Автор работы: Пользователь скрыл имя, 21 Октября 2015 в 20:19, реферат
Статистикалық критерийлер – бұл дұрыс гипотезаны жоғары дәлділікпен қабылдап, қате гипотезаны жоғары дәлдікпенен шеттеуді қамтамасыз ететін шешуші ереже. Критерий ретінде белгіні бір санды табу тәсілі де сол санның өзі де алынады. Зерттеу қорытындыларын өңдеу барысында алынған мән сол критерийдің эмпирикалық мәні болады. Сонымен қатар зерттеуге қатысушылар саны критерий сипатына қарай нақты есептеулер арқылы анықталған әр критерийдің сәйкес шеткі мәндері бар.
Критерийдің эмпирикалық және шеткі мәндерінің арақатынасы арқылы жұмыс гипотезасының дәлелденгені немесе шектелгендігі туралы қорытынды шығарамыз. Әдетте эмпирикалық мәнне артық болса, нолдік гипотеза(Но) шектеледіде, жұмыс гипотезасы(Н1) қабылданады.
1.Статистика теориясына кіріспе
2. Статистикалық гипотеза
3.Статистикалык корсеткіштер және бөлу таңдауы
4.Қорытынды
5.Пайдаланған әдебиеттер
Қатысты көрсеткіштер – екі сәйкестірілген абсолюттік шамалардың сандық қатынасын сипаттайтын қорытылған көрсеткіш. Қатысты көрсеткіш зерттелетін құбылыстың уақыттағы қарқындылығын өлшейді; бір құбылыстың даму деңгейін байланысы бар басқа бір құбылыстарға қарап бағалайды.
Тақ бөлікке орналсқан абсолюттік көрсеткіш ағымдық және салыстырмалы, ал жұп бөлікте орналасқан көрсеткіш негіз немесе салыстыру базасы деп аталады. Қатысты шамалар коэффициентпен, пайызбен(%), промильмен(%0), продецильмен(%00), просантильмен (%000) көрсетіледі.
Қатысты шамалар аталмыш емес болуы мүмкін егер олар бір атты шамаларда бөлу нәтижесінде алынса. Аталмыш қатысты шама деп әр түрлі атты абсолюттік шамаларды бөлу алынатын қатысты шаманы айтамыз. М, халықтың тығыздығы (тұрғындардың санының олар өмір сүріп жатқан территориясның көлеміне қатынасы) бір шаршы километрге адамдардың орташа санымен анықталады. Барлығы 7 түрлі қатысты шамалар бар: құрылымының (бөлудің) қатысты шамасы, координацияның қатысты шамасы, динамиканың қатысты шамасы, салыстырудың қатысты шамасы, қарқындылықтың қатысты шамасы, жоспарды орындаудың қатысты шамасы және жоспар тапсырмасының қатысты шамасы.
Орташа шама – құбылыстың біртектес жиынтығының нақты сызық белгісі бойынша қорытылған сипаттамасы. Орташа шаманың мәні ондағы жиынтықтың барлығына тән және жалпы; кездейсоқ факторлармен шарттасылған жиынтық бірліктерінің жеке әртүрлілігі өтеледі; кез-келген бір белгі бойынша әртүрлі жиынтықты салыстыруға орташа шама мүмкіндік береді.
Орташаның ағымдық қатынасы – белгінің сандық мәнінің жиынтық көлеміне қатынасы.
Орташа шаманың 2 түрі бар:
а) орташа деңгейлі, демек әр түрлі деңгей варианттарынан құрастырылған орташа: орташа арифметикалық, орташа квадраттық, орташа үйлесімдік, орташа геометриялық және т.б. Барлық деңгейлі орташа екі формада есептеледі: жай және салмақталған.
б) орта құрылымдық: мода және медиана, демек жиынтықтың құрылымын сипаттайтын орта шамалар.
Кез-келген орташаның бірін таңдау зерттеу мақсатына, орташа көрсеткіштің экономикалық мәніне және алынған мәліметтердің сипаттамасына байланысты.
Орташа арифметикалық жай есептеледі егер жиіліктер бір немесе бірдей бірнеше рет кездессе, демек орташа топталмаған мәліметтер арқылы есептелсе:
_ Σх
Х =— мұнда x-белгінің жеке мәні;
n
Орташа арифметикалық салмақталған есептеледі, егер жиіліктері өзара бірдей болса — Σx·ƒ
Х= —— мұнда ƒ- жиіліктер және салмақ;
Σƒ
Интервалды қатардың орташа арифметикалық шамасы. Интервалды қатардан орташаны есептеудің бірнеше өзгешеліктері бар. Интервалды қатардан орташа арифметикалықты есептеу үшін, алдымен әр интервалдық орташасын анықтау керек, ал одан кейін қатардың барлығының орташасын анықтау керек. Орташаның әр интервалы жоғары және төменгі шекараның жарты санымен анықталады, демек орташаның арифметикалық жайы бойынша.
Орташа үйлесімді салмақтанған - орташа арифметикалықтан қайта құрылған. Ол қажет салмақ берілген мәліметтерде көрсетілмеген болса қолданылады. Олар алынған көрсеткіштердің біріне көбейтіліп кіре алады.
Келтірілген формула орташа үйлесімді деп аталады. Ол нақты салмағы ƒ белгісіз, ал туынды ƒ·х=М белгілі болғанда есептеледі.
Егер туынды ƒ·х бірдей немесе бірге тең (М=1) болса, онда орташа үйлесімді жай қолданылады, ол мына формуламен есептеледі:
Мұнда х – жеке варианттар;
n –олардың саны;
Орта геометриялық – орта жылдық өсім деңгейін есептеу үшін қолданылады. Ол белгінің жеке мәнінің туындысынан деңгей түбірін шығарып алумен есептеледі.
