Қазақстан — демократиялық мемлекет

Жоспар 

1.Кіріспе                                                                                                                2. ҚРК-да демократияның мәні                                                                                         3. Қазақстан — демократиялық мемлекет                                                4.Қорытынды                                                                                             5.Қолданылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Қазақстан — демократиялық мемлекет

ҚРК-да демократияның мәні - «халық билігі» деп атап айтқан. Халық өз билігін тікелей өз өкілдері арқылы жүргізеді. ҚРК-да халық атынан сөйлеу құқы Парламент пен Республика Президентіне берілетіндігі бекітілген. Яғни, ҚР Президентін және Парламентті  халықтың өзінің сайлауы немесе мемлекет басшыларының тиісті лауазымдарға тағайындалуы ҚРК белгілеген тәртіп пен республика заңдары бойынша іске асырылады.

Казақстан мемлекетінің демократиялылығы референдумды демократиялық жолмен өткізуден де көрінеді. Референдумды өткізу мынадай:

1) азаматтардың  референдумға ез ыктиярымен катысуы  және еркін ашық білдіруі;

2) азаматтардың  референ-думға жасырын дауыс беру  арқылы жалпыға бірдей, тең және  төте катысу құкығынын берілуі;

3) жариялылык принциптеріне  негізделеді. Конституцияны, конституциялыкзандарды, Респуб-лика зандарын, оған өзгерістер  мен толықтырулар енгізу мәселелері  референдумға шығарылады. Референдумға  Республика-ның мемлекеттік өміріндегі  өзге де шешілуіне катысты  өте ма-нызды мәселелер енгізілуі  мүмкін. Саяси режим кон-ституциялық нормалар кызметінін накты деңгейін айкын көрсетеді. Қазакстан Республикасынын Конституциясы демо-кратиялық саяси режлмді кездейді.

Біріншіден, ол өкілетті және тікелей демократия институттарының орнықтырылуынан керінеді. ӘңгІме, әрине, бүл институттардың заңмен бекітілуі түрғысында ғана емес, мәселе мынада: олар азаматтардың мемлекеттік органдардын калыптасуына, мемлекеттің саясатын белгілеуге, оны жүзеге асыруға қатысуын камтамасыз ету мақ-сатында қызмет істей алуы тиіс.

Екіншіден, демократиялык сая-си режим азаматтардың күкыктары мен бостандыктарының кең аукымда нығайтылуынан және оны жүзеге асыру кепілдігінщ камтамасыз етілуінен көрінедІ. Конституция кәсіпкерлік бос-тандықты көзден таса кылмайды, сонымен бірге, бір жағынан, кұкықтық негіз жасайды, екінші жағынан кәсіпкерлерді олар-дын ісіне зансыз кол сұғушылыктан корғайды. Баска азаматтар-дын құқыктары мен бостандыктары туралы да осыны айтуға болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қазақстан — демократиялық мемлекет

ҚРК-да демократияның мәні - «халық билігі» деп атап айтқан. Халық өз билігін тікелей өз өкілдері арқылы жүргізеді. ҚРК-да халық атынан сөйлеу құқы Парламент пен Республика Президентіне берілетіндігі бекітілген. Яғни, ҚР Президентін және Парламентті  халықтың өзінің сайлауы немесе мемлекет басшыларының тиісті лауазымдарға тағайындалуы ҚРК белгілеген тәртіп пен республика заңдары бойынша іске асырылады.

Қазакстаннын демократиялык мемлекет ретіндегі сипаттама-сы Қазақстан Республикасы Конституциясынын көптеген белімдерінің мазмұнынан туындайды. Сонымен бірге, формаль-ды демократияныңда, накты демократиянын да, яғни, мумкшдіп жан-жақты кепілдіктермен камтамасыз етілген демократиянын даболуы мүмкін.Казакстанмемлекетініңдемократиялыксипа-ты конституциялық принциптерде белгіленеді. Мемлекет бас-шысының, Парламентгің, жергілікті өкілетті органдар депутат-тарының сайланбалылығы мемлекетті үйымдастырудын негіз боларлық принциптерінің бірі болып табылады. Демократиялык мемлекеткызметініңтағы бір негіз боларлык принциптерінің бірі — мемлекет өміріндегі маңызды мәселелерді демократиялык әдістермен шешу. Бұған, атап айткаңда, референдум өткізу, Пар-ламентте дауыс беру тәртібі жатады.

