Казакстан Республикасынын конституциясы

Ж о с п а р

 

Кіріспе..................................................................................................................3

 

І тарау. Қазақстан Республикасының  Конституциясы

1.1 Конституция мемлекеттің   негізгі заңы......................................................4

1.2 Конституция – қоғамдық қажеттлік  заңдар жинағы................................13

 

ІІ тарау. Қазақстан тәуелсіз демократиялық мемлекет

2.1 Қазақстан Республикасы егеменді  тәуелсіз мемлекет............................13

2.2 Қазақстан Президенттік республика........................................................18

 

Қорытынды......................................................................................................25

Пайдаланылған  әдебиеттер......................................................................... 27

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Конституция – мемлекеттің негізгі заңы 

Біз ортақ тарихи тағдыр біріктірген, қазақстан халқы, байырғы қазақ жерінде мемлекеттік құра отырып өзімізді теңдік және татулық мұраттарына берген бейбітшіл азаматтық қоғам деп ұғына отырып дүние жүзілік қоғамдастыққа лайықты орын алды тілей отырып жауапкершілігімізді сезіне отырып, өзіміздің егемендік құқығымызды негізге ала отырып осы конституцияны қабылдаймыз деп басталады еліміздің ата заңы.

Адам қоғамыныцң заңсыз өмір сүре алмайтыны белгілі, ал, қоғамның барлық өмір аяларында болып жататын  құбылыстардың бәрін заңмен басқару  үшін қажетті нормативті актілердің саны қанша болуы  керектігін ешкімде  дәл тауып  айта алмас еді. Дамыған  демократиялы елдерде әрекет ететін заңдар мыңдап саналады. Сол заңдардың  бәрінің бастау алар негізі – Конституция  болып табылады. Өркениетті қоғам  конституциялық заңдылыққа бағына отырып дамиды. Мемлекет түрлері көп болса  да олардың бәріне ортақ белгілері  болады. Конституцияда мемлекеттің  құрылымы түрлері (унитарлық, федерация  немесе конфедерация) мемлекетті басарудың (монархия әлде республика) формалары  анықталады. Мемлекеттің негізгі  құқықтары, бостандықтары мен міндеттері көрсетіледі. Мемлекет пен қоғамның негізгі заңы ретінде Конституция  бүкіл заң шығару ісінің қайнар  көзі болып табылады. Өзге номативтік актілердің бәрі конституциялық ережелеріне  негізделіп қабылданады. Сондықтанда  оның басқа нормативтік актілерінде  кездеспейтін өзіне тән белгілер болады.

Конституция (латын. Constitutio – құрылу өнім ) қоғамдық және мемлекеттік органдар жүйесін олардың түзілу реттілігі мен қызметін азаматтардың құқықтары мен міндеттерін айқындайтын мемлекеттің негізгі заңы. Конституцияның мәні мемлекеттік негізгі заңдылық мүдделерін  халықтың шын мәніндегі еркіне сай келуімен және құзіреттілігімен айқындалады.

Конституцияны жасауға саясатшылардың, философшылардың, әлеуметтанушылардың, құқықшылардың, мәдениеттанушылардың, тарихшылардың, экономистердің, өзге де мамандық иелердің және қарапайым халықтың бірнеше ұрпағы қатысады. Оның жасалу үрдісі кейде ондаған жылдарға созылуы  мүмкін. Сондықтан мемлекеттілік  даналықтың жинақталған нысанының  көрінісі ретіндегі конституцияны  қабылдау аса зор жауапкершілікті  қажет етеді. Бүкіл қоғамның тағдырын айқындайтын  негізгі заң болғандықтан конституцияға өзгеріс енгізу реттілігі  де өте қатаң  және ондай әрекет жиі қайталана бермейді. Батыстың классикалық демократиялы кейбір елдері жүздеген жылдар бойы конституцияларын өзгертпей орнықты өмір сүріп  келеді.