Вариация деп зерттелетін жиынтықтың кез-келген бірлігі белгісі мәнінің бір кезеңдегі және мезеттегі құбылмалылығын айтады.
Вариация мәні:
Вариация өлшемі деп бегінің ауытқушылығын көрсететін абсолюттік және қатысты көрсеткіштерді айтады. Вариацияның абсолюттік көрсеткіштеріне : вариация ауқымы, оташа ауытқу, дисперсия, орта квадраттық ауытқу жатады. Вариацияның қатысты көрсеткіштеріне: осцилляция коэффиценті, вариацияның сызықты коэффиценті, вариация коэффиценті жатады.
Дисперсия б2 – бұл орташа арифметикалықтан белгінің жеке мәндерінің квадраты ауытқуының орташа арифметикалығы. Дисперсия шыққан мәліметтерге байланысты орташа арифметикалық жай және салмақтанған фориулаларымен есептеледі:
- салмақталмаған (жай);
-салмақталған;
Орта квадраттық ауытқу (б) деп дисперсияның квадратының түбірін айтады.
- салмақталмаған (жай);
-салмақталған;
Дисперсияға қарағанда орта квадраттық ауытқу жиынтықтағы белгінің вариациясының абсолюттік өлшемі және өзгермелі белгінің өлшем бірлігімен сипатталады.
Әр түрлі белгілердің вариациясы размерін салыстыру үшін, сонымен қатар бірнеше жиынтықтағы бірдей белгілердің вариация деңгейлерін салыстыру үшін:
V=
Вариация коэффиценті шамасы бойынша белгілердің вариациясы деңгейін айтуға болады, демек жиынтықтың құрамының бірегейлігі туралы. Шамасы үлкен болған сайын, орташалық айналысындағы белгі мәнінің тасталымы көбейе түседі, соғұрлым құрамы бойынша жиынтық брегейлігі азаяды.
Вариациялық қатардың құрылымдық сипаттамасына: мода, медиана, децили, квартили, перцентили жатады.
Мода деп – зерттелетін жиынтықта басқаларына қарағанда жиі кездесетін вариантаны айтады.
Дискреттік қатарда мода деп – көп рет кездесетін белгіні айтады. Мода мысалы, сатып алушыларда үлкен сұранысқа ие киім мен аяқ киімінің размерін анықтау үшін жиі қолданылады.
Медиана (Ме)- белгілі бір тәртіппен орналасқан, өсуі бойынша немесе азаюы бойынша реттелген қатардың варианттарының бірінің орташасы. Ол мұндай қатарды ортасынан бөледі. Медиананы табу үшін реттелген қатардың ортасында орналасқан белгінің мәнін табу керек. Тақ қатардағы реттелген қатардың медианасы деп ортасында тұрған белгінің шамасын айтады. Тақ қатардағы реттелген қатардың медианасы номері келесі формуламен есептеледі:
NMe= , мұнда – қатардың мүшесі саны;
Жұп сандағы реттелген қатардың медианасы деп қатардың ортасында орналасқан екі варианттың бірінің орташа арифметикалығын айтады.
Дискретті вариациялық қатардың медианасы жиынтық көлемінің ортасынан асатын жинақталған жиілігін сомасымен табылады.
Вариациялық қатардағы моданы және медиананы тапқаннан кейін қатарды 4 бірдей, 10 және 100 бөлікке бөлетін бірліктердің белгісі мәнің табуға болады. Бұл шамаларды «децили», «квартили», «перцентили» деп атайды
4.Қорытынды
Статистикалық критерийлер – бұл дұрыс гипотезаны жоғары дәлділікпен қабылдап, қате гипотезаны жоғары дәлдікпенен шеттеуді қамтамасыз ететін шешуші ереже. Критерий ретінде белгіні бір санды табу тәсілі де сол санның өзі де алынады. Зерттеу қорытындыларын өңдеу барысында алынған мән сол критерийдің эмпирикалық мәні болады. Сонымен қатар зерттеуге қатысушылар саны критерий сипатына қарай нақты есептеулер арқылы анықталған әр критерийдің сәйкес шеткі мәндері бар.
Критерийдің эмпирикалық және шеткі мәндерінің арақатынасы арқылы жұмыс гипотезасының дәлелденгені немесе шектелгендігі туралы қорытынды шығарамыз. Әдетте эмпирикалық мәнне артық болса, нолдік гипотеза(Но) шектеледіде, жұмыс гипотезасы(Н1) қабылданады.
Гуманитарлық ғылымдарда статистиклық тест қорытындысы бойынша критерийдің эмпирикалық мәндерінің арасындағы айырма 5 пайыздан аспаса, онда нолдік гипотеза қабылданады, ал 5 пайыздан жоғары болса, жұмыс гипотезасы алынады. Ал шағын топтар үшін 1 пайыздық деңгей қолданылады. Психологиялық зерттеу қорытындыларын өңдеу критерийлері парпметирикалық және параметрикалық емес болып екі топқа бөлінеді.
Параметрикалық критерийлер эмпирикалық үлестірім теоретикалық немесе қалыпты үлестіріммен сәйкес келген жағдайда және алынған мәлісметтер сандық шама түрінде берілген кезде қолданылады. Ал, параметрикалық емес критерийлерді қолдану үшін эмпирикалық үлестірімнің қалыпты үлестірімге сәйкес болуы міндетті емес және мұнда сапалық және реттік мәндерімен жұмыс істейміз. Сапалық мәліметтердің сандық бағалануы – олардың кездесу жиілігі болып табылады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі