Мұнаралы крандар туралы жалпы мәліметтер

4.3.6 Бұрылу  платформасы мұнаралы кранның төменгі жағына орналасып, тіректі-бұрылыстық құрылғы арқылы кранның жүрістік бөлігімен қосылысады. Бұрылу платформасына мұнара және оны ұстатып тұратын тіректер бекітіледі, кран механизмдері, электрлі аспаптар мен теңсалмақ орналастырылады.

Теңсалмақ, әдетте, массасы  таңбаланған темір бетонды тақталардан  тұрады, оларды бұрылу платформасына  жатқызып, оған бекітеді. Қазіргі кездегі  мұнарасы бұрылмайтын крандардың бұрылу платформасы оның жоғарғы жағына орналасқан жазық қаңқа, ол тіректі  бұрылыстық құрылғы арқылы мұнарамен  қосылысқан. Платформада тартқыштар арқылы жебені және тең салмақ консольді  ұстап тұратын мұнараның басы орналасқан.

Тең салмақтың консольдері  мен кернегіштері мұнараға түсетін  ию жүктемесін кемітуге арналады да, жазық  қаңқа немесе арқалықты жебелі және мұнарасы бұрылмайтын крандарда  ферма тәрізді болып жасалады. Тең салмақ консольдерінің құрылымы жебеге ұқсайды. Консольдің аяқ жағына жүктік және құрылымы бойынша керек  болса жебе жүкшығырлары, сонымен  қатар, консольдің үстіне орналасып, бетіне бекітілген немесе астыңғы жағына асылған  тең салмақтың бетонды блоктары орналасқан. Жебенің ұзындығы өзгерген жағдайда (стандартты бөліктер арқылы) кранды теңгеру мақсатында консольдің де ұзындығы өзгертіледі. Тең салмақ жебедегі жүктік арбашық тәрізді  жылжымалы болып жасалуы мүмкін. Мұндай жағдайда консольде тең салмақтың  жылжу механизмі де орналасады. Мұнарасы бұрылмалы және тіректі-бұрылыстық құрылғысы төмен орналасқан крандарда  теңсалмақ консолі орнасқан жерге  жүктік және жебе арқандарын, жебені кергіш қайтарым блоктары бекітілетін кернегіш қойылады. Қазіргі кездегі крандардың кернегіштері мен теңсалмақ консольдері  кішкене диаметрлі құбырлардан  жасалады.

Жебелері арқалықты крандарда  жүкті горизонталь бағытта жылжыту  үшін төменгі жағында жүктік арқанға  арналған екі блок, ал үстіңгі жағында - тіректі аунақшалар орналасқан пісірмелі  қаңқадан тұратын жүктік арбашықтарды қолданады. Арбашықтар жебені бойлап, жүк шығырлар арқылы жылжиды.

Жүкті іліп алу үшін құрылымы әртүрлі ілгек аспалардан тұратын  жүк қармағыш мәрімді қолданады. Ілгекті аспа құрамының аралықтарына бір немесе бірнеше блоктар 3 орналастырылған осьтер бекітілген екі шеке 2 және сақтандырғыш құлпы 4 бар ілгек 1 бекітілген траверса кіреді (1.7, а-сурет). Жүктік ілгек траверсада тіреуіш мойынтірекке орналасқандықтан, жүктік арқанды бұралудан сақтап, жеңіл бұрылу мүмкіншілігібар. Ілгек аспасының құрылымы блоктар ойығынан арқан шықпайтындай болып жасалады.

 

Мұнаралы крандардың жүктік полиспастары

 

1.7 - сурет

 

Мұнаралы крандардың жүктік полиспастарының еселігі тұрақты және айнымалы болады (1.7, б-сурет). Өзгерілмейтін екі еселікті полиспастарды негізінен мобильді крандарда қолданады. Ауыр крандарда еселігі 4-тен 8-ге дейінгі полиспастар пайдаланылады. Мұндай крандарда аспа бұралмас үшін арнаулы айлабұйымдар қолданылады. Соңғы кезде крандарда көп блокты еселігі ауысымды (2-ден 6-ға дейін) ілгек аспаларын пайдаланады. Ол кранның жүктік жүкшығырының жетек қуатын өсірмей жүк көтергіштігін арттыруға мүмкіндік береді.