Қазақстан Республикасының Конституциясында халық ұғымына барлық ұлттық топтарды түгел қамтитын тұтас әлеуметтік саяси құбылыс ретінде түсіндіреді. Халық әлеуметтік таптарға, топтарға бөлінбей сонысымен қоғамда бейбітшілікті  сақтауда маңызды роль атқара алады. Конституция адамдарды мүліктік жағдайларына қарай алаламайды. Түрлі  әлеуметтік топтардың ешқайсысын жатқапшықпайды,өзін халықтың белгілі бір ғана тобының  заң шығарушылық акті деп танымайды. Конституция мемлекетті әлеуметтік деп яғни бүкіл халықтық бір тобының  есесінен оның екінші бір тобына артықшылық бермейді. Мемлекет халықтың барлық топтарына  олардың әлеуметтік жағдайына сәйкес қамқорлық жасауға тиіс. Қазақстан  Республикасының Конституциясы  түрлі әлеуметтік топтардың құқықтарына  шек қоймай, тұтас халықты конституциялық – құқықтық қатынастардың субъектісі деп таниды.

Көп ұлтты Қазақстан қоғамының  жағдайында «халық» деген ұғымға қазақ ұлтымен қатар барлық ұлттық диаспоралар чмен этностар өкілдері де кіреді. Қазақ ұлты мемлекеттік, яғни бүкіл халықтық әлеуметтік базасының  ұйытқысы болғанымен , оған айрықша  құқықтық әлеуметтік экономикалық немесе мәдени артықшылықтар берілмейді.

Қазақ тілінің мемлекеттік мәртебесін артықшылық деп санауға болмайды. Өйткені ол қазақ тілінің табиғи құқығы. Егер Қазақстанның мемлекеттік  мәртебесі болмаса, онда ол тілді  қолданушылардың құқығы табанға  тапталған болып шығар еді.

Қазақстан Республикасының Конституциясын жасаушы халық деп танылуы  оның мазмұндық мәнін ашып береді. Сондықтан да Қазақстан Респуббликасының халқы осы Конституцияны қабылдаймыз  деген сөздермен басталады. Қазақстан  халқының референдумда қабылданды.

Қазақстан халқы Коституцияны қабылдаған соң бірден-бір субъектісі болғанынан оның құрылтайшылық сипаты туындайды. Халық мемлекеттік биліктің қайнары  болуымен де дербестіктің шын мәніндегі  кепілі. Қазақстан халхы мемлекетті осы Конституция арқылы құрды, Оның басқару және құрылу нысандарын әлеуметтік экономикалық құрылысының негіздерін адам мен азаматтың мәртебесін анықтады.

Қазақстан Республикасының конституциясына  өзгерістер мен  толықтырулар республикалық  референдум арқылы енгізілуі мүмкін.Былайша  айтқанда, халық конституцияны қабылдап қана қоймайды, ол конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы мәселерді  де шешеді, референдум өткізу жөнінде  шешімді Президент қабылдайды. Егер Президент Конституцияға өзгертулер мен түзетулер енгізу мәселесін  Президенттің қарауына беру туралы шешім  қабылдаса, онда референдум өткізілмейді. 1998 жылы Конституцияға өзгертулер мен  түзетулер енгізу осылай жүзеге асты.

Қазақстан Республикасының Конституциясы 9 бөлімнен,98 баптан тұрды. Жалпы ережелер деп аталған І бөлімде Қазақстан  Республикасының саяси сипаттамасы  қызметінің түбегейлі ұстанымдары  көрсетілген Президенттік басқару  нысаны құқықтың қолданылуы айқындалған  идеологияның және саяси алуандылық меншікке қатысты қағидалар тұжырымдалған. Қазақстан Республикасының Конституциясында «Мемлекеттік биліктің бірден- бір  бастау халық» деп жарияланған.

Адамның құқықтары, бостандықтары  мен міндеттері, азамат және азаматтыққа  байланысты ережелері «Адам және азамат» деп аталған ІІбөлімде  жинақталған берілген.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2 Конституция –қоғамдық   қажеттілік заңдаржинағы

 Қазақстан өз мемлекеттік  тәуелсудігіне ие бслғаннан кейін  егемен мемлекетпен оның азаматтарының  өміріне тірек болатын барша  құқықтың негізін қайта құру  қажеттігі туды. Осы бағытта қыруар  жұмыс істелді. Мемлекетті басқару,  эконмика,әлеуметтік саяси өмір, мәдениет, құқықтық тәртіпті сақтау, елді қорғау, сыртқы саясат салаларын  ретейтін көптеген заңдар мен  жарлықтар қабылданып, жүзеге асырылуда.  Сол заңдарды сапалы және тиімді  жасауға заңгер ғалымдар мен  заңдер практиктер қатысып, олар  халхаралықұйымдар мен шетел  мамандарының беделді сарапшылығынан  өткен болатын мысалы, қазақстан  республикасының канституциясын  бүкіл халық талқылап, республикалық  референдумда қабылдады.   

