  немесе  басқа  көрсеткіштердің  үйкелістегі  цикл  санына  дейін  берілуі.

  Матаның  үйкеліс   кезіндегі  қасиеттерінің   өзгеруі-П, % бойынша  сынақтан  кейінгі,  сынаққа  дейінгі   әртүрлі  көрсеткіштердің   қатынасымен  және  алғашқы   көрсеткіштер  мағынасымен  анықталады.

           П=100(A1-A2)A1

Сыналған  маталардың  қорытындыларының  әртүрлі  беттік  тығыздықтарды  салыстыру   үшін   үйкеліске   тұрақтылық  коэффициентін  қолданады:

            Ky=n/Ms

Кейбірде  мата  тұрақтылығын   үйкеліске  тұрақтылық  коэффициентімен  бағаланады, салыстыру  жолымен  және  де  сынақтан  өтетін  эталонмен  анықтаймыз.

            Ko.y=n/n

     Пиллингтенуі  дегеніміз  мата  бетінде   талшықтардың  ұйысқан  түйіршіктердің   пайда  болу  қасиеті. Пиллингтенуін   анықтау  мата  бетіндегі   түктердің   үйкелістің  қорытындысында  пайда  болатын,  сонан  соң   пиллингтің   белгіленген  мата   бетінің  ауданының  қанша   бөлігін  алуын  санаумен  анықтау. Пиллингтенуін   стандартпен   анықтау  үшін  пиллингометр  ВНИИПХВ  немесе  ТИ  аспабын   қолданады.

Күн  сәулесі  энергиясы ,газ  тәріздес  атмосфера  құраушы, температура, ылғал, эксплуатация  уақытында  маталардың  әрекеттесуіне, маталардың  тозуға  төзімділігін  анықтайтын  негізгі  факторлар  жатады. Күн  сәулесінің  түсуіне  немесе  әрекетіне  матаның  тұрақтылығын  зертхана  арқылы,  климаттық  факторлардың  әрекетіне  сәйкес  келетін  құралдармен  немесе  табиғи  жолмен  анықтайды.

Қазіргі  кезде  текстиль  маталарының  тозуға, үйкеліске  төзімділігін  зертханада  анықтайтын  стандартты  аспаптар  ДИТ-М, ТИ-1М, ИС-4М, ИТИС  болып  саналады.

ДИТ-М  аспабы  мақта  маталарын  зығыр,  жібек, химиялық  талшықтар  мен  жіптерден,  аралас  бірнеше  типті  маталардың(ГОСТ-18976-73) арнайы  киімдер  тігілетін  маталардың  (ГОСТ-159-67-70)  тозуға, үйкеліске  төзімділігін  анықтау  үшін  қолданады.

ДИТ-М  аспабы   айналатын  басшаларынан, ұстағыш   бар  ауыстырмалы  пальцыдан  тұрады. Грибогымен  өз  осімен  ғана  жүргіштермен  бірге  бірдей  айналатын,  басшалар  осі  сыртымен  қозғалады.Осылай  үлгінің  жазықтық  бетімен  абразивпен  түйісуі  планетарлық  қозғалыс  жасайды. ДИТ-М  құралға  екі типті  пяльцалар  кіреді:

1.Сыналатын  мата  үлгісін   бекітуге  арналған (зығыр  немесе  жартылай  зығыр  маталарын  зерттеу   үшін)

2.Абразивті  бекіту  үшін  (мақта  маталарын, жібек   бейматаларын  және  химиялық  жіптер  мен  тоқыма  маталарды   сынау  кезінде). 

  Матаның  пиллингтенуін   анықтау   ГОСТ  13326-73  пиллингометрде  ВНИИПХВ  өтеді. Пиллингометр  2 ұстағыштан  төменгі және  жоғарғы,  әрқайсысында  кіші, үлкен  мата  дөңгелегімен  қамтамасыздандырылған.  Төменгі  ұстағыш  столшаға  бекітілген  екі  түрлі  қозғалыстың   біреуіне  қосылған. Тербелетін  немесе  айналмалы  қажетті   қысым  алу  үшін  контакты  абразив  аумағына  сыналатын   матаның  штыріне  жүк   кигізеді. Тербелетін  қозғалысты  түкті  шығару  үшін  қолданады-  матаның  бос  ұштары  мата  бетіне  шығу  үшін  айналмалы   түктердің  айқасуына, пиллингтің  пайда  болуына – тербелмелі  қозғалыс  үлкен  радиус  бойымен   орындалады. Радиус  бойымен  қозғалысы   өзгеруі  кривошип  пен  білік   арқылы  болады.  Ол  үшін  кривошип  винттің  кілтпен  айналдырады,  көрсеткіш шкаланың  бөлігіне  келгенше  төменгі  ұстағыш   цикл  сандары  счетчикпен  анықталады. Үлгіні  төменгі  ұстағыштың   орталық  тесігіне  орналастыру   төменнен  пробканы  бұрайды. Оған  жоғарыдан  резинкалы  дөмпешікті  түсіреді, шығыңқы  мен  оның  металлды  негізі   ұстағыштың  пазасына  кіруі  керек. Үлгінің   айналуымен  ұстағыштың  деңгейіне   дөмпешікті  орнықтырады, ұстағышты   құрылымға  орналастырады. Үлгіні  резинка  дөмпешікке  беткі   жағымен  жоғары  етіп  қояды.  Ұстағыштың  пиллингометрге  бекіту  үшін  бірігуші   тесіп  мата  үстіне  бекітпе  сақина  қойып   және  ұстағышты  тайкамен  бекітеді.  Ары  қарай  ұстағышты   аударып  жаймен  штокты  ұстағыштың  дөмпешігіне  түсіреді, қосымша   жүксіз  винтпен  босатады. Төменгі   ұстағыш  дөмпешік  штоктың   салмағы  350 г болуы  керек.  Шток  шкаласы  бойынша  бүгілуін  өлшейді, сосын  қатынасты   қосымша  жүктеменің   салмағын  анықтайды.