4.3.7 Арқандарды  қорландыру сұлбалары. Қазіргі кездегі крандарда жүк арқанының 2 бір тарамы қайтарым блоктарынан 5 өтіп, жүктік жүкшығырдың 1 атанағында бекітіледі, ал басқа тарамы - жебелі жүкшығырдың 4 атанағына оралады (1.8, а-сурет). Жебені көтергенде жебе арқаны 3 атанаққа 4 оралады, ал жүктік арқан биіктікте жүктің тұрақты күйін қамтамасыз етіп, атанақтан 1 тарқалады. Жүктік полиспастардың еселігі өзгермелі, крандардың арқандарын қорландыру сұлбасы жоғарғыдан күрделі (1.8-сурет).

 

Жүктік арқандарды қорландыру сұлбалары

 

1.8-сурет

 

Арқалықты жебелі крандарда  арқанның 2 бір басы атанақтан 1 шығып, мұнара басындағы және жебе соңындағы блоктарды орап, арбашық пен ілгек аспасының блоктарынан 9, 10 өтеді, ал екінші басы мұнараға немесе жебе тамырына бекітіледі. Мұндай жағдайда арбашық горизонталь жебемен жылжығанда арқан өз блоктарымен сырғанайды да, жүк қатаң горизонталь бағытта жылжиды. Жүктік арқанды арнаулы қорландыру арқылы топсалы жалғастырылған жебелі крандарда да жүк жебемен горизонталь да, еңіс те жылжиды.

Жебелік арқандарды жебенің  шығымын өзгертуге және оны талапты  күйде ұстап тұруға, сонымен қатар, платформасы бұрылмалы крандардың мұнарасын, ол жұмыс істегенде пайда  болатын ию моментінен босату үшін қолданады. Жебелік арқанды анкерлік тартқыш 2, жебелік полиспаст 4, жебелік кергіш 6 деп бөлшектейді. Жебесі маневрлі крандарда жебелік арқандарды қорландырудың әртүрлі сұлбасын пайдаланады. 1.9-суретте (а, б, в) жебе кергіші 6 жебелік полиспастың 4 жылжымалы бірікпесімен 5 байланысқан. Кернегішке астынан әсер ететін жалпы жүктемені көбейту үшін жебелік арқанды кернегіштегі 7 жылжымайтын блоктардан өткізіп, қосымша босатқыш полиспаст 8 пайда болады.

 

Жебелік арқандарды қорландыру сұлбалары

 

1.9-сурет

 

Мұнаралы крандардың жұмысшы  қозғалыстары жүктік және жебелік жүк  шығырлардың шығымды өзгерту, бұру және жылжу механизмдерінің көмегімен  орындалады. Мұнаралы крандардың жүк  шығырлары көпшілігінде электрлі жетекті  болып орындалады, ал гидравликалық  жетек сирек кездеседі. Жұмысшы  жылдамдықтарының санына қарай жүк  шығырлар бір және көп сатылы болып  бөлінеді. Олардың жылдамдықтары  сатылы, үздіксіз және құрастырмалы реттеледі.

Жылдамдықты бірнеше қозғалтқыш қолданып, бәсеңдеткіштің беріліс санын  және қозғалтқыштың айналым жиілігін өзгерту арқылы жасайды. Айналым  жылдамдығы әртүрлі айнымалы токты  бірнеше қозғалтқыштарды қолданып, бірнеше жүк көтеру жылдамдығын  алуға болады. Көпшілік мұнаралы крандар  айнымалы токты қозғалтқыштармен, бір  жылдамдықты жүк шығырлармен  қамтамасыздандырылады. Айнымалы токпен жұмыс істейтін көп жылдамдықты  жүк шығырларда негізгі екі және бір отырғызу жылдамдығгы болады. Жинақтау жұмыстарында жүкті ептеп  түсіріп, байыппен жерден алу үшін «отырғызу» жылдамдығының маңызы үлкен. Өте  баяу «отырғызу» жылдамдығы 2,5-10^-2 м/с мөлшерінде жүктік жүкшығырларда тежегіш генераторды қолдану арқылы шешіледі.

Қазіргі кездегі жебесі көтерілетін  мұнаралы крандардың жебелі жүк шығырлары  бір жылдамдықты жүк шығырларына  ұқсас жасалады. Айырмашылығы - атанақтың  құрылымында. Арқанның қорлануы полиспастары қосылған сұлба бойынша жасалған крандардың атанағы диаметрі әртүрлі  екі бөліктен тұрады: жебелік арқанды  орауға цилиндрлі, ал жүктік арқанға - цилиндрлі немесе конусты. Жүктік арбашықты  арқалықты жебемен немесе қосалқы  жүкті қарсы салмақ консолімен жылжытуға  арналған арбашық жүк шығырларды цилиндрлі немесе иірмекті бәсеңдеткішті  қолданатын дағдылы жебелі жүк шығырға  ұқсас сұлбамен жасайды.