 Сонымен қатар демократия  мен азаматтардың құқықтары мен  бостандықтарына негізделген құқықтың  мемлекетті азаматтардың құқықтық  санасын қалыптастырмай олардың  қоғам мен мемлекет алдында  да өз міндеттерін түсінбей, қоғамдық  өмірдің маңызды жақтары заң  арқылы ретке келтірмей құру  мүмкін емес. Сондықтан заң білімін  насихаттаудың, халықтың тұрғыдан  тәрбиелеудің үлкен маңызы бар. 

Қазақстан Республикасы  Президенттің 1995  жылы маусымның 21-де  қабылданған  Жалпыға  құқықты оқытуды   жүзеге   асыру    шаралары   туралы    қаулысының  зор   саяси  маңызы  бар  Мектеп  жасына дейінгі   құқықыты   оқыту   және  құқықытық  тәрбие   мәселесінің  қажеттілігі   мемлекеттік    маңызы   бар     дәрежеге   көтеріліп  отыр.   Құқықты  оқыту,   мен   құқықтық   тәрбие  берудің    маңыздылығы  Қазақстан  халқының  алында    қалып   отырған   тарихи   мақсатына  - құқықтық   мемлекет   қажет    ол   қоғам   өмірінің    демократизациялауға,  адамгершілікке   баулыуға, адамдардың   жағдайына,   ұлтына, мүліктік   жағдайына,  қызметіне   жынысына т.с.с.  белгілеріне  қарап  кемсітуді   жоюға     бағытталады.  Жаңа   құқықтық   қоғамды   адамның  дамуына,  оның   барлық   қабілет мүмкіндігін  өзінің  және   қоғамының     игілігі   үшін      паьйдалануға   бағыттауы  керек.   Міне  осындай      құқықтық жүйе   Қазақстан   Республикасы   өз   егемендігін   иеленіп,   тәуелсіз   болғаннан бастап  қалыптаса  бастады.   Бірнеше  жыл   дербес   өмір   сүру   нәтижесінде Қазақстан  Республикасында   көптеген   заңдармен   құқықтық   норм алапр  қабылданып,   олар адамдардың   өмірінің  түрлі  салаларын   реттеуге   бағытталады. Үш   жылда  Қазақстан   Республикасының   екі    жаңа   конституциясы    жасалып,   олар   бұрынғы    мемлекеттік мезанизмді    өзгертіп,   жаңа   мемлекеттік  және  қоғамдық   құрылысты   жасаулы,    жеке   меншікті   енгізу,   жаңадан   адамдардың   құқықтарымен   босатндықтарын   белгіледі,  түрлі   ұлттар   арасында    жаңа  қарым – қатынастар   бастады.

Барлық   қабылданатын  зауыттардың   басқа  да   нормативтік актілердің   басым көпшілігі  тікелей   немесе   жанамалап  азаматтарға   жеке   адамға   туғаннан бастап   қатысы  бар. Заңдарда   нәрестелерді,    мектеп жасына  толмағандарды, оқушылардың, студенттерді,  жұбайларды, жұмыскерлерді, әскери   қызметкерлерді    ата-ананы,  мүгедектерді,  зейнеткерлерді, кедейлерді,  жұмыссыздарды т.б.  қорғайтын   құқықтық   нормалары  бар. Демек  әсарлеп айтқанда  заң   адамының    өмірімен  қпатар  жүреді.  Оның  өмір    сүруне   лайықты    жағдай   туғызып   отырады.  Әрбір    адам   өзіне    қажетті,   құқықтары  мен  бостандықтарын   қорғайтын  заңдарды  білуі    қажет.

Бұл   мәселенің   екінші   жағы  бар: заң   адамға   міндеттер  жүктейді.   Адам   басқалардың  құқықтарын   бұзбауы,   керек,  олардың   өміріне  денсаулығына    ар – амысына  қол  сұқпауы  керек. Адамның  қоғам мен  мемлекет   алдында  міндеттері   бар:  мемлекетті  қорғау, салық  төлеу  мемлекеттік  рәміздерді  құрметтеу    оларды мүлтіксіз  орындау   қажет.

Әрине  бірде-бір адамның  елдегі   қолданылып   жүрген   барлық   заңдарды  білу   мүмкін емес. Дегенмен,   күнделікті   өмірге  қатысты   бар заңдарды   қағидалардың жалпы   нұсқауларын  білген   жөн. Ол үшін   құқықты  тануды  жастайынан  баяндау  жақсы мен   жаманды   айыра   бастаған   кезінен   жүргізген    жақсы.   Заң    игілікті   жақсы    істерді,   пайдалы   әділ-әрекеттерді    жасауға   рұқсат   береді.  Сонымен қатар    жаман зиянды әділетс із   әрекеттерге    тиым   салады. Мұндай    сабақты   адам   күнделікті   өмірден   стихиялы   түрде     алып    отырады.   Бірақ   мұндай    білім     адамның    заң     туралы  маңызы бар    екені    туралы   тұтас  ой жүйесін   қалыптастырмайды.   Заңдар   туралы,  адамның   құқықтары    туралы    жүйелендірілген    білімді    адам тек  оқу   барысында   ала  алады,   сондықтан   осы   игілікті  жұмысты   неғұрлым   ерте   бастаса, соғұрлым   тезірек   құқықтық сана  қалыптасады.

 Мемлекет пен құқық негізін  оқыту алдында міне осындай  мақсат қояды. Қазақстан Республикасының   мектеп оқушыларының басты борышы  Қазақстан дербес мемлекет болғаннан  бергі жасалған заңдарды оқып  – үйрену.

Оларды тану Қазақстанда қандай мемлекет құрылып жатқанын түсінуге  мүмкіндік береді, азаматтардың қандай құқықтары мен бостандықтары  бар екенін, адамның заңды мүддесіне  нұқсан келтірілсе, оларды үйренудің  пайдасы сонда болады, егер біріншіден мұғалімнің заңның не екенін, олардың  әлеуметтік маңызы қандай екенін, олардың  әлеуметтік маңызы қандай екенін, заңның талаптары мүлтіксіз орындалғанда қоғамда қандай зиян келетінін түбегейлі  білсе, екіншіден оқушылар зор ынта – қыласпен заңдардың мәнін мазмұныны  ұғуға, түсінуге тырысулары қажет. Бұл  да әрине жеткіліксіз. Заң туралы алған білімді, заңның идеяларын  өз жеке басының ой – жүйесіне сана – сезіміне айналдыру керек. Сөйтіп әр адам өзінің өміріні, іс - әрекетін заңдар талаптарына сай, сәйкес жүзеге асырулары  қажет. Сонда ғана құқықтық білімнің жеке адам үшін, қоғам және мемлекет үшін пайдасы болады.

Кейбір заңдар көп жылдар бойы өзгермейді, ал кейбір заңдар өздерін өмірге келтірген  жағдайлардың өзгеруіне байланысты өзгереді. Тұрақты заңдардың қатарына алдымен қылмыстық заңдар жатады, олар ондаған жылдар бойы қолданылады.

Мысалы, кісі өлтіру, ұрлық, тонау, әйелді зорлау. Мұндай жеке адамға қарсы қылмыстар  барлық қоғамдарда да қылмыс болып  саналады және оларға қатаң жазалар  қолданылады. Ал мүліктік қатынастарды реттейтін заңдар әлдеқайда икемді. Бұл жағдай әсіресе бір экономикалық формациядан басқа құрылысқа  көшкенде айқын байқалады. Қазақстан  қоғамы соцализмнен нарықтық қатынастарға ауысуда. Осы көшуді қамтамасыз етуде  заңның орны ерекше.