Мемлекет және құқық теориясының пәні және оның ерекшеліктері

 

 

 

                                                                 

 

 

 

                              СОӨЖ тақырыбы: Мемлекет және құқық теориясының пәні және        оның ерекшеліктері.

                                                                Мемлекеттің пайда болуы

                                                                 Мемлекеттің типологиясы

 

 

                                                                           Орындаған: Жұмағали Арман Бауыржанұлы

                                                                           Тексерген: Тастемиров Ж. Р.  

                                                            №1 Мемлекеттің пайда болуы

      Мемлекеттің қоғамдағы орны мен ролі қай кезеңде болмасын, ойшылдарды ойландырғаны белгілі. Қоғам мемлекет арасындағы байланысты жақсартуға бағытталған ұмтылыстар ежелгі заманнан бері белгілі. Саяси-құқықтық ой тарихында мемлекеттің қоғам үшін қандай роль атқару керектігі мәселесінде әр түрлі пікір-таластың да орын алғаны белгілі. Тарихи тәжірбие көрсетіп отырғандай, сан ғасыр өтсе де, мемлекет қоғам мүшелерінің әл-ауқатын көтеру үшін қоғамда қорғалуды қажет ететін топқа қызмет етуге міндетті екендігін өмір көрсетіп отыр. Сонымен қатар ежелгі грек ойшылдарынан бастап, қазіргі кезеңге дейінгі аралықта қоғамдық белесте мемлекеттің пайда болуы туралы сан

     Саяси-құқықтық ой тарихында мемлекеттің қоғамдағы атқаратын ролін, алым-салықты қалай жұмсау мәселесімен көп ойшылдар байланыстырды

    Мемлекеттің пайда болу турасында туындаған ой-пікірлер Ресейдің саяси-құқықтық ой тарихында да белгілі дәрежеде көрініс тапты, оның ішінде Ресейдің зиялы қауымы үрлі пікірлер айтылды. отырықшылық өркениет туғызған әдістемелік өpic. Көшпенділер тұрмысында өзара кереғар әлеуметтік таптардың күресін сипаттау өзіндік жат құбылыс, бұл қоғамның өзегі генеологиялық-рулық байланыстарда жатыр.

, бұл мәселені қоғамдық қажеттілікпен де байланыстырады. Саяси-құқықтық ой әлемдік мемлекеттік құқықтық тәжірбиенің дамуының нәтижесін, теориялық негізін көрсетеді, мемлекеттің пайда болуы сол әлемдік өмір тәжірбиесі дәлелдеген қоғамдық келісім мен қажеттіліктің бірі болып табылады. Сонымен қатар мемлекеттің мәніне терең бойлайтын болсақ, мемлекеттің негізгі мақсаты да қоғамдағы әлеуметтік теңдікті қамтамасыз етуге жұмылдырылған қызмет ету тұғырнамасын алға тартады

     Мемлекет дегеніміз — eкi түрлі тап, екі түрлі мәдениет деп тану адамзат баласы туғызған тоқсан тарау тіршіліктің мағынасына қатысты өріс алады.. Батыс Еуропа елдерінің жаңа дәуірдегі тарихының кейбір қырлары қоғамдық тіршіліктің қай саласын қарастырса да мемлекеттің пайда болу тұрғысында еуропалық ілімдер материализмге негізделеді. Бұл Батыс елдерінің даму ерекшеліктері туғызған зандылық. Ф. Энгельс мемлекеттің шығу тарихы мен себептерін қарастыра келе үш кезеңге арнайы тоқталады: Афин, Рим және ежелгі Германдық мемлекеттердің дүниеге келуі. Бұл аталған үш кезеңге де тікелей себеп болған қоғамның iшкі дамуындағы әлeyмeттiк қарама-қайшылықтар. Батыс қоғамы әуел бастан материалдық құндылықтарға тым бағыныштылығымен ерекшеленеді. Tіпті көне демократиялық мемлекеттің ең әдемі үлгісі саналатын Афинның өзі де алғашқы рулық қауымның ыдырауы барысында, оның бүкіл iшкі қарама – қайшылығының асқынуы арқасында дүниеге келді. Ру ішіндегі аристократиялық әулеттердің әлсіз топтарды барынша қанауы, одан кейін құлдануы Ежелгі Грек мемлекеттepiнің құл иеленушілік бағытын анықтап берді. Еңбек бөлінісіндегі осы дәстүр, үстеме пайданы бөлу және оның бip қолға шоғырлануы — Батыс мемлекетінің түпкілікті себептері. Одан бepi бірнеше мың жыл өтсе де iшкі, сыртқы қанау Еуропа мемлекеттік билігінің нақты көpiнici болып келеді.Мемлекеттің пайда болуы тек материалистік түсінікке яғни марксизммен ғана шектеліп қалмайды. Тіпті көне заманның өзінде Платон сияқты ғұламалардың ілімдерінде де мемлекеттен құл иеленушілік құрылымның тоталитарлық сипаты анық аңғарылады. Платоннан бастап орта ғасырлық Томазо Кампанеллаға дейінгі аралықта Еуропа ойшылдарының қиялынан туған мемлекеттерде үстеме байлыққа, материалдық құндылықтарға иелік жасайтын аристократиялық топтар басшылық жасайды. Т. Кампанелланың «Күн қаласының» Сталин тұсындағы тоталитарлық кеңестік империядан айырмашылығы шамалы. Халықтың бәрі де бip белгілі тәртіппен іс-әрекет етіп, олардың тууы, уйленуі, балалы болуы, дүниеге аттануы — бәpi-бip топ аристократтардың қолында.

     Теологиялық теория - мемлекет пен құқық Алланың әмірімен қалыптасып, дамып келеді деп түсіндіреді. Бұл теория дұрыс — бұрыс деуге болмайды. Мәселені дінмен бірге зерттеу керек. Себебі бұл теория адамдардың сенімі, иманы ретінде қалыптасқан ұғым, көне заманнан дамып, нығайып келеді. Бұл теорияны ғылыми түрде уағыздаған Фома Аквинский, Жак Маритен т.б.

    Патриархалдық теория — мемлекет адамдардың отбасы тәжірибесінен қалыптасқан азаматтардың саналы түрде өздерінің мүдде-мақсаттарын іске асыру үшін біріккен одақ деп түсіндіреді. Күрделі ірі патриархалдық отбасы басшысы бірте-бірте мемлекеттің басшысына айналған. Отбасы басшысы - әке, мемлекеттің басшысы — монарх. Бұл теорияның өкілі және дамытқан зерттеушісі Аристотель, оны жақтаушылар орта, жаңа ғасырларда болды (Фильмер, Михайловский т.б.).

    Органикалық теория - бұл пікірді Платон көне дәуірде уағыздаған (б.з. I V - III ғ.). Бірақ теория толық түрде XIX ғасырда қалыптасты. Өкілдері: Блюнчли, Г. Спенсер, Вормс, Прейс т.б.

    XIX ғасырдағы ғылымның жетістіктеріне сүйене отырып, бұл теория — адам қоғамында табиғаттың объективтік даму заңдарына сәйкес эволюциялы жолмен мемлекетті құрады. Мемлекеттің Үкіметі — адамның басымы сияқты қоғамды басқарады. Қанаушы тап қоғамның экономикасын дамытады. Ол қоғамды қорғайды деп түсіндіреді.

    Табиғи құқықтық теория - XVII — ХVII ғғ. қалыптасқан теория. Өкілдері: Г. Гроцкий, Т. Гоббс, Д. Локк, Ж.Ж Руссо, Б. Спиноза, А.И.Радищев т.б. Теорияның мазмұны: адамдардың өздерінің табиғи құқықтары болады (бостандық, тендік, еңбек жасау т.б.)- Оны ешкім жоя алмайды, оған зиян келтіре алмайды. Қоғамның тарихи даму процесінде адамдардың ара қатынасында кайшылықтар басталды. Сондықтан қоғамда бостандықты, еділеттілікті, тендікті сақтау үшін адамдар өзара шарт жасап мемлекетті құрды. Бұл шарттың мазмұны көп елдің Конституциясына кірді деп түсіндіреді.

     Психологиялық теория — XIX ғ. бұл теорияны уағыздаған: Ч.Тард, Л.И. Петражицкий. Коғам мен мемлекетті бұл теория адамдардың психологиялық біріккен көзқарасы, іс-әрекеті, мінезі, тәртібі — бәрі келісіп ұжымдық түрде басқаруы. Коғам мен мемлекет адамдардың табиғи психологиялық даму заңдылық процесінің нәтижесінде пайда болды деп түсіндіреді.

    Күштеу теориясы — XIX ғ. қалыптаскдн пікір. Өкілдері: Л. Гум-плович, К. Каутский, Е.. Дюринг т.б. Мазмұны: күшті рулар, тайпалар өздерімен шектес әлсіз руларды, тайпаларды күштеп, зорлық озбырлық жасап өзіне бағындырып, бақылауды жақсарту үшін мемлекет құрады — деп түсіндіреді.

    Нәсілдік теориясы-бұл теорияның концепцуальдық мазмұны бойынша күшті мемлекет құру тек жоғары нәсілдерге ғана тән касиет.Олар гана баска томенгь насьлдермен улттарга бильк жургьзуге кукылы .Жараталасынан томенгь санатта турган этнос окьлдерь жогары насьлдер  уйымдастырган,курган мемлеттьк билькке тырп етпей багынулары тиьс жане олар орнаткан тартьп барьне мьндетть. 

     Мемлекеттің пайда болу турасында туындаған ой-пікірлер Ресейдің саяси-құқықтық ой тарихында да белгілі дәрежеде көрініс тапты, оның ішінде Ресейдің зиялы қауымы, бұл мәселені қоғамдық қажеттілікпен де байланыстырады. Саяси-құқықтық ой әлемдік мемлекеттік құқықтық тәжірбиенің дамуының нәтижесін, теориялық негізін көрсетеді, мемлекеттің пайда болуы сол әлемдік өмір тәжірбиесі дәлелдеген қоғамдық келісім мен қажеттіліктің бірі болып табылады. Сонымен қатар мемлекеттің мәніне терең бойлайтын болсақ, мемлекеттің негізгі мақсатКА қамтамасыЗ жұмылдырылған қызмет ету                                                        

                                                                           №2Мемлекет типологиясы                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            

 

    Марксистік теориясының мемлекеттің типтері туралы пікірі, яғни формациялық

    Мемлекеттің даму процесі мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік, мәдени, саяси

    Мемлекет және құқықтың тарихи типі қоғамның, экономиканың дамуымен

   1.2 Мемлекет типологиясының цивилизациялық әдісі, оның негізгі критерийлері

   Мемлекетті типтерге бөлудің марксистік әдісі. Бұл пікір қоғамды

   Марксистік көзқарас тұрғысынан мемлекеттің тарихи типі ретінде мемлекетті

   Марксистік типологияның пайымдауынша қоғамдық-экономикалық формацияның төрт типіне (құлиеленушілік,

Формациялық көзқарасқа негізделген мемлекет типінің  марксистік теориясы анау

Марксизмнің мемлекет типологиясына сәйкес мемлекеттер  қатаң тәртіпте белгіленген

Ғалымдардың пікірінше, марксистік теорияны қабылдамауға, тіптен керек болса

Марксизм  мемлекетті – бір таптың екінші бір тапты

Бұлайша мемлекеттедің  типтерін жіктеудің тиімді жақтары:1) Әлеуметтік-экономикалық факторлардың

2) Ол мемлекеттің  табиғи-тарихи дамуындағы ерекшеліктерін  көрсетеді.

Жетімсіз  жақтарына:

1) ол көп  жағдайда біржақты, арықтау жоспарларымен  сипатталады,

2) бұл ретте  рухани факторлар есепке алынбайды.

Әлемдік әдебиеттерде мемлекет типологиясының классификациясына  көптеген негіздер келтірілген

Соңғы кездері  мемлекеттердің типін тоталитарлық, авторитарлық, либералдық және

Тоталитарлық  мемлекетте адам мемлекеттің машинасының  винтигі болып табылады.

Авторитарлық  мемлекет тоталитарлық мемлекеттерден оның құрамында кішкене болса

Либералдық  мемлекеттер доктриналар мен  идеялардың негізінде

құралады. Бұл  мемлекетерде тұлғаның мемлекеттен  құқықтық тұрғыдан автономиялануына

Демократиялық мемлекетте мемлекеттің және қоғамның маңызды деген сауалдарын

Қарастырылып  жатқан классификация ғылыми және практикалық  маңызға ие

Аталған мемлекет типологиясы жалпы алғанда және толықтай құқыққа

Мемлекеттерді цивилизациялық, өркениеттік критериімен  де бөлу қазір жиі

Цивилизациялық  пікір бойынша мемлекеттің тарихи типі өзгеру үшін

Жоғарыда  айтқандай, өркениетті жолдың негізінің  белгісі ретінде оның

Бұл теорияның  маңызды және пайдалы тұстарына:

Мәдениет  факторларының белгілі жағдайдағы маңыздылығы бөліп көрсетілген;

Әртүрлі өркениеттің  ерекшелігін сипаттайтын рухани белгілердің кеңеюіне

Жетімсіз  жақтарына:

Әлеуметтік-экономикалық факторлар бағаланбайды.

Бұл – мемлекетті типтеу емес, қоғамды кейіптеуге жатады.

Бұдан көргеніміздей, мемлекетті жіктеудегі өркениеттік  көзқарас қазіргі заманғы

Атап айтқандай, бұл көзқарастың, яғни мемлекеттің  типін анықтаудың

Мемлекетті  типке классификациялау барлығын қамтушы  болып табыламайды. Бұрынғы

Марксистік  әдебиеттерде өтпелі кезеңдегі мемлекетерге онша мән бермейді.

1.3 Мемлекетті  жіктеудің тарихи хронологиялық  түрлері

Бұл әдістің  бірнеше түрлері бар. Мысалы, иллюстрациямен істелген

Ежелгі мемлекеттердің тарихы, бұл кезең екіге бөлінеді: Шығыс

476 жылдан  басталған кезең орта ғасырларға  жатады, бұл

Келесі кезең 20 ғасырдың басына дейін жаңа ғасырларға

Ал қазіргі 20 ғасырдың аяғы мен 21 ғасырдың

Хронологиялық бөлудің басқа да түрлері бар: ежелгі ғасырлар,

Шығыс мемлекеттері. Қазіргі уақытқа дейін шығыс  мемлекеттері құлиеленуші

Ертешығыс мемлекеттері (Египет, Вавилон, Үндістан, Қытай және тағы

Егер айтылғанды басқаша айтсақ, шығыстық типтегі  мемлекеттердің экономикалық

Шығыстық  мемлекеттердің бірқатарында құлдық отбасылық  сипатта болды, оларда

Шығыстық  мемлекеттер бірнеше қызметтерді  атқарды:

қоғамдық  жұмыстарды ұйымдастыру (иррогациялық құрылымдарды эксплуатациялар мен  құруға

қаржылық - алым – салықтарды бақылау;

әскери –  барлық территорияларды қорғау және басқа бөтен

құлдардың қыспағын және қарсылық көрсетулерін басып-жаншу.

Құлиеленуші мемлекеттер. Құлиеленушік сипатындағы  мемлекеттер ертешығыстық мемлекеттерден кейін

Құлиеленуші мемлекеттердің экономикалық базисі ретінде  құлиеленушілердің тек жерге

Құлиеленуші мемлекеттік биліктің ұйымдастырылу  нысаны унитарлық монархиялар және

Феодалдық мемлекеттер. Феодалдық өндірістік қатынастардың  негізінде қазіргі кезде

Феодалдық мемлекеттердің экономикалық негізі жерге деген  феодалдардың меншік

Феодалдық мемлекеттердің таптық дифференциациясы сословиеге бөлінумен  көрінді. Оларды

Феодалдық мемлекеттердің мемлекеттік аппаратына әскерлер, полиция  отрядтары, жандармерия,

Феодалдық мемлекеттердің доминациялы нысаны әр түрдегі монархиялар  болды.

Феодалдық мемлекеттердің соңғы этаптарында өз еңбегін  еркін түрде

Буржуазиялық (капиталистік) мемлекет.

Мемлекеттің бұл типі қоғамның дамуына бейімделе  алатын ең

Буржуазиялық  мемлекеттердің экономикалық негізі ретінде  өндіріс құралдарына деген

Буржуазиялық  мемлекеттер өзінің даму кезеңдерінде бірнеше этаптарды басынан

Бірінші этапты капиталистік мемлекеттердің қалыптасуы мен дамуы кезеңі

Дамудың екінші этапы монополистік буржуазиялық кезеңмен тұспа-тұс келіп

Осының нәтижесінде  жүйелі түрдегі кризистер мен  депрессиялар пайда

Қоғамның  әлеуметтік-таптық құрылымында да көптеген күрделі және түбірлі

Мемлекет  буржуазиялық-таптық сипатты сақтап қалады, бірақ анағұрлым демократиялы

Дамыған капиталистік елдерде жүріп жатқан өзгерістер әртүрлі теорияларда

Социалистік мемлекет.

Нақты демократиялық, ізгілікті, әділетті қоғам мен мемлекет туралы

Социалистік мемлекет туралы негізгі оқулар К.Маркстің, Ф.Энгельстің, В.И.Лениннің