Мұнаралы кранның жылжу  механизмінің, жүру жабдығының құрылымына байланысты орындалуы әртүрлі. Крандардың параметрлеріне қарай жүру доңғалақтары 4-тен 32-ге дейін. Қазіргі кездегі, әсіресе, ауыр крандарда жүктеме барлық доңғалақтарға бірдей түсу үшін оларды екіден, үштен, төрт доңғалақтан теңгерілме арбашықтарына біріктіреді. Жетек доңғалақтары бір немесе екі рельсті болуы мүмкін. Егер кранда теңгерілме арбашығы болса, оның екеуі жетекші, қалған екеуі - жетектегі болады. Кранның қалыпты қозғалуы мақсатында жетекші арбашықтарды әр рельске орналастырады (біріне-бірі қарсы немесе диагональ бойынша). КБ сериялы крандарда жетек иірмекті бәсеңдеткіштен және ашық цилиндрлі берілістен  тұрады (2-сурет).

 

Кранның жылжу  механизмі

 

а-кинематикалық  сұлба; б-жүру арбашығы; 1-жүру доңғалағы; 2-тежегіш;3-иірмекті қосақ; 4-тісті беріліс; 5-электрлі қозғалтқыш; б-ашық тісті  беріліс; 7-айдап кетуге қарсы рельс  қармағыш

 

2 – сурет

 

Кабиналарды, әдетте, шығыңқы  етіп мұнараның сыртына, порталға немесе кранның жоғарғы жағына орналастырады. КБ сериялы крандардың кабиналары унификацияланған, машинистке барынша ыңғайлы, аспалы етіп жасалынады. Жұмысты пульттан күшті немесе шамалы токты кабельмен не радио арқылы атқарады.

Мұнаралы кран жүретін кран асты жолы балластық қабаттан, кран асты жолының элементтерінен (рельстер, рельстік бекітпелер және тірек элементтері - шпалдар, қаңқалар немесе арқалықтар), сонымен қатар, кранның жылжуын шектегіш ажыратқыш сызғыштан, екі тізбекті жолдың екі жағына қойылатын тұйықтағыш таяныштан және жерлендіргіш элементтерінен тұрады. Ең көп тарағандары - ағаш жарты шпалдан және ағашметалдан ұзындығы 6,25 м секциялардан құралған, 280 кН дейін жүктемеде пайдаланылатын вентарлы кран асты жолдары. Жүктеме 300 кН дейін болғанда, кран асты жолын темірбетонды шабақтар мен арқалықтан жасалған секциялардан құрайды. Инвентарлы кран асты жолдары бір осьті жартылай тіркешемені пайдаланып автокөлікпен тасымалдауға және жедел төсеуге қолайлы. Крандарды күтімдеуді қауіпсіздендіру мақсатында кран асты жолдарын жерлендіреді.

Қазіргі заманның жүрдек және ауыр, биік крандарын оның өз механизмдерімен, бір кейде екі жебелі өзі жүретін  крандардың көмектесуімен жинақтайды.

Мұнаралы крандарды олардың құрылымдарына және параметрлеріне қарай жиналған күйінде автотартқыштармен, автокөлікпен (мұнараларын жеке түйіндерге бөлшектеп) тасымалдайды.

Барлық мұнаралы крандар қауіпсіздік аспаптарымен жабдықталады. Оған таяныштардың алдына қойылған барлық түрлі қозғалыстардың (кранның жүктік арбашығының жылжуын; жебенің еңкею, бұрылу бұрышын көтеру биіктігін; мұнараның суырылуын т.с.с.) шеткі күйлерін шектегіштер жатады. Жебенің белгілі бір шығымында жүкті көтергенде кранды асқын жүктемеден қорғау үшін жүк көтергіштікті шектегіштер пайдаланылады. Сонымен қатар, крандардың барлық жұмысшы жылжу механизмдері тежегіштермен, нольдік және шеттік электр қорғаныстармен, апат бастырмалармен және шаппа қосқыштармен, қауіпті жел екпінін автоматты түрде анықтап, дыбыс және жарық белгілерімен машинисті қауіп туралы ескертетін анемометрмен, жүру арбашықтарындағы рельс қармағыштармен, жүкті көтеру биіктігіндегі ілгек шығымын сол шығымдағы жүк көтергіштігін көрсететін нұсқағыштармен т.с.с. жабдықталады. Машинист кабинаға, техникалық күтім жасауға, жөндеуге, шеттегі механизмдерге өту үшін крандарда басқыш, алаңша мен төсемелер, тиісті қоршаулар койылады.