Қазақстан мемлекетінің демократиялылығы Конституция-нын, тұтас алғанда халыктың, әлеуметтік және ұлттык азшылык-тың мүдделерін, жекелеген адамдардьтң заңды мүдделерін корғауға тілек білдірген, ынталы және қабілетгі өкілдерін өкілетгі органдарға ұсынып, сайлауға мүмкіндік беретін демократиялық нормаларды белгілеуімен көрінеді.

Казақстан мемлекетінің демократиялылығы референдумды демократиялық жолмен өткізуден де көрінеді. Референдумды өткізу мынадай:

1) азаматтардың  референдумға ез ыктиярымен катысуы  және еркін ашық білдіруі;

2) азаматтардың  референ-думға жасырын дауыс беру  арқылы жалпыға бірдей, тең және  төте катысу құкығынын берілуі;

3) жариялылык принциптеріне  негізделеді. Конституцияны, конституциялыкзандарды, Респуб-лика зандарын, оған өзгерістер  мен толықтырулар енгізу мәселелері  референдумға шығарылады. Референдумға  Республика-ның мемлекеттік өміріндегі  өзге де шешілуіне катысты  өте ма-нызды мәселелер енгізілуі  мүмкін.

Қазақстан мемлекетінің демократиялығы азаматтар мен олар-дың бірлестіктерІ аркылы мемлекеттік органдардың басқарушы-лык шешімдер шығаруына ыкпал ету, сөйтіп, оны өз мүдделері тұрғысынан жүзеге асыру мүмкіндігінен де көрінеді. Ол үшін Конституция белгілі бір жағдайлар қарастырады.Оның ен маныздыларының бірі демократиялық саяси режим болып табылады.

Саяси режим дегеніміз — коғамда саяси билікті жүзеге асы-рудьщ тәсілдерінін, әдістерінің, нысандарынын жүйесі. Саяси

Казақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 2 карашадағы «Рес-публикалык референдум туралы» Конституциялық зан күші бар Жарлығы // Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кенесінін Жаршысы, 1995. №22режим мемлекетгін, мәні, оның қоғаммен, жекелеген адамдар-мен, ең біріншІ кезекте конституииялык кұкык нормаларымен ретгелген нысандары ретінде сипатталады. Саяси режим кон-ституциялық нормалар кызметінін накты деңгейін айкын көрсетеді. Қазакстан Республикасынын Конституциясы демо-кратиялық саяси режлмді кездейді.

Біріншіден, ол өкілетті және тікелей демократия институттарының орнықтырылуынан керінеді. ӘңгІме, әрине, бүл институттардың заңмен бекітілуі түрғысында ғана емес, мәселе мынада: олар азаматтардың мемлекеттік органдардын калыптасуына, мемлекеттің саясатын белгілеуге, оны жүзеге асыруға қатысуын камтамасыз ету мақ-сатында қызмет істей алуы тиіс.

Екіншіден, демократиялык сая-си режим азаматтардың күкыктары мен бостандыктарының кең аукымда нығайтылуынан және оны жүзеге асыру кепілдігінщ камтамасыз етілуінен көрінедІ. Конституция кәсіпкерлік бос-тандықты көзден таса кылмайды, сонымен бірге, бір жағынан, кұкықтық негіз жасайды, екінші жағынан кәсіпкерлерді олар-дын ісіне зансыз кол сұғушылыктан корғайды. Баска азаматтар-дын құқыктары мен бостандыктары туралы да осыны айтуға бо-лады.

Үшіншіден, тәуелсіз бүқаралык акпарат күралдарының калыптасуына кен жол ашады. Тоталитарлык режимнің өте куат-ты каруы болып табылатын саяси бақылау келмеске кетті. Ба-қылаудың алынуы — демократиялык саяси режимнін өмір сүруінің айкын көрінісі. Бұкаралық ақпарат күралдарының тәуелсіздігін камтамасыз ету мемлекеттік органдардын қызме-тІндегІ келеңсіз жайттерді, лауазымды адамдардын заң бұзушы-лығын аныктауға және белгілі бір деңгейде заьшылыкты нығай-туға игі ықпал етеді.

Төртіншіден, Қазакстан Республикасынын. Конституциясы таныған саяси пікір алуандығы әр түрлі ұйым-дарды, оның ішінде оппозициялық үйымдарды да күруға мүмкіндік береді. Бұл, сез жоқ, коғамды баскарудың демокра-тиялық әдістерінен бұлтармаудың бірден-бір жолы.

Билікті бөлу принципі — мемлекетті демократиялык жолмен Құрудын аса маңызды принциптерінін бірі. Қазакстан Респуб-ликасынын Конституциясы Республикада мемлекеттік билік тежемелік және тепе-тендік жүйесін пайдалана отырып, оны зан. шығарушы, аткарушы және сот билІгІ тармактарына бөлу принциптеріне сәйкес Конституция мен зандар негізінде жүзе-ге асырылатындығын белгілейді.Тежемелік және тепе-тендік жүйесі мемлекеттік органдар-Дың өз екілетгігін жүзеге асыра отырып, оларды бұзғаны үшін, органдар өкілетгігінің зорлык-зомбылығы үшін жазаланбайтын-дығына үмітгенбеушілігін көздейді. Қазақстан Республикасы егемендігін алуына байланысты еліміздің әлеуметтік өмірінің барлық саласы түгелімен өзгеріп, саяси, экономикалық және әлеуметтік жүйесі әлемдік өркениет үлгісінде қайта құрылып жатыр. Ол қазіргі қоғамдық және саяси құрылыстың мән – мағынасын терең түсініп  - білуге адамдардың өмірінде атқаратын орнын, атқаратын рөлін айқындауға, оларға сан түрлі құқықтары мен бостандықтарын дұрыс пайдалануға мүмкіндік береді. Саяси ғылымның негіздерін меңгеру арқылы, әсіресе қазіргі өтпелі кезеңдегі күрделі қоғамдық – саяси жағдайда еркін бағдар ұстап, белсенді іс - әрекет жасауға, ішкі және сыртқы саясаттық сыр – сипатын, басқа адамдардың құқықтарын бағалап, қадірлей отыра, өркениетті түрде өзінің мақсат – мүддесін білдіріп, оны қорғауына кең жол ашады, жалпы, халықтық қазыналарға негізделген демократиялық тәртіпті құрметтеуге, ортақ мәселелерді ұжымдасып шешуге үйретеді.Халықтың тиісті саяси мәдениетінсіз демократиялық мемлекет орнауы және тиімді жұмыс істеуі мүмкін емес. Әрине, қандай қоғамда болмасын барлық адам түгелімен саяси шешім қабылдауға қатыса алмайды.Десе де, мемлекеттік саясатта жұртшылықтың әр түрлі топтарының мақсат – мүдделерінің ескерілуі, басқарушы топтың құзыреттілігі мен жауапкершілігі көбіне азаматтардың саналығы мен белсенділігіне байланысты. Адамдардың саясатқа қатысып, салиқалы шешім қабылдауы өзінен - өзі тумайды. Ол үшін газет, журналдарды оқып, радио тыңдап, теледидар көру де аз. Ондағы материалдарды сындарды сараптап, шынайы қорытынды шығару, саяси өмірдің субъектісі болу үшін жүйелі түрде саясат теориясын игеріп, саяси процеске қатысу жолдарын арнайы оқып – үйрену, іс жүзіндегі тәжірибе керек. Біздің заманымызда кәсіппен айналысқанына қарамастан, саяси білім мен мәдениет әр адамға қажет. Себебі, ол қоғамда тұрақты тіршілік еткендіктен басқа адамдармен және мемлекетпен сөз жоқ бірлесіп әрекет етуі керек. Мұндай білімі жоқ адам саяси істерде амал – айла, құлықтың құлы болып кетеді. Оны саяси жағынан белсенді күштер өз мақсатына пайдаланып, ойындағысын істейді. Азаматтардың көпшілігінің саяси сауаттылығы қоғам үшін де қажет. Саяси сауаттылық қоғамды бір адамның дара әкімшілігіне негізделген үкімет жүйесінен, қатал, деспоттық басқарудан, адамгершілікке қарсы, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдастырудың экономикалық тиімсіз түрлерінен сақтандырады. Сондықтан адамдарды біріктіріп бір мемлекеттің ішінде өркениетті өмір сүруге тек жеке адам ғана емес, бүкіл қоғам мүдделі және ол осы бағытта талмай тиімді жұмыс істеуі тиіс.