   Пиллингтің  тұрақтылығын  анықтау  үшін  400 цикл  үйкелістен  өткізеді,  сонан соң  пиллей  санын  санайды.  Пиллей  тұрақтылығын  400 циклдан  өткеннен   шыққан  нәтиже  санымен  максималмен   төмендейтін  % бойынша  мағыналанады. Егер  500 циклдан  соң  пиллей  пайда  болмаса  сынақты  тоқтатып  матаны  пиллингтенбейтін  деп  есептейді.

  Максимальды  пиллинг   саны  1см2  матада  мына  формуламен  анықтайды:

   K=K1S

Ең көп  таралған  матаның  пиллингтенуін  анықтайтын    аспап  пиллингтестер FF-14. Бұл  аспаптың  құрылысы  мен  конструкциясы  ВНИИПХВ  аспабы  сияқты, жоғары  абразив  бекітпеден  айналмалы  қозғалыс  жасайды  және  төменгі  бекітпе  үлгі  сынау  үшін  аспаптың  үстелшесіне  ұстатылады.Столша  горизонтальды  жазықтықпен  2 жақта  перпендикуляр  қозғалады. Жылдамдық  рычагпен  қадағаланып  отырады. Біреуі  столшаның  қозғалыс  жылдамдығын  оңға  солға,  ал  екіншісі  алдыңғы  артқа  әр  бағытқа  минутына  40  адым  режимі  қойылады. Үлгінің  абразивке  қосылуы  3Н , үлгі  d=8см, абразивті  дөңгелек d=13см, айналу  жиілігі  жоғары  бекітпенің   1мин.

 Пиллинг  санын  5  минут  сайын  пиллей  саны  азаймағанша  санап   отырылады. Сонда  пиллингтенуі  тоқтатылады.Сынақ  үшін   кем   дегенде  5 элементарлы  үлгі  үйкеледі.Қорытынды  нәтижеге  пиллейдің   сыналған  орта  есеппен  алынған  пиллейдің   максимал  саны  алынады.

                           

2.1 Мата өніміне зиян келтіруші факторлар.

Фактор — адамның қатысуынан тысқары (антропогендік емес) немесе оның биологиялық мәнімен байланысты, мәселен биологиялық факторды алатын болсақ.

Биологиялық Фактор — тіршілік барысында пайда болатын, атап айтқанда оның қалыптасуының негізгі көзі тірі организм не олардың қандай да болсын жиынтығы болып табылатын фактор. Бактериялар тіршілік әрекеттеріне қарай алуан түрлі болады және олардың табиғаттағы маңызы өте зор. Сапрофитті бактериялардың көпшілігі өсімдіктер мен өлген жануарлардан, саңырауқұлақтардан қалған ағзалық заттарды ыдыратыл, шірітеді.

 

   Фунгицидтік фактор. Фунгицидтер

(лат. fungus — саңырауқұлақ  және caedo — өлтіру) — мәдени дақылдарды  саңырауқұлақ қоздыратын аурулардан  қорғау үшін қолданылатын химиялық  препараттар. Құрылымы жағынан фунгицидтер органикалық және бейорганикалық болып бөлінеді. Ертеде фунгицидтер ретінде мыс пен темірдің, күкірт пен мырыштың бейорганикалық қосылыстары қолданылған. Қазіргі фунгицидтер түрлерінен: формальдегид, беномил, триазол, карбендазим, триадимефон, флутриафол, приоклостробин және сынап пен хлор, т.б. элементтердің органикалық қосылыстары, тилт, альто-супер, рекс, фалькон, скор, импакт, ридомил МЦ, т.б. пайдаланылады. Бұлардың көпшілігі өсімдікті аурудан қорғаумен қатар оны сол аурудан айықтыра да алады және бір дақылда ауру түріне байланысты бірнеше фунгицидтер қолданылуы мүмкін. Фунгицидтердің әсері бүркілген соң 1 — 2 сағат аралығында өсімдік мүшелеріне сіңіп, қорғау мерзімі 20 — 30 тәулікке дейін жетеді. Фунгицидтер қолдану мөлшері мен мерзімі және жиілігі арнайы тексеруден өтіп, рұқсат етілген пестицидтер тізімінде көрсетіледі. Фунгицидтертер ағаштан жасалған құрылыс материалдарын, теріні, т.б. өңдеуге де қолданылады.