 

Мұнаралы крандарды мемлекетгік  техникалық қадағалау органдарында тіркелгеннен кейін және техникалық тексеруден өткен соң ғана пайдалануға  болады.

Крандар жұмыс барысында  өзінің тірек бөлігінен шығыңқы  жүкті көтереді, сондықтан олардың  жүктік, жел, динамикалық жүктемелерінің төңкеру моментіне және жол еңісіне қарсы әсерлік қасиеті болуы керек. Кранның орнықтылығын оның өз массасы қамтамасыз етеді. Мұндайда кранның массасына байланысты М_к ұстап тұрушы моменттің, теңкеруші моменттердің қосындысынан артығырақ біраз қоры болуы керек. Барлық моменттер төңкерілу қырына анықталады (рельсті крандар үшін - рельс бастиегі және жүру арбашығының шүберін осі; пневмодоңғалақты крандар үшін - шығыңқы тіректің осі және шынжыр табанды крандар үшін - шынжыр табанның аунақша шеті). Есептің негізі - жүктік орнықтылықты анықтау. Мұндай жағдайда кран еңісте орналасқан (2, а-сурет) және жүктелген жебе (жүктің жел жақ ауданы максимальді), жел бағыты және динамикалық жүктеме - барлығы еңіске қарай бағытталған деп қабылданады. Орнықтылықты жебенің максималды да, минималды да шығымына анықтайды:

,

мұндағы М_г, М_в және М_Д - жүктің массасынан кранға және жүкке әсер ететін жел жүктемесінен және динамикалық жүктемеден болатын моменттер; к_г - жүккөтергіштікті, жұмыс кестесін және кранды пайдалану ауқымын ескеретін асқын жүк еселігі; 0,95 - кранның нақтылы массасының құжаттағыдан айырмашылығын ескеруші еселік.

Кранның өзінің орнықтылығын оның жұмыс және жұмыс атқармайтын  жағдайларына сәйкес есептейді. Бірінші жағдайда (2.1,б-сурет) кран еңісте жүксіз тұр, жебесі максималь көтерілген және кранның төңкерілу жағына қарсы деп қабылданады. Мұндай жағдайда

М_в+М_Д

0,95^.М_к .

Екінші жағдайда кран еңісте жүксіз орналасқан, жебе шығымы максималды және төңкерілу жағында орналасқан, онда

М_в1+М_Д

0,95^.М_к ,

мұндағы М_в1, М_Д - кранның жұмыс және жұмыстан бос жағдайларында жел жүктемесінен төңкеруші моменттер.

 

 

Орнықтылықты  есептеу сұлбасы

 

а - жүктік; б - кранның  еркін айналымы жоқ жұмыстан бос  күйі; в - сол күйінде, еркін айналу жағдайында

 

2.1-сурет

 

Жүк көтергіштің ауысымдық  пайдалану өнімділігі, (т/смена):

,

мұндағы t_см - смена ұзақтығы, сағат; кранның жүккөтергіштігі, т; К_г - кранның жүккөтергіштігін пайдалану еселігі; К_в - смена уақытын пайдалану еселігі;  - бірсағат жұмыс істегендегі кранның жасайтын цикл саны.

Циклдің жалпы уақыты t_ц (мин) машинамен t_м (мин) және қолмен t_р (мин) жұмыс атқару уақыттарының қосындысы:

t_ц= t_м+ t_р+ t_в^.z,

,

t_р= t_з+ t_у+ t_о ,

мұндағы Н₁, Н₂ - ілгекті көтеру және түсіру аралығы, м; L₁, L₂ -жүктік арбашықтың және кранның жылжу жолы (немесе шығым өзгерісі), м; v₁, v₂, v₃, v₄ - жүкті көтеру, түсіру, жүк арбашығының және кранның жылжу жылдамдығы, м/мин; - жебенің бұрылу бұрышы (оңға және кері), град.; п - жебенің минутына айналым саны; К - кранның техникалық мүмкіншілігіне және машинистің шеберлігіне байланысты операцияларды қосарландыру еселігі; t_з - жүкті ілу уақыты, мин; t_у - жүкті орналастыру уақыты, мин; t_о - жүкті ілгектен босату уақыты, мин; t_в -қосалқы операцияларының уақыты, мин; z - машинаның қосалқы операцияларының саны (көтеру, жылжу, жүкпен бұрылу, кері бұрылу, түсіру т.с.с.).