Жеке адамдардың саяси белсенділігі мен ықпалы әр түрлі. Жеке адамның саяси белсенділікке қатысу мүмкіндігі молайып, биіктеген сайын, оның қоғамдағы орны да жоғары болады. Адамның әлеуметтік және саяси мәртебесі оның саяси субъектілігінің негізгі өлшемі болып саналатын азаматтық – құқықтық заңда айқындалады. Адамның саяси өмірге қатысуға мүмкіндік беретін құқығы конституциялық сипаттан қарапайым демократиялық еркіндікке тікелей байланысты. Тұлғаның саяси өмірге белсенді араласуы үшін материалдың әлеуметтік – мәдени, саяси – құқықтың алғы шарты қажет. Ең алдымен, адамның ішер тамағы, киер киімі, жатар орны, тұрмыс жағдайы, белгілі бір дәрежеде білімі, кәсіби дайындығы, саяси мәдениеті болуы керек. Білімді адамның мәдениеті жоғары болады. Егер жоғарыда көрсетілгендей алғы шарттар болмаса, тұлғаның қоғамдық саяси өмірге белсене қатынасып, оның нағыз субъектісіне айнала қоюы қиынға түседі. Сондықтан шын демократиялық мемлекет өз мүшелерінің жалпы мәдениетін, оның ішінде саяси сауатын көтеруге тырысады. Саясатта жеке адамның мәдениетінен басқа негізгі орын алатын және мәні өте зор мәселелердің бірі – жеке адамның құқығы мен бостандықтары. Жеке адамның құқығы деп кісіге белгілі игілік алуды қамтамассыз ететін адамдар мен мемлекет арасындағы ережелердің өзара қатынастарын айтады. Жеке адамның бостандығына кісіге өз білгенінше істеуге мүмкіндік беретін, мемлекет пен адамдардың арақатынасының принциптері жатады. Мәдени құқық адамның рухани дамуын өрбітіп өрістеуге бағытталады. Оған білім алуға, мәдени қазыналарды көруге рұқсат, өнер мен техникалық жасампаздыққа, қоғамның мәдени өміріне еркін араласуға құқығы және т.б. жатады.Адам құқығы мен бостандығының жүзеге асырылуын оның қоғам мен мемлекеттің алдындағы міндеттерінен ажыратып қарауға болмайды. Олар өзара тығыз байланысты. Бұл міндеттерінің орындалуы жеке, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қамтамасыз ету үшін қажет. Халықтың саяси мәдениетін көтеруге тек белгілі саяси білімді меңгеріп, саяси құбылыстар мен процесстерді, заңдылықтар мен принциптерді түсіну ғана емес, сонымен қатар қоғам алдында өз жауапкершілігін сезініп, жалпы адамзаттық қазынаны сақтап, молайтуға тырысу, Отанға қауіп төнсе, оны қорғай білу де жатады. Енді бүгінгі Қазақстанға келсек, еліміздің саяси мәдениетін тап басып айту қиын. Себебі, республикамыз өтпелі кезеңді басынан кешіріп отыр. Халықтың санасында, іс - әрекетінде, дәуірдің де, бүгіннің де, болашақтың да, мәдениеттің де көріністерін байқаймыз. Мәселен, біраз адамдардың санасында жеке тұлғадан гөрі бұрынғыдай мемлекеттің басым тұрғандығы сезіледі. Бірталайы болашақты күтумен күн кешуде. Ал болашақ дегеннің өзі бүгіннен басталады ғой. Сондықтан әркімнің қазіргі саяси өмірге белсене араласып, қоғамымыздың тезірек демократиялануына өз үлесін қосқаны абзал. Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясында да адам құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі.Әркімнің өмір сүруге, жеке басының бостандығына құқығы бар. Заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең. Адамның қадір – қасиетіне, жеке өміріне қол сұғылмау. Сөз бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік беріледі. Мұның бәрі Қазақстан халқының демократиялық жолмен даму тарапындағы алғашқы қадамдары деп білеміз. Сонымен қатар ол саяси мәдениеттің даму деңгейін де аңғартады.Жеке адамның саяси мәдениеті жоғары болу үшін мемлекет ел ішіндегі және басқа елдердегі болып жатқан өзгерістер,жаңалықтар жөнінде жан – жақты хабардар етіп отырғаны орынды. Сонда ғана елдің азаматтары бұл мәселелер жөнінде жетік біліп, дұрыс баға бере алады. Көлемді және сенімді мәлімет алып тұру дамыған хабарламалық жүйенің болуы қоғамның саяси мәдениетінің, саяси қатынастарының қаншалықты дамығандығын көрсетеді

 

ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ МЕМЛЕКЕТ – Қазақстанды ең алдымен Конституция қабылдап, тікелей мемлекет басшысын және Парламент сайлауға, өкілетті мерзімі біткен соң оларды ауыстыруға халықтың құрылтайшылық билігі бар республикалық құрылыстағы мемлекет ретінде танытатын ұғым. Республикалық құрылыс, басқару тәртібінің нысанына (президенттік, парламенттік немесе аралас) қарамастан, мемлекеттің жоғары органдары арқылы көпшілік қазақстандықтардың еркін шынайы анықтауға және мүддесін барынша жүйелі қорғауға қажетті мүмкіндіктер береді.

Сонымен қатар, демократиялық мемлекет әлеуметтік және ұлттық нысандарына, тағы басқа да ерекшеліктеріне қарамастан, азшылық пен жекелеген азаматтардың мүддесін білдіруіне, оның есепке алынуына да мүмкіндіктер береді.

 

ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

1-бап

1. Қазақстан Республикасы  өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық  және әлеуметтік мемлекет ретінде  орнықтырады; оның ең қымбат қазынасы  — адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары.

2. Республика қызметінің  түбегейлі принциптері: қоғамдық  татулық пен саяси тұрақтылық; бүкіл халықтың игілігін көздейтін  экономикалық даму; қазақстандық  патриотизм; мемлекет өмірінің аса  маңызды мәселелерін демократиялық  әдістермен, оның ішінде республикалық  референдумда немесе Парламентте  дауыс беру арқылы шешу.

1.1 Республика  — Қазақстан мемлекетін басқару нысаны болып табылады. «Респубпика» терминінің шығу тек халықпен байланысты. «Respublica est res popule» (халық, ісі). Республикада мемлекеттік билік белгілі бір мерзімге халық саилаған өкілетті органдармен жоғары және жергілікті) жүзеге асырылады. Қазақстан президенттік республика болып табылады.

Конституция ережесінде «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет деп орнықтыруының» екі негізгі бастауы бар.

1. Конституцияда  «болып табылады» емес «орнықтырады»  сөзінің қолданылуы арқылы Қазақстан  Республикасының мемлекетті қалыптастырудың  бастапқы кезеңінде екекдігі  білдіріледі.

2. Стратегиялық  бағыт мынадай — Қазақстан  Республикасы демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет  құру жолында дамуы тиіс. Демек, Қазақстан Республикасының демократиялық  бағытта дамуының конституциялық  негізі қаланды.

Заң тұрғысынан да, нақтылық тұрғысынан да Қазақстан халқы референдумда Республика Конституциясын қабылдай отырып, мемлекеттік биліктің құрылтайшысы ретінде әрекет етті. Конституция мемлекеттің ұйымдастырылуы мен қызметінің демократиллық принцилтерін орнықтырды. Президентті, Парламент Мәжілісінің, жергілікті өкілді органдардың депутаттарын тікелей халық сайлайды. Халық референдум арқылы мемлекет өміріндегі аса маңызды мәселелерді шешуге қатысады.

Қазақстан мемлекетінің демократиялығы халықтың жоғары саяси-құқықтық мәртебесінен ғана емес, адам мен азаматтың құқықтык, жағдайынан да көрінеді. Конституцияда бекітілген кең ауқымды демократиялық құқықтар мен бостандықтар азаматтарға сөз, ар-намыс еркіндігін пайдалануға, мемлекеттік органдардың істерін басқаруға қатысуға, қоғамдық бірлестіктер құруға және тағы басқаларына заңдық мүмкіндіктер береді.

Құқықтар мен бостандықтар тек азаматтардың әртүрлі жеке мүдделері мен сұраныстарын қанағаттандыру үшін ғана берілмейді. Әртүрлі әлеуметтік, ұлттық, конфессиональдық, кәсіптік және басқа топтарға жататын азаматтар демократиялық құқықтары мен бостандықтарын пайдалана отырып, өздерінін, корпоративтік мүдделерін де білдіре және қанағаттандыра алады. Конституция демократиялық құқықтар мен бостандықтардың іске асырылуы үшін ұйымдық, саяси және зандық кепілдіктерді де қарастырған.

Қазақстан Республикасының зайырлық сипатының бірқатар көріністері бар. Олар Конституцияда да, сондай-ақ Қазақстан Республикасының «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» 1992 жылғы 15 қаңтардағы Заңында көрсетілген. Діни бірлестіктер мемлекеттен бөлінген. Барлық діндер мен діни бірлестіктер заң алдында бірдей. Діндердің немесе діни бірлестіктердің ешқайсысы да бір біріне қатысты артықшылықтарды пайдаланбайды. Діни бірлестіктер қайсы бір мемлекеттік қызметті атқармайды, егер заңдарға қайшы келмесе, мемлекетте діни бірлестіктердің қызметіне араласпайды. Мемлекет діни бірлестіктерді қаржыландырмайды.Қазақстан Республикасының стратегиялық мақсаты демократиялық мемлекет құру. Бұл мақсат әлемдік өркениетті адамзатқа тән ортақ мақсат. Сол себепті адамзаттың озық ойы демократиялық мемлекет құрудың тиімді жолдары мен әдістерін үнемі іздестіріп келеді. Бұл ізденіс толастар емес. Демократияның ерекшелігі оның әмбебап сапаларымен қатар барлық елдерде біркелкі жүрмеуі және қайталанбауы. Әрбір мемлекет демократияға өз жолымен барады. Ол жолдар әлемдік ортақ құбылыстар мен қатар өзіндік ерекшеліктерді міндетті түрде әкеледі. Демократиялық мемлекет құрудың қиын да күрделі болуы әлемдік заңдылық. Ешбір мемлекет демократиялық қоғамды оңай орната салмайды.Демократиялық басқарудың дамуы концепцияларының түп тамырын саяси тарих пен саяси ой қойнауынан іздеуге тура келеді. Бүгінгі демократиялық таңдауға қызмет етуші саяси партиялар идеялық тіректі көне заман ойшылдарының еңбектерінен алғандығы даусыз. Себебі демократия әлеуметтік-саяси феномен ретінде ертедегі грек полистерінің саяси мәдениетінің маңызды сегментінің бірі болды. Саяси үрдістерде демократия өте көпжақты және санқырлы сапада көрінеді. Сондықтан бір елдің демократиялық  қоғам құру тәжірибесі сол қалпында екінші елде қайталанған емес. Демократиялық таңдау жолында күресетін саяси партиялардың қызметінің теориялық және тәжірибелік жағынан қиын жағдайда қызмет етуі қоғамда қалыптасқан осындай күрделі құбылысқа байланысты. Демократияны кей жағдайда түрлі мүдделі топтар түрліше түсінеді. Өз мемлекетінің саяси-әлеуметтік шындықтарына қатысты қабылдайды.Демократия институттарын қалыптастыруды мақсат тұтатын қазақстандық жолдың ерекшеліктері қандай: